Stratejik dikey bütünleşme kararlarının modellenmesi

Abstract

İşletmelerin pazardaki rekabet üstünlüğünde faaliyet sınırları stratejik olarak büyük öneme sahiptir. İşletmeler üstünlük sağlamak için organizasyon yapıları ve içinde bulundukları çevrede uyum sağlayacak şekilde faaliyet sınırlarını belirlemek durumundadırlar. İşletmelerin faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştirmesi, dış kaynak kullanımı, ortak girişimler, stratejik işbirlikleri, firma satın almaları gibi konuların işletme performansına etkisi, uzun zamandır uygulamada ve literatürde araştırılan konulardır. İşletmeler önemli faaliyetleri kendi bünyelerine almadıklarında rekabet üstünlüklerini kaybetme, buna karşılık önemsiz faaliyetleri firma bünyesinde gerçekleştirdiklerinde ise pazarı kaybetme riskiyle yüzleşmektedirler. İşletmelerin faaliyetlerini içeride yapma veya dışarıdan alma kararını verdikleri ve sınırlarının ne olması gerektiği üzerinde yapılan araştırmalar dikey bütünleşme stratejileri konusu kapsamındadır. Dikey bütünleşme kapsamında araştırmalar yapılmış olup sürekli gelişen pazar koşullarında çalışmalar aralıksız sürdürülmeye devam etmektedir. İşletmelerin stratejik dikey bütünleşme kararlarının modellenmesi bu tez kapsamında ele alınmıştır. Literatürde dikey bütünleşme için karar vermeyi destekleyen farklı modeller bulunmaktadır. Bu çalışma içerisinde bu modeller metodolojilerine göre gruplandırılmakta ardından genel ve fonksiyon spesifik olarak iki ana ayrımda gözetilmekte, ve ayrıca uygulama alanları göz önünde bulundurularak sınıflandırılmaktadır. Literatürdeki modeller incelendiğinde dikey bütünleşmenin belirsizlik yönü dahil edilmeden bu modellerin geliştirildiği saptanmıştır. Ayrıca dikey bütünleşme kararları stratejik bir nitelik taşır ve daha az sıklıkla alınır. Bu tez çalışması, literatüre yeni bir veri odaklı model sunarak, dikey bütünleşme kararlarının tüm bu özelliklerine odaklanarak literatüre katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Endüstri 4.0 ile birlikte BT alanındaki çalışmalar hız kazanmıştır. Strateji yönetimi ve BT alanında kararları incelemek de bu anlamda değerlidir. Bu tez çalışmasında, literatürdeki modellerden yararlanan ve sonuçları gerçek Bilişim Teknolojisi (BT) vakalarından elde edilen verilerle değerlendiren bir metodoloji önerilmektedir. BT projelerinde doğru bir şekilde yap veya satın al kararlarını tahmin eden bir model oluşturmak için çeşitli yöntemler izlenmiştir. İlk olarak, BT alanında gerçek vakalarda kullanılan yirmi bir farklı yap veya satın al kararı derlenmistir. Bu kararlar bu çalışmadan önce alınmıştır ve bu örneklerin sonuçları şu anda kullanılmaktadır. Ürünlerin (vakaların) detayları şöyledir: 4 adet web tabanlı yazılım ürünü (1 içeride yapma ve 3 satın alma kararı), 6 adet mobil uygulamalı web tabanlı yazılım (2 içeride yapma ve 4 satın alma kararı), 2 adet web hizmeti geliştirme (2 içeride yapma), 1 adet web hizmeti geliştirme ve üçüncü taraflarla entegrasyon (1 içeride yapma), 2 adet ERP yazılım ürünü (1 içeride yapma ve 1 satın alma kararı), 2 adet CRM yazılım ürünü (1 içeride yapma ve 1 satın alma kararı), 2 adet sohbet botu (1 içeride yapma ve 1 satın alma kararı), 1 adet robotik süreç otomasyonu platformu yazılım ürünü (1 içeride yapma) ve 1 adet çalışma saatleri kaydetme platformu (1 içeride yapma). Bu kararların verileri, literatürden elde edilen üç farklı bilgi temelli genel model ile değerlendirilmiştir. Bu bilgi temelli modeller arasında elde edilen en yüksek doğruluk oranı %76 olarak belirlenmiştir. Ardından literatürde sıkça rastlanan karar ağacı modellerinden de iki çalışma için analizler aynı veri seti ile yapılmış ve erişilmiş en yüksek doğru tahminleme oranı bu modellerde %71 olmuştur. Çalışmanın devamında, aynı vakalar Naïve Bayes ile üç bilgi tabanlı genel model tarafından sunulan faktörler kullanılarak analiz edilmiştir. Belirsizliği yansıtabilmek için Naïve Bayes algoritması kullanılan karar modelinde elde edilen en yüksek doğruluk oranı %67 olarak tespit edilmiştir. Analizlerin sonucunda, dikey bütünleşme kararlarını BT ile ilişkili faktörler kullanarak belirlemek için yeni bir veri temelli model önerilmiştir. Bu modelde Naïve Bayes algoritması kullanılmıştır. Veri temelli bu model, kararların %86'sını doğru bir şekilde sınıflandırmıştır. Farklı modeller ve analiz metotları ile yürütülen bu tez çalışmasında dikey bütünleşme için belirsizlik, seyrek alınan kararlar olma ve çok boyutlu olma yönlerini ele alan; Naïve Bayes kullanan ve veriye dayalı modelin en iyi sonuçlar ile tahminleme yaptığı tespit edilmiştir.