Sürdürülebilirlik İle İlgili Ölçütlerin Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümlerinin Öğretim Programlarına Entegrasyonu: Bir Yöntem Önerisi

Abstract

Çevresel ve sosyal sorunlar geçtiğimiz ve içinde yaşadığımız yüzyıla ait en önemli sorunlar arasında gelmektedir. Ozon tabakasının işlevini yitirmesi, küresel ısınma, biyolojik çeşitlilikteki radikal azalma ve karbondioksit seviyesindeki radikal artış gibi çevresel sorunlar, geçtiğimiz yüzyılın başlarından günümüze kadar hızla ilerlemiş, kapsam, derinlik ve çeşitliliklerini arttırarak Dünya üzerindeki -insanoğlu dahil olmak üzere- canlı hayat için yaşamsal önemde tehditler haline dönüşmüşlerdir. Benzer şekilde gelir dağılımındaki eşitsizlik, göç, kontrolsüz nüfus artışı, emek sömürüsü, su ve gıda sıkıntısı gibi pek çok sosyal sorun ise, çevresel sorunların da en önemli sebeplerinden olan ve temellerini üretim-tüketim süreçlerine dayandıran sosyal ve ekonomik sistemlerin güçlenmesi sonucu olarak hızla derinleşmiş ve kapsamını genişletmiştir. İnsanoğlunun geniş kapsamlı ve zamana yayılmış bu sorunlar ile mücadele edebilmesi amacı ile bilim çevreleri “sürdürülebilirlik” ve/veya “sürdürülebilir kalkınma” kavramlarını ortaya koymuşlardır. Buna paralel olarak, çevresel ve sosyal sorunların temel kaynaklarından olan üretim-tüketim süreçlerinin önemli bir bileşeni olan endüstri ürünleri tasarımı ise sorunların çözümü için zaman içinde evrimleşen ve günümüzde temel olarak “sürdürülebilir tasarım” olarak adlandırılan tasarım yaklaşımını önermektedir. İçeriği gelişen ve değişen bir kavram olmakla beraber “sürdürülebilir tasarım” Avrupa, Okyanusya, Amerika gibi pek çok bölgedeki endüstri ürünleri tasarımı bölümlerinin öğretim programlarında yer almakta ya da yer alması için çalışmalar yapılmaktadır. Ancak Türkiye’deki endüstri ürünleri tasarımı bölümleri için bu amaç doğrultusunda yapılan kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu araştırmanın temel amacı, “Türkiye’deki endüstri ürünleri tasarımı bölümlerinin öğretim programlarına sürdürülebilirlik ile ilgili ölçütler hangi yöntem/yöntemler ile entegre edilebilir?” sorusunun yanıtını aramaktır. Araştırma sürecinde, öğretim programları içinde yer alacak bir “öncü ders” (flagship course) geliştirilmesi bir yöntem olarak önerilmiştir. Sonrasında önerilen bu dersin nitelikleri belirlenmiş, ders sürecinde öğrencilerin ve öğretim elemanlarının yararlanması amacı ile bir yardımcı araç geliştirilmiştir. Bu ders, önerilen nitelikleri ve yardımcı araç ile Anadolu Üniversitesi, Endüstriyel Tasarım Bölümü’nde açılan bir derste katılımcı öğrenciler ile beraber bir dönem boyunca uygulanmıştır. Ders sürecinde elde edilen verilerden yola çıkılarak ulaşılan bulgular sonucu, dersin önerilen nitelikleri ve geliştirilen araç ile öğrencilerin sürdürülebilir tasarım konularındaki bilgi ve kavrayışlarının artmasına, bunun yanında bu bilgiyi proje süreçlerinde başarı ile kullanmalarına olumlu katkı sağladığı görülmüştür. Bu araştırmanın bir diğer amacı ise, Türkiye’deki endüstri ürünleri tasarımı bölümlerinin öğretim programlarına sürdürülebilir tasarım ile ilgili ölçütlerin entegrasyonu ile ilgili yapılacak gelecek çalışmalara kaynak olmasıdır.

Environmental and social problems are among the most serious problems of the last two centuries. Since the beginning of the last century, environmental problems such as depletion of ozone layer, global warming, radical decline in biodiversity and radical increase in carbondioxide levels have advanced, extended their scope and range and become vital threats all life -including human beings- on earth. Likewise, social problems such as unfair distribution of resources and wealth, migration, uncontrolled population growth, labor exploitation, famines and droughts have also extended their scope and range as a result of strengthening social and economic systems depending on production and consumption processes, which are also major sources of environmental problems. In order to cope with these vast and ever-present problems, concepts of “sustainability” and “sustainable development” have been introduced by communities of science. Parallel to this introduction, as an evolved concept in time, now known as “sustainable design”, a new approach to design was proposed by industrial design society which has been a major part of production and consumption processes. Despite being an evolving concept, “sustainable design” is and will be integrated in curricula of industrial departments in various regions like Europe, Oceania, and America. However a comprehensive study aiming this integration cannot be found in Turkey. Most studies -aiming this integration- depend on personal interests and efforts of academicians in various universities. The main purpose of this research is to search for an answer to the question “by which method/methods, sustainability criteria can be integrated into industrial design departments’ curricula in Turkey?”. During research process, developing a “flagship course” which can be placed into curriculums was proposed as a method for this integration. Afterwards, qualities of this course were determined and a tool aiming to help both academicians and students during the course was developed. This flagship course, with proposed qualities and with the tool, has been lectured a full semester in Anadolu University, Industrial Design Department. As a result of the data collected during the lecture process, it was found that, with the determined qualities and the tool, developed flagship course had a positive effect on students’ knowledge and comprehension on sustainable design and also students’ skill of applying this knowledge into their design processes. Another important aim of this research is to provide a resource for the future researches to integrate sustainability criteria into industrial design departments’ curricula in Turkey.