Artakalanın Yeniden Değerlendirilmesi; Samsun Tekel Sigara Fabrikası'nın Görünmeyen Değerleri

Abstract

Toplumun ve kentin endüstriyel tarihinin izlerini taşıyan eski endüstri yapılar, üretim biçimlerinin değişmesi ve gelişmesi ile işlevini yitirmiş ve zaman içinde terk edilmiştir. Terk edilen, sahipsiz bu mekânlar, tekinsizlik hissini tetikleyen müphem alanlar olarak kentsel mekâna dahil olur. Farklı aktörler, artakalan bu endüstriyel kalıntılara farklı değerlendirme kriterlerini ön planda tutarak çeşitli bakış açılarıyla yaklaşmaktadır. Koruma kanunlarının kalıntının tarihsel değerini önemsemesi beklenir, fakat kurullar tarafından yapılan değerlendirmeler fiziksel boyutta kaygıların ötesine geçememekte ve niteliksel verilerin tümünü açığa çıkarma konusunda yetersiz kalmaktadır. Kapital kaçınılmaz olarak kullanım değerini, kullanıcılar ise fiziki yenilik değerini ön planda tutmaktadır. Mimarlık ise tasarım yolu ile diğer aktörlerin söylemlerini meşrulaştırmaya meyilli olabilmektedir. Fakat eskimiş kalıntının yenilenmesi ya da yerine taklitçi bir yenisinin konması, böylece artakalan yapının sebep olduğu müphem durumun mutlaklığa kavuşturulması tüm aktörlerin buluştuğu ortak paydadır. Tüm bu değerlendirme mekanizmalarının niceliksel değerleri ön planda tutup, niteliksel değerleri pek de önemsememesinin kökeni mevcut zaman kavrayışımıza dayandırılabilir. Böyle bir kavrayışta, eski geçmişle yeni ise şimdi ile sıkı bir ilişki kurmaktadır. Geçmiş, şimdi ve geleceğin doğrusal bir düzende birbirini takip eden anlar olarak algılandığı durumda, şimdiye ait olan modern olarak tanımlanmakta ve doğası gereği sürekli yeniliği gerektiren modernlik, eski olana karşı keskin bir duruş geliştirmektedir. Modernin "yeni"lik üzerinden tanımlandığı bir toplumda ise, modernleşme asla bitmek bilmeyen sonsuz bir süreç haline gelme riskini de beraberinde getirmektedir. Oysa geçmişin bir önceki şimdi, şimdinin ise her an geçmekte olan gelecek bir geçmiş olduğunu düşünmeye başladığımızda, zamanı doğrusal bir düzene oturttuğumuz ve niceliksel olarak hesapladığımız durumu kırmış oluruz. Geçmiş ve şimdi sıralı bir düzeneğin bir anını imlemez, biri diğerini takip etmez. Bir oluş içerisinde vuku bulur, bu birbirini doğuran ve birbirinin yerine geçen bir oluş halidir. İşte böyle bir zaman anlayışında, eski ve yeninin de tekrar tanımlanması gerekecektir. Eski, köhnemiş bir geçmiş yerine, bir önceki şimdi ile tanımlanabildiği bu durumda, fiziksel bir eskinin içeriğine gizlenmiş görünmeyen niteliksel çoklukları da görebilir oluruz. Endüstriyel kalıntılar özelinde, görünmeyen bu çokluklar, bireylerin yapı üzerinden yaşadıklarıdeneyimlere ve bu deneyimlerin hafızadaki izlerine işaret eder. Yapı, üretim işlevini yerine getirirken ve artakaldığı süreçte farklı zamansal-mekansal deneyimlere olanak vermektedir.Bu deneyimlerin hafızadaki izlerinin ortaya çıkarılması, niteliksel değerlerinsomutluk kazanabilmesi adına önemlidir. Alışveriş merkezi olarak yeniden işlevlendirilmiş olan Eski Samsun Tekel Sigara Fabrikası örneği üzerinden; yapının işlevini hala devam ettirirken kullanıcılarının hafızasında bıraktığı izler ve yapının işlevini yitirdikten yeniden işlevlendirildiği zamana kadar müphem bir mekân olarak algılandığı süreçte kentlilerin hafızasında bıraktığı izler deşifre edilmeye çalışılacaktır. Kritik olan, çizgisel zaman algısından beslenen, eski yeni diyalektiğine dayalı bir değerlendirme sürecinde göz ardı edilen detayların ortaya çıkarılmasıdır. Bireylerin bu yapılara dair kişisel anılarının öykülenmesi ve analiz edilmesi irdelenmeyen niteliksel detayların görünür olması adına, hafızanın anahtarının saklandığı yer olabilir. Bu sayede, bu detaylar üzerinden mevcut durumu eleştiren alternatif bir değer sisteminin kurgulanmasının gerekliliğinin altı çizilecek ve böyle bir sistemin sunacağı olanaklar ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

The old industrial buildings, which carry the traces of the society and city, has lost their functions with the changes at production methods and after a while has been abandoned. These abandoned spaces remain as "Terrain Vague"s at the city which trigger the uncanny senses. The different agents approaches to these ambiguous industrial ruins with different perspectives, considering different type of assesment criterias. The conservation laws care about the historical value representatively, unfortunately the discussions can not go beyond the physical concerns and remain incapable for bringing up the qualitative values into the open. Capital inevitably care about the use value and users care about the physical newless value. But, renewal of the old ruin or replace with a new one; annihilation of the uncanny senses with this way is the common ground that all agents agree with. The reason for why all these valuation systems prioritise the quantitative values and do not put enough attention on qualitative/invisible values, is the actual time perception. The time has been percieved as a lineer process; the present follows the past and the future will follow the present. Up to this understanding the old have a strong relationship with the past as the new has the same with the present time;.As a result of this perception, we tend to think that the things which belong to the present time are "modern" and has more value than other things. So that, modernization is obliged to transform an endless process, if modern refers the new in society. However, if we start to think that the past was a previous present and the present is a past which is passing currently, we can stop to see the time as a lineer process and a countable, quantitative phenomenon. The past and the present is not just a moment in order, the one is not follow the other. The one give birth the others, occur as a becoming. This kind of time perception requieres the redefination of the old and new. The old can be defined with the previous present in order to the dilapidated past, so it would be possible to see hided values in the oldness. Samsun Tekel Factory, which re-use and re-organize as a shopping mall, is an example of industrial ruins. Through this example, there will be dealing with the traces that the building left in the memories while it was using as a cigarette factory and also while it was percieving as an uncanny place by urbanites after the factory closed and remained as a "Terrain Vague." The invisible values those this kind of building have, which are uncauntable easily will be tried to criticize. These values usually are not be examined, can be emerged by the narration of the personal memories about the building. With this way, it would be possible to suggest an alternative value practices to the current one.