Tarihsel süreç içinde şehirsel biçimlenmeyi yönlendiren etmenler ve İstanbul örneği

Abstract

Şehirsel alanlara yığılan nüfusun gereksinimlerinin karşılanması, ortaya çıkabilecek sorunların önlenmesi ve üretimin arttırılması konulan şehirlerin fiziksel ve sosyal yapılarında sürekli bir değişimi de beraberinde getirmiştir. Tarihsel süreç içinde bu değişim sürecinde şehirleri yönlendirici olan etmenler incelendiğinde, içinde bulunulan dönemin özelliklerine göre etmenlerin gücü ve şeklinde farklılaşmalar saptanmaktadır. Tüm farklılaşmalara rağmen etmenler, şehirlerin kurulmuş olduğu yerin coğrafi konumu ve doğal yapısı, şehrin içinde bulunduğu coğrafyadaki ekonomik ve teknolojik gelişmeler, şehrin içinde bulunduğu coğrafyada meydana gelen sosyal ve kültürel olaylar, şehrin içinde bulunduğu coğrafyadaki yönetimsel özellikler üst başlıklarında yoğunlaşmaktadır. Bu çalışmada, ilk şehirsel yerleşme olarak bilinen Çatal Höyük'ten günümüze değin şehirlerin bu etmenlerden nasıl etkilendiği ve planlama kararlarının nasıl gerçekleştirildiğine ilişkin değerlendirmeler yapılmaktadır. Örnek çalışma alanı olarak seçilen İstanbul, aynı süreç içinde ele alınarak, günümüzde, bahsedilen etmenlerin fiziksel ve sosyal mekanı yönlendirmedeki etkisizliği, olumsuz etkileri vurgulanmakta ve bu olumsuz etkinin büyük ölçüde, eşgüdümsüz, eksik ve uyumsuz yönetim ve planlama sisteminden kaynaklandığı ortaya konmaktadır. Bu süreçte yönlendirici özelliği olan etmenler, sosyal ve fiziksel mekana doğrudan yansımakta, planlama ve yönetim sistemi herhangi bir olumlu müdahalede bulunamamaktadır. Oysa, uluslararası, ulusal, bölgesel, metropoliten alan ve yerel ölçeklerde ortaya konacak hiyerarşik planlama ve yönetim sistemi, bu etmenleri değerlendirerek mekana yansıtabilecektir. Tezin uygulama bölümünde İstanbul'da bu süreç içindeki aksaklıklar ve çözüm önerileri geliştirilerek değerlendirilmektedir.

Population growth raised many problems all around the world together with the usage of limited resources. The employment surplus brought out with the impact of industrialization bringing machinery use in agriculture had started to move to urban areas because of the increase in job, accommodation, education, communication, culture and recreation opportunities in urban areas. To cover the necessities of the agglomerated population in urban areas, to solve the problems and to rise up the production are the subjects bringing out the continuous change on physical and social structure of urban settlements. When this historical process has been evaluated, the factors affecting these changes at different periods of time and different emphasize can be classified as sub-titles as below:. Geographical location and natural characteristics of the cities,. Economical and technological progresses of the location where cities established;. Socio-cultural facts occurring on the location where cities established;. Administrative characteristics of the cities, regions and country. Between BC 6500's and BC 3000's when first human settlements formed and civilizations occurred, nomadic societies settled around big rivers such as Nile, Euphrates, Tigris or higher places for defensive purposes. In this period, cities had been surrounded by city walls and the expansion of settlements stayed within these limits. The kings who had a power of God, directed and controlled the surplus-production which produced by the cities and their surroundings. Moreover this power created monumental buildings such as pyramids in Egypt, Ziggurats in Mesopotamia. As a last word, it's possible to say that, in this first period cities were city-states which were shaped by directions of kings. With the industrial revolution, changing on socio-cultural, economical, technological and administrative structure were brought a series of problems besides the possibilities for better living standards. These problems created irrelevant conditions in urban areas and caused a reaction being contrast to city life. As a result of this reaction urban planning studies have gained more attention