Mahalle ölçeğinde yaş dostu olma: Tasarım ve değerlendirmeye yönelik yöntem önerisi

Abstract

Yaşlanma evrensel olmasına karşın dünyanın her yerinde ve aynı zaman diliminde gerçekleşmeyen, homojen olmayan bir olgudur. Bu sebeptendir ki, yaşlanmanın beraberinde getirmiş olduğu sorunlar silsilesine hem küresel ölçekte, hem de yerel odakta problemi yaratan alt katmanları çözümleyerek cevaplar bulmak ve yaşanılan ortamı/çevreyi/mekânı bu değişimlere uydurmak önemli bir araştırma konusu olmaktadır. Kentsel alanda sürekli bir devinim içerisinde gerçekleştirilen eylemlerin mekânı, değişen mekânsal örüntülerin de bireyi etkilediği bir döngüsel tarif içerisinde evrensel bir tasarım tarifinin yapılmasının özellikle demografik açıdan nüfus içerisindeki kırılgan grupların dahiliyeti, diğer yandan ise çevre bilinci, ekonomik sürdürülebilirlik ve sosyal bütünleşme çerçevelerinden bir bakış açısının geliştirilmesi yolu ile mümkün kılınabileceği düşünülmektedir. Yaş dostu bir çevre/topluluk fikrinin çıkışı, dünya üzerinde yaşanan demografik dönüşümün yaşanılan çevreyi sosyolojik bağlamda değiştirmesi, dolayısıyla değişen sosyo-demografik içeriklerin kentsel mekânı dönüştürmesi ile tetiklenmiş; yaş dostu kavramının günümüzde bu denli popüler olmasının arka planında yaşanan bu döngüsel hareketliliğin olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın kuramsal arka planının oluşturulmasında üzerinde durulan dört temel kavram olarak mahalle/komşuluk ünitesi tasarımı, yaş dostu kentler, yerinde ve aktif yaşlanma yer almaktadır. Çalışmanın kavramsal çerçevesinde öncelikli olarak, yaşlanma olgusunun çevre-kullanıcı ilişkisinin tanımlanması noktasında önemli görülen demografik göstergeler, bu göstergelerin güncel veriler ışığında dünya ve Türkiye özelindeki görünümlerinin tariflenmesi ve demografik dönüşüm tanımının dayanağı olan Demografik Dönüşüm Kuramı ve bu sürecin Türkiye'deki yansımaları üzerinde durulması amaçlanmıştır. Daha sonrasında, yaş dostu olma olgusunda farklı kullanıcıların bir arada olmasının irdelenmesi, bu noktada kuşaklararası ilişkilerin kent mekânındaki görünürlüğü üzerinden aile yapısındaki değişimler, çocuk-yaşlı ve kuşaklararası ilişkiler gibi farklı alt modellerin de katkıları ile daha bütüncül bir değerlendirme yapılması gerektiği kanısıyla hareket edilmiştir. Yaşlanma literatüründe araştırmaların temelini oluşturan iki başat kavram olan aktif yaşlanma ve yerinde yaşlanma kavramlarının çıkış noktaları, savunulan fikirler ve bu modellerden yaş dostu kente dair çıkarımlar çerçevesinde bir tanımlama yapılmak istenmiştir. Yaşlanma kavramı ve yaşanılan çevre ilişkisi bağlamında Çevresel Gerontoloji kavramına atıfta bulunulmuştur. Tez çalışmasının kurgusu oluşturan yaş dostu bir mahalle oluşturulması fikri üzerinden bir değerlendirme yapılması noktasında kavramın içerdiği fiziksel ve sosyal ilişkilerin anlaşılmasına yönelik tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişimin bir kısa özeti sunulmuştur. Araştırmanın esas amacı, tüm dünyada araştırmaya değer görülen önemli bir başlığı da oluşturduğu üzere, yaşlanma ve çevre arasındaki ilişkinin tariflenmesidir.