Mekan, toplum, iktidar: İstanbul'un duygusal mekansallığı üzerine

Abstract

Duygu kavramı bireylerin kendi iç dünyalarında ve bedenlerinde hislerin, duyumları, etki ve tepkilerin tamamının ifade etmektedir. Duygu üzerine yapılmış olan çalışmaların çoğu bu bireyselliğe ve bedenselliğe odaklıyken, duygular toplumsal ve kollektif düzeyde de şekillenmektedir. Bireysel deneyimlerinin ötesinde duygular, toplumsal ilişkiler, kültür de merkezinde yer almaktadır. Kentsel alanlar da farklı etnik grupların, eğitim düzeylerinin, kültür pratiklerinin karşılaşma alanları olarak kenti deneyimleyen insanların duygusal arka planları ve günlük hayatlarında deneyimledikleri duygular, kentsel mekanların fiziksel ve toplumsal üretimi ile ilişkilidir. Kentsel mekanların sadece fiziksel bir alan olmasının ötesinde toplumsal olarak bir etki ve etkilenme sürecinin parçasıdır ve sosyal bir alandır. Bu alanlarda gerçekleşen karşılaşmalar, etkileşimler, toplumun davranışları ve kimliklerini şekillendirmektedir. Özellikle kentsel mekanların sahip olduğu semboller, ritüeller, protestolar bu kentlerin duygusal atmosferini oluştururken kenti deneyimleyen bireylerin mekâna yönelik duygularını etkilemektedir. Toplumu oluşturan bireylerin duygusal deneyimlerini etkileyen ve günlük hayattaki etkileşim ve ilişkilerinin bir yansımalarını içeren bir varlık olarak kentsel mekanlar, iktidar için de kritik öneme sahiptir. Bunun önemli nedenlerinden biri iktidarın hükmettiği toplumu oluşturan bireyleri kontrol etme ve yönlendirme isteğinin önemli bir paydaşlarından birinin kentsel mekanlar olmasıdır. İktidar, kentlerin sürekli yeniden üretilmesinde ve dönüştürülmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Kentsel yenileme projeleri, altyapı yatırımları, şehir planlama politikaları gibi girişimler çoğunlukla belirli iktidar grup veya kurumların gücünü yansıtmaktadır. İktidarın politikalarının kentin kültürel ve sembolik alanlarda da etkisi bulunmaktadır. Mekân toplumsal duyguları üretirken, iktidar ise mekânı üretirken duyguları kullanmaktadır. Bu sebeple, duygu, mekân ve iktidarın birbirleri ile ilişkisi bulunmaktadır. Bu doğrultuda araştırma kentsel mekânı bu ilişkiler üzerinden okumaktadır. Son zamanlarda iktidarın kentsel mekânı, kendi gücünü kullanmak adına bir araç olarak görmesi ile özellikle Osmanlı'dan kültürel ve dini birçok mirası barından İstanbul bu duygusal yatırımın ve duygu siyasetinin önemli sembolik mekanlarından biri olmuştur. Araştırma eleştirel etnografi ile günümüzdeki iktidarın kent politikalarına duygu ve sembolik siyasetin dahil ederek, kent mekanlarını nasıl şekillendirdiğinin bir haritasını çıkarmayı hedeflemektedir. Kentsel mekânın duygularını eleştirel bir perspektif ile okumak, duyguların etki ve etkilenme sürecindeki sosyal ve ekonomik bağlamalarına da anlamlandırmaya yönelik bir yaklaşım sunmaktadır. Bu yaklaşım ile mekânın kollektif ve bireysel duyguları nasıl şekillendirdiğini, hangi kültürel, siyasi, etnik grupların ve kurumların etkisi altında olduğunu ve bu etkilerin toplumsal ve mekânsal sonuçlarını incelemeyi irdelemektedir. Sembolik iktidar ve duygu siyasetinin, kentsel mekandaki izlerini kollektif duygular üzerinden inceleyen bu araştırma İstanbul'un duygusal mekânsallığını ortaya koymaktadır. Araştırma, İstanbul'un Osmanlı mirası ile güçlü, ihtişamlı ve hükmedici geçmişi ile İslam dünyasında sahip olduğu önem doğrultusunda sağ iktidarlar, Taksim Meydan-İstiklal Caddesi hattı taşımakta olduğu Cumhuriyet'in izlerini toplumsal dinamikler ve güç hiyerarşileri ile bağlantısını, kültürel ve sembolik iktidarın bu mekandaki yansımasını, kentsel planlama ve politikalarının mekandaki yansımalarını aynı zamanda toplumsal hareketlerin ve protestoların mekandaki sosyal üretimi değerlendirilecektir. Bu değerlendirmeler doğrultusunda İstanbul'un duygusal mekânsallığını bir anlatı haritalaması ile yansıtarak, kentsel mekânın duygusal atmosferini, iktidar ilişkilerini ve toplumsal dengelerinin bir analizini sunmaktadır. Bu doğrultuda kentlerin duygusallığına yönelik yapılan tespitler ile duygu-mekân-iktidar ilişkisini tartışmaya açarak, ilişkileri açığa kavuşturmak adına eleştirel bir analiz sunmaktadır. Duyguların kolektifliğinden, mekânın duygusallığına, sembolik siyaset ve duygu siyasetinin kentsel mekânsallığına yönelik kuramsal okumalar ışığında İstanbul'un duygusal mekânsallığının incelemesini yapan bu çalışma sonucunda kent çalışmalarına duygu kavramını iktidar ile ilişkilendiren bir araştırma kazandırmak amaçlanmıştır. Özellikle duygu kavramına daha çok kentsel tasarım alanında odaklanan kent çalışmalara ek olarak literatürde görece daha eksik kalmış olan bir alana katkı sağlaması düşünülmektedir. Araştırmanın bu yaklaşımı duygu-mekân-iktidar ilişkisi kentsel mekânda sunarak, kentsel mekanların daha adil ve kapsayıcı üretimine yönelik bir katkı sağlaması amaçlanmaktadır.