Elektrikli araçlar modüler batarya takas sisteminin finansal ve genel performansının satın alma kararı üzerindeki etkisi: AHP ve MOORA yöntemlerine dayalı araç seçimi uygulaması
Elektrikli araçlar modüler batarya takas sisteminin finansal ve genel performansının satın alma kararı üzerindeki etkisi: AHP ve MOORA yöntemlerine dayalı araç seçimi uygulaması
Dosyalar
Tarih
2023
Yazarlar
Şenocak, Muhammed Sefa Onur
Süreli Yayın başlığı
Süreli Yayın ISSN
Cilt Başlığı
Yayınevi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Özet
Karbon emisyonun giderek arttığı ve konunun tüm dünyada ve akademide gündemin önemli bir parçası haline geldiği görülmektedir. Giderek artan emisyon salınımı dünyanın iklimini değiştirmekte ve dünya üzerinde yaşayan tüm canlıları ve ekosistemi tehdit etmektedir. Karbon emisyonunu azaltmak için yapılması gereken en önemli şeylerden biri fosil yakıt kullanımını azaltmaktır. Fosil yakıt kullanımını artıran nedenlerden biri olarak karşımıza çıkan otomobil kullanımı ise her geçen gün artmaktadır. Dünya nüfusunun giderek artması ve mobilite ihtiyacının buna paralel olarak artması otomobil gibi fosil yakıt kullanan mobilite araçlarının sayısının da artmasına sebep olmaktadır. Tüm bu sebepler ve gelişen teknolojilerle beraber fosil yakıt kullanan mobilite araçlarının sayısının azaltılması için birçok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmalardan en önemlisi fosil yakıt kullanan araçlar yerine karbon emisyonu sıfır olan elektrikli araçların üretilmesi ve yaygınlaştırılmasıdır. Özellikle otomobillerde yeni üretilen birçok modelin fosil yakıt kullanan versiyonlarıyla beraber elektrikli olanlarının da satışa çıktığı görülmektedir. Yapılan araştırmalar elektrikli araçların tercih edilmesindeki en büyük engellerden birinin aracın menzili olduğunu göstermektedir. Bununla beraber satın alma maliyeti ve bataryaların yenileme maliyeti de kullanıcıların sorun olarak gördüğü kriterlerdir. Çalışmanın en temel amacı elektrikli araçların yaygınlaşmasına katkı sağlayacak bir model oluşturulmasıdır. Uygulanacak olan batarya takas sisteminin finansal ve genel performansının, geleneksel sistemler ile karşılaştırıldığında kullanıcının satın alma kararını nasıl etkilediği sorgulanmıştır. Sistemin sonuçlarının, kullanıcıların satın alma kararlarına etkisi AHP ve MOORA yöntemleri kullanılarak hesaplanmış, iki farklı yöntemin sonuçlar üzerindeki etkisi sorgulanmıştır. Tasarlanan bu model mevcut teknolojilerin izin verdiği kapsamda, menzilin içten yanmalı motorlu araçlar da olduğu gibi akaryakıt istasyonlarından 10 dakika içerisinde hızla artırılması prensibine dayanarak oluşturulmuştur. Modelde elektrikli araçların bataryalarının %60'lık kısmı modüler olarak tasarlanmış, bu %60'lık kısım için şarj istasyonu ve noktalarında 10 dakika içerisinde boş-dolu batarya takasının yapılarak menzilin içten yanmalı motorlu araçlarda olduğu gibi kısa sürede artırılması hedeflenmiştir. Modelde araçların %60'lık kısmının modüler olması ve takas sistemi ile edinilmesinden dolayı, temel amaca ek olarak modüler bataryalı elektrikli araçların klasik elektrikli araçlara göre bakım maliyetinin ve satın alma maliyetinin de düşmesi amaçlanmıştır. Tasarlanan bu modelin insanların satın alma kararı ve araç seçimi üzerindeki etkisinin ölçümlenebilmesi için uygulama alanı Türkiye seçilmiştir. Çalışma kapsamında zorunlu durumlar dışındaki tüm veriler güncel ve Türkiye'deki fiyatlardan seçilmiş, tüm hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Çalışma kapsamında insanların araç satın alma kararını etkileyen dört ana kriter belirlenmiştir. Bu kriterler satın alma maliyeti, yakıt maliyeti, bakım maliyeti ve menzildir. Kapsam olarak kriterlerin seçilmesinde menzil hariç finansal kriterler ön plana çıkarılmıştır. Menzilin istisna olması, tasarlanan batarya takas sisteminin ana amacının menzil problemini çözmeyi hedeflemesidir. Bu kriterlere göre satın alma tercihinin ölçümlenebilmesi için ise üç adet alternatif belirlenmiştir. Bu alternatifler, içten yanmalı motorlu araçlar (Alternatif A), elektrikli araçlar (Alternatif B) ve modüler bataryalı elektrikli araçlar(Alternatif C) olarak sıralanmıştır. Alternatiflerin belirlenen örnek araçların verileri ile satın alma maliyetleri, yakıt maliyetleri, bakım maliyetleri ve menzilleri hesaplanmıştır. Kullanıcıların belirlenen dört ana kriterden hangilerine daha fazla önem verdiğinin ölçülmesi için 52 katılımcıya, belirlenen anket uygulama kriterlerine göre anket uygulanmıştır. Anketin sonuçları ile kriterler arasında önem ağırlıkları oluşturulmuştur. Anket sonuçlarında oluşan ağırlıklar ile beraber alternatiflerin seçimi için AHP ve MOORA yöntemleri uygulanmıştır. AHP yöntem çıktılarına göre içten yanmalı motorlu araçlar 1. sırada, modüler bataryalı elektrikli araçlar 2. sırada, elektrikli araçlar ise 3. sırada yer almıştır. MOORA yöntemi çıktılarına göre de aynı şekilde içten yanmalı motorlu araçlar 1. sırada, modüler bataryalı elektrikli araçlar 2. sırada, elektrikli araçlar ise 3. sırada yer alacak şekilde sıralanmıştır. Tüm sonuçlar değerlendirildiğinde, çalışmanın amacında sorgulanan ilk sorunun cevabı, uygulanan batarya takas sisteminin finansal ve genel performansının, geleneksel sistemler olan içten yanmalı motorlu ve elektrikli araçlar ile karşılaştırılmasının insanların satın alma kararı üzerinde etkisinin pozitif yönde olacağı şeklinde verilebilir. Tasarlanan modüler bataryalı araçların, klasik elektrikli araçlara göre kullanıcılar tarafından daha çok seçileceği görülmüştür. Tasarlanan sistem ana amaç olarak menzil sorununa çözüm alternatifi oluştursa da aynı zamanda ek olarak satın alma maliyetlerini kısmen, bakım maliyetlerini ise önemli ölçüde düşürerek pozitif etki sağlamıştır. Pozitif etkilere rağmen tasarlanan modüler bataryalı elektrikli araçlar, içten yanmalı araçların tercih sırasını değiştirecek ölçüde kullanıcı satın alma kararını etkileyememiştir. AHP ve MOORA yöntemlerinin sonuçları satın alma tercihi sıralamasını değiştirmemiş, sonuçların tutarlı şekilde benzer çıktığı görülmüştür.
Açıklama
Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023
Anahtar kelimeler
Çok kriterli karar verme,
Satın alma kararı,
MOORA yöntemleri,
Elektrikli araçlar,
Batarya,
Analitik hiyerarşi süreci