Hidro-CBS ile sel afeti etki analizi

Abstract

İklim değişikliğinin etkisi gün geçtikçe kendini daha fazla hissettirmektedir. İklim değişikliği sürecinde artan küresel sıcaklıklar aşırı yağışlara neden olmaktadır. Bu etki, sel afetlerini daha sık ve daha şiddetli gerçekleşmesine yol açmaktadır. Gerçekleşen sel afetleri can kayıplarına ve ekonomik hasara sebep olmaktadır. Bu durumda, iyi planlanmış afet yönetimi süreçlerine olan gereksinim artmaktadır. Afet yönetiminin özellikle planlama aşaması, artan afet sıklığının ve şiddetinin verebileceği zararı azaltmaktadır. Bu bağlamda, sel felaketlerinin sosyal etkilerini azaltmak, fiziksel hasarları en aza indirmek ve afet yönetimi hazırlık aşamasında planlama faaliyetlerini desteklemek için etkili önleyici yapısal çözümler geliştirmek büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, sel felaketlerinden etkilenebilecek yapıları ve alanları belirlemek için CBS teknolojisi ve hidrolojik analiz araçlarını bir arada kullanılabilen bir yöntem geliştirilmiştir. Hidroloji bilimi, suyun fiziksel davranışının modellenmesine olanak sağlar. CBS teknolojisi, sel riski taşıyan bölgeleri belirlemek ve bu bölgelerdeki yapıları ve alanları incelemek için etkili bir araç olarak kullanılmaktadır. Çalışma kapsamında, hidroloji bilimi ve CBS teknolojisi araştırılarak sel tehlikesinin önlenmesi için uygulamalar incelenmiştir. Bu çalışmada, sel tehlikesini belirlemek için iki ana olgunun birlikte kullanıldığı bir yöntem geliştirilmiştir. Geliştirilen yöntem, seçilen bir çalışma alanında sınanmıştır. Çalışma alanında topografik koşulların neden olabileceği su akışının yönü, yükseklik ve eğim verileri kullanılarak belirlenmiştir. Suyun birikebileceği alanlar modellenerek olası taşkın alanlarının yerleri belirlenmiştir. Akış yollarının ve su seviyelerinin etkisinin modellenmesiyle sel riski taşıyan alanlar SWAT ve HEC-RAS gibi hidrolojik analiz araçlarıyla irdelenmiştir. Şiddetli yağışlarda debi hızı değişimleri, iki boyutlu değişken akış modeliyle hesaplanmıştır. Bu bölgelerdeki debi hızı değişikliği sonucunda sel havzasında suyun yayılması modellenmiştir. Modelleme sonrasında, sel felaketinden etkilenebilecek alanlar ile taşkın yayılma alanları mekansal olarak karşılaştırılmasını gösteren ve yapıların sel felaketinden etkilenme düzeylerini sınıflandırılmış biçimde gösteren bir sel afeti etki haritası üretilmiştir. Gerçek ve tahmin sonuçları karşılaştırıldığında, tahmin sonuçlarının SRTM yükseklik verisiyle %65, ALOS PALSAR yükseklik verisiyle %70 oranında gerçek verilerle tutarlılık gösterdiği görülmüştür. Bu tutarlık oranı, sel felaketleri için yağış ve topografik verilerin birlikte kullanılarak kullanılmasıyla geliştirilecek mekânsal modellerin başarılı olacağını ve karar vericiler tarafından kullanılabileceğini göstermektedir. Çalışma sonucunda CBS teknolojisi ve hidroloji araçları kullanılarak sel felaketlerinden etkilenebilecek yapılarla ilgili karar destek süreçlerinin etkili biçimde gerçekleştirilmesinin mümkün olduğu görülmüştür. Gelecekte yaşanabilecek sel felaketleriyle başa çıkmak için bu tür bir karar destek sisteminin oluşturulması afetler gerçekleşmeden önlem alınabilmesine katkı verecektir.