Erkilet Fay Zonu'nun paleosismolojik ve morfotektonik özellikleri (Kayseri, Orta Anadolu-Türkiye)

Abstract

Türkiye'nin aktif tektoniği, çarpışmalı kıta içi yakınsama ve tektonik kaçışa (escape) bağlı deformasyonun tezahürü olarak tanımlanmaktadır. Pliyosen başlangıcında sıkışmalı tektonik rejimin yerini kaçış tektonizması almıştır. Kaçış tektonizması olarak adlandırılan batıya doğru hareketin bir sonucu olarak, KAFZ ve DAFZ tarafından sınırlandırılan Orta Anadolu'da, tektonik yapılar farklı yönlerde konumlanmıştır. KDGB ya da KB-GD gidişli doğrultu atımlı ve oblik faylar, KAFZ ve DAFZ'dan ayrılan ve Orta Anadolu'yu kuzey ve doğudan sınırlayan fay zonları bulunmaktadır. Orta Anadolu Ova Bölgesi'nin en önemli tektonik bileşenlerinden olan Orta Anadolu Fay Zonu (OAFZ); Sivas'ın güneyinden başlayarak Pozantı'ya (Adana) kadar devam eden, yaklaşık 380 km uzunluğunda, sol-yanal doğrultu atımlı aktif bir kıta içi fay zonudur. Sivas güneyi ile Kayseri arasında K600 -700D gidişli olan OAFZ, Kayseri civarında sola büklüm yaparak K200D doğrultusunda güneye devam eder. Büklüm alanında karmaşık bir yapı kazanan fay zonunun Kayseri il merkezi kuzeyinde yer alan ve oblik (sol yanal normal) fay özelliği gösteren kesimi Erkilet Fay Zonu (EFZ) olarak bilinir. 2-8 km uzunluğunda kademeli ve basamaklı fay parçalarından oluşan zonun uzunluğu 50 km, doğrultusu K500 -600D'dur. Bu tez çalışması Erkilet Fay Zonu'nun paleosismolojik, morfotektonik çalışmalar ışığında depremsellik özelliklerinin belirlenmesi amacı ile hazırlanmıştır. Aletsel dönem kayıtlarına göre EFZ ve yakınında 5 büyüklüğüne kadar depremler meydana gelmiştir. Tarihsel kayıtlar incelendiğinde ise Kayseri ve çevresinde MS 1205, 1335, 1717 ve 1835 yıllarında meydana gelen yıkıcı depremler dikkati çeker. EFZ'nin Geç Kuvaterner dönemdeki sismik aktivitesini öğrenebilmek için 3 farklı alanda 4 adet hendek açılarak paleosismolojik çalışmalar yapılmıştır. Hendeklerde en az iki deprem izi tespit edilmiştir. Bu veriler, EFZ'nin tarihsel dönemde yüzey kırığı oluşturacak büyüklükte deprem ürettiğine işaret etmektedir. Tarihsel depremleri yaşlandırmak amacıyla çökel seviyelerinden 14C ve OSL (Optically Stimulated Luminescence-Optik Uyarımlı Işınım) örnekleri alınmıştır. Paleosismolojik incelemelerde, 14C yaşlandırma sonuçlarından elde edilen verilere göre; Bedir hendeği çalışmasında fay kolunun kestiği çökellerden alınan örneklerin yaşlandırma sonuçları yaklaşık olarak günümüzden 10000 yıl öncesini işaret etmektedir. Deprem seviyesini örten birimden alınan örneğin yaşlandırma tarihi ise yaklaşık olarak günümüzden 5300 yıl öncesidir. Kızık hendeğinde üç adet deprem seviyesi belirlenmiş, bölgede sondan bir önceki sismik aktiviteyi işaret eden 2. olay seviyesinden alınan örneklere yapılan radyokarbon analizleri neticesinde, sondan bir önceki depremin günümüzden önce 5800 ile 2200 yaş aralığında meydana geldiği sonucuna varılmıştır. Morfometrik incelemelerde, drenaj havzaları belirlenmiş ve havzalara hipsometrik eğri, hipsometrik integral değerleri (HI), Transverse Topoğrafik Simetri Faktörü (TFaktör), Havza Asimetrisi (AF) uygulanmış ve sayısal verilere dayalı olarak deformasyon etkisi yorumlanmıştır. Yapılan çalışmanın neticesinde EFZ'nin Orta Anadolu Fay Zonu'nun normal bileşenli sol yanal atımlı (oblik) ve hareket hızı yavaş olan aktif bir fay zonu olduğu belirlenmiştir.