Ney enstrümanının sosyal kimliğinin söylemsel iz düşümü

Abstract

Müzik, müzikoloji ve kimlik çalışmalarında kültürel ifadeler, bireysel ve toplumsal kimlikler ile toplumsal dinamikler arasındaki karmaşık ilişkiler bağlamında araştırılmıştır. Müzikte sosyal kimliğin söylemler aracılığıyla inşası, etnomüzikoloji literatüründe merak uyandıran bir konudur. Günümüz Türkiye'sinde ney enstrümanı, cazdan klasik müziğe kadar çeşitli türlerdeki müzisyenler tarafından performanslara dahil edilen etkileyici sesleriyle müzik sahnesinde dikkat çeken bir varlık haline gelmiştir. Bu evrim, bireylerin ney enstrümanını geleneksel bağlamından nasıl farklı algıladıkları ve bu algıların çeşitli söylemler aracılığıyla nasıl şekillendiğine dair merak uyandırmaktadır. Bu araştırma, gündelik hayatın pratiklerinde neyin sosyal kimliğinin işleyişini sağlayan söylemsel kaynakları anlamayı hedeflemektedir. Bu minvalde önde gelen iki adet Türk gazetesinden seçilmiş haber makalelerinde gazetecilerin ney enstrümanının sosyal kimliğini zihinlerinde nasıl kavramsallaştırdığı ve neyin hem geleneksel hem de modern kimliğinin sosyokognitif bileşenlerini nasıl temsil ettiği van Dijk'in eleştirel söylem analizi yaklaşımıyla incelenmektedir. Araştırma bulgularında, postmodern neyin, bireysel iyi oluşu ve mistik gelenekleri ön plana çıkaran manevi bir deneyim aracı olarak temsil edilirken, geleneksel neyin toplumsal kimlik ve manevi arayışlar bağlamında bir aidiyet duygusu yaratarak kolektif bir manevi deneyimi temsil ettiği görülmüştür. Bu iki farklı yaklaşım, müziğin hem bireysel hem de toplumsal kimlikler üzerindeki farklı manevi ve gelenekler bağlamında yol açtığı etkiyi göstermektedir. Postmodern ney bağlamında ortaya çıkan ve bireysel deneyimi önceleyen Mevlevîlik, şeyh-mürit zincirinin dışında bir epistemoloji kurarken, geleneksel neyin epistemolojik çerçevesi Yunus Emre, Mevlânâ gibi Sûfî şahsiyetlere ve meşk silsilesine dayanmaktadır. Araştırma müziğin manevi deneyim sunma kapasitesine ek olarak, neyin postmodern semboller çerçevesinde kullanımıyla "dünya vatandaşı" etiketine hizmet edebilen yeni bir mistik alan inşa ettiğini vurgulamaktadır. Geleneksel kodlar çerçevesinde kollektif manevî tecrübe sunmasının yanı sıra neyin egonun ihtiyaçlara binaen sunduğu bireysel mistik tecrübe kapasitesi de postmodern bağlamda yeniden inşa edilmektedir.