Çok Katmanlı Kentlerde Kimlik Sorunsalı: Palimpsest Bir Kentsel Alan Olarak Ulus Örneğinin İncelenmesi

Abstract

Kentsel mekanın kimliği kentlinin kent mekanıyla etkileşimi ile şekillenir. Planlama ve tasarım disiplinlerinin kentleri fiziksel olarak şekillendirdiği günümüzde kentlinin mekanla etkileşimi kentsel planlama ve kentsel tasarım kararlarından doğrudan etkilenir. Örneğin farklı tarihsel dönemlere ait yapı ve kalıntıların kentsel mekandaki biraradalığı bazı örneklerde kente zenginlik katan bir imge olarak belleklerde yerini alırken kimi örneklerde ise yanlış kentsel tasarım ve planlama kararları sonucu algılanamaz ve kentlinin belleğinde yer almaz. İnsan mekan ilişkisi, mekanın kentli tarafından algılanması, benimsenmesi ve kolektif bellekte yerini alarak bir kentsel kimlik öğesine dönüşmesi açısından birincil önemdedir. Çünkü tarihsel süreklilik içerisinde kentlerin tarihi değerlerinin korunması ve yenileri yapılırken eskiyle uyum içinde olan yapılar/kentsel mekanlar oluşturulması bu farkındalığa bağlıdır. Kısacası, kent kimliği kenti oluşturan fiziksel, sosyal ve doğal yapıların sürekliliğiyle geleceğe taşınır. Sanayi devrimi ile başlayan süreçte kırdan kente göç artmış, kentler eskisine nazaran çok büyük insan kalabalıklarının barındığı, çalıştığı, üretim ve tüketim faaliyetlerini gerçekleştirdiği devasa yapılar haline gelmiştir. Özellikle 19.yüzyıl sonu 20.yüzyıl başında kentlerin çehreleri değişmiş, eski alışkanlıklara göre şekillenen tarihi kent merkezleri yeni kalabalıkların ihtiyaçlarına cevap veremez hale gelmiş, bu durum karşısında bazı kentler eski merkezleriyle birlikte yıkım ve yeniden inşa faaliyetleri sonucu tamamen değişmiş, bazıları ise yetersiz olan eski merkezi gerisinde bırakarak boş alanlara doğru yayılmış, bazıları geçmişin izlerini korumayı başarmış, bazı kentler ise değişen şartlara uyum sağlamak için tarihten gelen izlerini büyük oranda kaybetmiştir. Ankara yüzyıllarca bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir kenttir. Günümüzde farklı dönemlere ait yapısal izler hala belli oranda okunaklıdır. Ancak bir parşömenin kazınıp yeniden üzerine yazı yazılması ve eski yazının izlerinin parşömende az da olsa kalması gibi Ulus’ta da zaman içerisinde bir çok farklı nedenle geçmişe ait yapılar silinmiş ya da tahrip olmuş ancak yer yer izleri kalmıştır. Bu özelliğiyle bir çok tarihi kentte olduğu gibi Ankara’da da metaforik olarak ‘palimpsest’benzetmesi yapılabilir. Bu tez kapsamında Ankara’nın tarihi kent merkezi olan Ulus bölgesinin kentsel kimlik öğelerinin belirlenip değerlendirilmesi ve mevcut durumda algılanabilirliği ve ulaşılabilirliği düşük olan tarihsel ve kültürel katmanlarının kent kimliğine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Ulus’un beşeri, doğal ve yapay çevreden kaynaklı kimlik bileşenlerinin tespit edilmesi için alan çalışması, kentsel analizler ve anket çalışması yapılmıştır. Özetle, bu çalışmanın amacı gitigide aynılaşan kentlerden biri olan Ankara’nın tarihi kent merkezi olan Ulus bölgesinde, kent kimliğini özgün kılan tarihi ve kültürel katmanların kentlinin algısında ve günlük yaşamındaki yerinin tespit edilmesi, kent mekanında yer alan katmanlı yapının kent kimliğine etkisinin olup olmadığının araştırılmasıdır. Bu amaçla bir anket çalışması yapılmış ve mevcut katmanlı yapının kent kimliğini oluşturan öğeler arasında yer almadığı tespit edilmiştir. Mevcut durumda yanlış uygulamar ve eksik kentsel tasarım kararları nedeniyle çok katmanlı yapının okunaklı olmadığı ve kentliler tarafından algılanmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kent Kimliği, Kentsel Katman, Palimpsest, Kolektif Bellek, Kentsel İmge, Ankara, Ulus.

The identity of urban space is shaped by the interaction of the citizen with the urban space. In today, where planning and design disciplines physically shape cities, the interaction of the citizen with space is affected directly from the urban planning and urban design decisions. For example, in some cases togetherness of the buildings and the ruins which belong to different historical periods exist in memories as an enricher imagination; while they cannot be perceived as a result of wrong urban design and planning decisions and they cannot place in the memories of citizens. The relation of human and space is of primary importance in order the space to be perceived, adopted and transformed into an element of urban identity placing in collective memory. Because it is up to this awareness, to conserve the historical values of the cities in historical persistence and to constitute new buildings/spaces which are conform with the old ones. Briefly, the identity of the city is brought to the future with the continuity of the physical, social and natural structures which constitutes the city. Ankara is a city which had been capital city of a lot of civilizations. Today, the structural marks belong to different periods can still be read. Just like a parchment, which is scratched to write on it again; the old writings remain on the parchment barely; in Ulus also, a lot of structures belong to different historical periods had been erased in time, but the marks of them remains in some locations. With this property, as for most historical cities, the palimpsest metaphor can be suitable for Ankara also. In this thesis, it is aimed to investigate the elements of urban identity of Ulus, where is the historical city center of Ankara, are determined and evaluated the effects of the historical and cultural layers which are not well perceived and reached in existing situation, to the identity of the city. In the direction of this major aim, the field research, urban analysis and survey study have been made in order to confirm the components of the identity of Ulus composed of human, natural and artificial environments. In this manner, a survey study has been made and according to the results of this study, it has been determined that the existing layered structure does not take part in the elements which constitute the identity of the city. The reached result is that; in the existing situation, the multi-layered structure is not readable and not perceived by the citizens as an outcome of wrong applications and urban design decisions. Keywords: Urban Identity, Urban Layer, Palimpsest, Collective Memory, Urban Imagination, Ankara, Ulus