Tekirdağ Süleymanpaşa anaokulu (Menba-i İrfan Mektebi) koruma projesi

Abstract

Çalışma kapsamında Tekirdağ ili, Süleymanpaşa ilçesi, Orta Cami Mahallesi, 39 ada, 14 parselde yer alan Süleymanpaşa Anaokulu (Menba-i İrfan Mektebi) konu alınmıştır. Yapının mevcut durumu belgelenmiş, tarihsel gelişimi araştırılarak restitüsyon önerisi hazırlanmış ve yapının korunması için gerekli müdahaleler belirlenmiştir. Menba-i İrfan Mektebi, farklı uygarlıklara ev sahipliği yapan ve Osmanlı döneminde başkentlere yakınlığından dolayı reformların ilk uygulandığı yerleşimlerden biri olan Tekirdağ'da inşa edilen eğitim yapılarının günümüze ulaşan ender örneklerinden biridir. İki katlı Menba-i İrfan Mektebi'nin zemin katının tamamı ile birinci katının dış duvarları kâgir, birinci katın iç duvarları ahşap karkastır. Beşik çatılı yapının döşemeleri ahşap kirişli, tavanları ahşap kaplıdır. Zemin kat güneyden kuzeye devam eden bir koridora bağlı mekanlardan oluşurken üst katta farklı olarak bu koridorun uçlarında da odalar yer almaktadır. Giriş holü, yönetici odası, çay ocağı, merdiven kovası, tuvaletler, yemekhane, memur odası, masal odası bulunan zemin kat yaklaşık 240m²; altı sınıf, merdiven kovası, yönetici yardımcısı odası, koridordan oluşan birinci kat yaklaşık 259 m²'dir. Ayrıca zemin katta yapıya bitişik olan bir ek yapı bulunmaktadır. Yapı sade ancak özenli bir işçiliğin ürünüdür. Yapının güney ve kuzey cepheleri simetriktir, ancak kuzey cephesinde bulunan ek yapıdan dolayı bu simetri algılanmamaktadır. Pencereler sövelidir, köşelerde ve cephede pilastırlar yer almaktadır ve katlar arasında silme mevcuttur. Güney cephesinde kuzeyden farklı olarak yapının kitabesi bulunmaktadır. Doğu ve batı cepheleri ise birbirinden ve diğer cephelerden farklıdır. Doğu cephesine bakan zemin kat pencereleri sövesizdir, sadece köşelerde pilastır vardır. Batı cephesinde bulunan merdiven kovasının pencere açıklıkları diğer cephelerdeki pencere açıklıklarından daha geniştir. Bu pencereler batı cephesini doğudan ayırmaktadır ve batı cephesindeki zemin kat pencerelerinin de söveleri yoktur ancak doğu cephesinin aksine köşeler dışında da pilastırları vardır. Mektep, Hicri 1328 (1910/11) yılında halkın ve Cemaat-i İslamiye'nin desteği ile inşa edilmiştir. Açıldıktan sonra iptidai mektep olarak hizmet veren okul, Balkan Savaşları (1912-1913) sırasında eğitime ara vermiş, işgalden sonra da Tekirdağ İdadi Mektebi'ne tahsis edilmiştir. Temmuz 1914'te iptidai eğitimine devam ettiği saptanan okul hakkında Birinci Dünya Savaşı'ndan Çanakkale Savaşı ve daha sonrasında Yunanlıların Tekirdağ'ı işgaline kadar geçen süre aralığında bir bilgiye ulaşılamamıştır. Mektep Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte Süleyman Paşa İlkmektebi/İlkokulu adını almıştır. 1990'larda kentin nüfusunun artmasıyla yeterli gelmemeye başlayan okulun bahçesine betonarme bir ilkokul binası inşa edilmişir. Eski okul ise sosyal faaliyetler için kullanılan bir ek binaya dönüşmüştür. Eski mektep binası 2001-2002 yılları arasında kapsamlı bir restorasyon geçirdikten sonra ek yapı olarak kullanılmaya devam edilmiştir. 2011 yılında ise anaokulu binası olarak kullanılmasına karar verilen okulun bu tez çalışmasıyla mevcut durumunun iyileştirilerek işlevine devam etmesi, bölgedeki eğitim yapıları için bir örnek oluşturarak Tekirdağ'da yer alan diğer eğitim yapılarının incelenmesi ve bu sayede bu bölgedeki eğitim tarihinin aydınlatılması hedeflenmiştir. Tez çalışması, altı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmış, yapılan çalışmalar sırasıyla belirtilmiştir. İkinci bölümde, Tekirdağ'ın kısaca coğrafi konumu ve tarihinden bahsedildikten sonra, geçmişten günümüze kadar kentin eğitim tarihi ve yapıları hakkında bilgi verilmiş, son olarak merkez ilçe Süleymanpaşa'da tespit edilen günümüze ulaşmış eğitim yapıları listelenmiş, ulaşılan fotoğraflar paylaşılmıştır. Üçüncü bölümde, yapının konumu, ulaşılan belgeler ışığında tarihsel gelişimi ve mevcut durumdaki plan özellikleri, cephe özellikleri, strüktürel özellikleri, yapının bileşenleri, malzeme özellikleri ve tespit edilen bozulmalar açıklanmıştır. Malzeme ve hasar türlerinin daha iyi ifade edilmesi için analitik rölöveler hazırlanmıştır. Dördüncü bölümde, arşiv araştırmaları ve sözlü kaynaklardan yola çıkılarak yapıdaki farklı dönemler ve buna bağlı olarak yapılan değişiklikler tespit edilmiştir. Tespit edilen farklı dönemler, analitik rölöve üzerinde gösterilmiştir. Araştırmaların ve kaynakların yetersiz geldiği noktalarda ise analoji yoluna başvurulmuş, yakın çevredeki benzer eğitim yapıları bu başlık altında incelenmiş ve bir restitüsyon önerisi geliştirilmiştir. Beşinci bölümde, yapıyla ilgili tüm çalışmalar göz önüne alınarak yapının özgün işlevine devam etmesi ve korunması için kullanımına ve onarımına ilişkin öneriler başlıklar halinde verilmiştir. Yapı için önemli müdahalelerden biri olan çağdaş ek tasarımı konusunu irdelemek için incelenen örnekler yine bu başlıklar altına eklenmiştir. Sonunda kot farkından yararlanılarak, üstü de kullanılabilen çelik strüktürlü bir yapı tasarımı geliştirilmiştir. Sonuç bölümünde, çalışma kapsamında ele alınan tüm başlıklar bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Özgün işlev devam ederken zamanın getirdiği değişen ihtiyaçlarla birlikte yapıda birtakım değişiklikler yapıldığı, bunların müdahale kararlarıyla düzenlenmesi gerektiği ve aynı işlev ile devam etmesinin sürdürülebilirliğine olan katkısı vurgulanmıştır.