Konut mutfaklarının mekansal performansını etkileyen etmenler ve iç ortam hava kalitesi

Abstract

Yaşamımızın önemli bir kısmını geçirdiğimiz kapalı alanlardan biri konutlardır. Konut içindeki mutfak mekanı, beslenme ile olan ilişkisinden dolayı tarih boyunca insanlar için yaşamsal anlamda önem taşımıştır. Aynı zamanda, mutfak, aile bireylerinin bir arada bulunup yemek yediği ve sosyalleştiği bir yaşam ve çalışma alanı olarak konut içinde kullanıcıların en yoğun olarak kullandıkları alanlardan biridir. Yakın zamanda yaşanan küresel salgın nedeniyle insanları evde kalmaya yönlendiren önlemler, zamana ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak değişen yaşam ve çalışma tarzları konutlara ve konut içinde mutfak mekanına yeni işlevler ekleyerek daha yoğun ve etkin olarak kullanımına neden olmuştur. Kullanım yoğunluğu gün geçtikçe artan mutfaklarda kullanıcı gereksinimlerini karşılayarak çalışma verimliliğini artırmanın ve kullanıcılara sağlıklı bir ortam yaratmanın önemi artmış ve bu amaçla iç çevre kalitesinin en üst düzeyde sağlanması gerekliliği ortaya çıkmıştır. İç çevre kalitesi mekanın görsel ve işitsel konforunun sağlanması, mimari planlama, ergonomik tasarım, fiziksel çevre şartları vb. mekânsal gereksinimlerin kullanıcı gereksinimlerine uygun şekilde düzenlenmesi ile sağlanabilir. Bu etmenlerin kullanıcılar tarafından iyi ve yeterli olarak kabul edilmesi için öncelikle kullanıcıların iç ortamda soludukları havanın taze, temiz ve sağlıklı olması gerekir. Konutlarda mutfaklar, içinde yapılan eylemler ve kullanıcı yoğunluğu düşünüldüğünde, iç ortam havasını etkileyen kirleticilerin oluşumunun en fazla olduğu mekanlardan biridir. Yapılan çeşitli araştırmalardan, pek çok farklı eylemin yapıldığı mutfaklarda en önemli iç hava kirletici kaynağının mutfaklardaki ana eylemlerden biri olan pişirme eylemi olduğu anlaşılmıştır. Pişirme işlemi ile açığa çıkan çeşitli gazlar, partiküller, yüksek ısı ve buhar iç havanın niteliğini değiştirir. Bu kirleticiler hava dolaşımı ile yayılarak mutfağın yanı sıra konut içindeki diğer mekanların da hava kalitesini ve kullanıcı konforunu önemli ölçüde etkiler. Tez çalışmasında, referans kitaplar ve ulusal/uluslararası yayınlarda yer alan özgün bilimsel araştırmalardan yararlanılarak, konut mutfaklarının mekansal performansını etkileyen mimari tasarım gereklilikleri ve fiziksel çevre etmenleri ile mutfaklardaki ana eylemlerden biri olan pişirme eylemi ve pişirme eylemi sonucu açığa çıkan kirleticiler, bu kirleticilerin iç ortam hava kalitesine etkileri ve iç hava kalitesinin iyileştirilmesi konuları ayrıntıda incelenmiştir. Böylece, konut mutfaklarında pişirme eylemi kaynaklı iç hava kirliliğine etki eden etmenlerin ve mevcut ya da yeni yapılacak mutfak mekanları için alternatif kontrol ve iyileştirme yöntemlerinin ortaya konması hedeflenmiştir. İncelenen çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda, çalışmanın son bölümünde, iç hava kalitesinin değerlendirilebilmesi için bir yaklaşım sunulmuş ve konuyla ilgili başlıkların sistematik bir şekilde ayrıntılandırılarak mutfaklar için tasarım aşamasında önemle düşünülmesi gereken etmenlerin listesi oluşturulmuştur. Önerilen değerlendirme yaklaşımı; (i) mutfak ve kullanıcı özelliklerinin belirlenmesi, (ii) pişirme eylemi kaynaklı kirliliğin belirlenmesi, (iii) iç hava kalitesini iyileştirme yöntemleri olmak üzere üç ana başlıktan oluşmaktadır. Bu ana başlık konuları, literatürde karşılaşılan ağırlıklı uluslararası bilimsel çalışmalar, basılı yayınlar, ilgili yönetmelik ve standartlar taranarak, sistematik olarak bütünden ayrıntıya olacak şekilde bir etmenler listesine dönüştürülmüştür. Tez çalışmasında, mutfakların mimari tasarım ve mekansal performans gerekliliklerinin incelenmesinin yanı sıra, mutfaklarda açığa çıkan kirleticilerin yayınımı ile ilişkili şartların ele alınması ve incelenmesi, sorunların ortaya konması ve daha etkin çözümlerin geliştirilebilmesi amaçlanmaktadır. Böylece, öncelikle pasif yöntemlerle alınacak önlemler ile kullanıcı sağlığı açısından oluşabilecek riskler azaltılarak tüm konutun hava kalitesi iyileştirilebilecek, daha sağlıklı ve konforlu mekanlar tasarlanabilecektir.