Dolmabahçe Bezm-i Alem Valide Sultan Cami

Abstract

Osmanlı İmparatorluğunda XIX. yüzyıl mimarisi geçmiş klasik dönem yapılarından çok farklı türde ve farklı mimari üsluplarda yapıların inşa edildiği bir dönemdir. Batılılaşma hareketleri dediğimiz değişim süreci I. Mahmut, III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde ivmelenerek devam etmiş, bu değişim hareketleri sosyal hayata olduğu kadar mimaride de etkilerini göstermiştir. İstanbul daha önce olmadığı kadar yoğun bir mimari hareketlilikle yeni bir çehreye kavuşacak, Osmanlı yapı tipolojisi içinde daha önce yer almayan kışla binaları, hastaneler ve devlet daireleri inşa edilecekti. Sultan Ahmet ve Süleymaniye gibi merkezde, büyük ölçekli cami külliyeleri yapılmayacak bunların yerini şehrin farklı yerleşim yerlerine dağılmış , küçük ölçekli, tek kubbeli yapılar almıştır. Cami mimarisinde de klasik osmanlı cami plan şemasının dışında tek kubbeli, küçük ölçekli camiler inşa edilmiştir. Bu camiler plan şeması olarak çok büyük yenilik getirmemekle birlikte mimari üslup olarak farklı karakteristik yapılar olmuşlardır. Bu yüzyıl cami mimarisinin ortaya koyduğu en büyük yenilik ise cami ile bütünleşen, aynı mimari plan içinde düşünülmüş hünkâr kasırlarının inşa edilmiş olmasıdır. Bu yapılardan biri de İstanbul avrupa yakasınında, Dolmabahçe sarayının hemen yanına Sultan Abdülmecit’in annesi Bezm-i Âlem Valide Sultan tarafından inşa edilmiş. İsmini hem banisinden hem de yanına inşa edildiği saraydan alarak Dolmabahçe yada Bezmialem Valide Sultan Camisi olarak bilinen cami hem farklı mimari üslubu hem de Osmanlı cami mimarisi için bir yenilik olan hünkâr kasrının cami tipolojisi içindeki önemli uygulamalarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk inşa edildiğinde avlu duvarı ile çevrili olan caminin avlu duvarı tamamen yıkılmış, muvakkithanesi şimdiki yerine alınmıştır. Caminin iç mekanında kullanılan süslemeleri stuk sıva dekorasyonu ile yapılmıştır, stuk sıva dekorasyonunun en yoğun uygulandığı örneklerdendir bu bakımdandadöneminin önemli yapılardan biridir.

XIXth century architecture, in Ottoman Empire, is a period where different kind of structures were build in styles drastically diversing from past classical era. The westernisation process continued, accelerating, through the reings of Mahmud I, Selim III and Mahmud II with effects on daily life and architecture. Istanbul, as intense as it is never seen before, would get a new appearance, barracks, hostpitals and government buildings would be built that did not belong to Ottoman architectural typology before. Rather than establishments in the centre -like Blue Mosque or Sulaimaniya- large-scale mosque complexes, single-domed small-scale structres were built scatered around the city. Again in mosque architecture, breaking away from traditional outline, single-domed small-sclaed mosques were built. Although these mosques did not bring out greate deal of innovation to the outline, they characteristically stand as structures different in architectural style. The most significant innovation introduced by the mosque architecture of this century is the construction of pavilons that are integrated with the mosque and considered in the layout. One of those constructions was built, at the european side of Istanbul, next to the Dolmabahce palace by the mohter of Abdulmecid I, Bezmialem Valide Sultan. Known as Dolmabahce or Bezm-i Âlem Valide Sultan Mosque, inheriting its name both from its establisher and the palace next to it, the mosque appears both as a different archtichtural style and as one of the most important applications of pavilions within the mosque typoligy which was an innovation in Ottoman architecture. The mosque was surrounded by courtyard walls when it was first built. However, the walls were demolished later and the observatory is moved its actual location today. Stuccowork plaster is used for the interior decoration of the mosque. This is one of the instances of the most intense application of stuccowork, hence the mosque is oneof the most important buildings fo its period.