Beden ve mekân ilişkilerinde ideal olmayan: Hiçbir beden için mimarlık

Abstract

Bu çalışma beden ve mekân ilişkileri çerçevesinde şekillenir. Bedeni idealize ederek mekânı kuran pratikleri sorunsallaştırır. Bu pratiklerin dışarıda bıraktığı, ideal olmayan bedenleri göz önünde bulundurur. Bu bedenlerin mekânsal pratiklerine dair çeşitli açılımlar önerir. İdealize edilen bedenler, mekân ile ilişki kurmada ayrıcalıklı pozisyonlar yaratırlar. Bu nedenle, farklı bedenleri içerebilmek bağlamında çeşitli problemler barındırırlar. Bu çalışma, tarihsel süreç içinde benimsenen ideal bedenlere ve bu bedenler bağlamında üretilen mekânsal pratiklere bakarak, ideal olmayan bedenleri saptar. Bu ideal olmayan bedenler için mekânı kurmada alternatif yollar araştırır. Niyeti, ideal olmayan bedenleri de içine alacak, kapsayıcı olması bakımından alternatif mimari pratiklerin potansiyellerine işaret etmektir. Mekânın hiçbir bedeni dışlamadığı, her beden ile kurduğu ilişkinin benzer mesafede olduğu; hiçbir beden için / tüm bedenler için kapsayıcı mimari pratiklerin yollarını keşfedebilmektir. Çalışma ilk bölümünde çalışmanın amaç, kapsam ve yöntemini açıklar. İkinci bölümünde, ilk olarak, tarih anlatılarındaki belirli ideal beden tanımlarına ve bu idealler üzerinden kurulan mimarlık kavrayışlarına odaklanır. Değişen ideal beden tanımlarına dair ipuçlarını bir kronoloji çerçevesinde ortaya koyar. Bu kronoloji aracılığı ile mekânsal pratikler bağlamında ideal olmayan bedenlere dair bütünlüklü bir temsil ortaya koyar. Bu kapsamda, Joseph Rykwert'in beden tartışmaları; Alain Corbin, Jean-Jacques-Courtine, Georges Vigarello'nun birlikte yazdıkları, son derece kapsamlı üç serilik beden tarihi anlatıları ve Sergei Eisenstein'ın kuramsal tartışmaları ziyaret edilir. Bu anlatı sırasında saptanılan beden idealleri, çalışma boyunca takip edilen ipuçları ile çerçevelenir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, bedenin hareketinin keşfi tarihsel süreç içinde işaret edilen bir kırılma noktası olarak değerlendirilir. Hareketin çeşitli temsil biçimlerinin keşfi ile birlikte beliren mekanik beden anlatılarına odaklanılır. Mekanik beden ideali, mekanizasyonun ortaya çıkışı ile ilişkilendirilir. Bu bağlamda, mimarlık tarihçisi ve eleştirmeni Sigfried Giedion'ın mekanizasyonun doğuşu tartışmaları, kuramsal olarak merkeze alınır. Giedion teknolojinin gündelik yaşam içerisindeki konumunu insan odaklı bir tarih yazımı üzerinden değerlendirir. Makineleşmenin beraberinde getirdiği fotoğraflama aracılığı ile gerçekleşen hareketin etüd edilmesini mekanik sistemler ile ilişkilendirir. Bu bağlamda tartışmasını, teknik aracılar sayesinde hareketin temsil edilebilmesinin olanakları üzerinden sürdürür. Étienne-Jules Marey, Nicolas Oresme ve Frank Bunker Gilbreth'in hareketi merkeze alarak gerçekleştirmiş olduğu çalışmaları tartışmaya açar. Bu araştırma, bu bölümünde bu çalışmalar üzerinden mekanik beden ideallerine dair ipuçları yakalar. Mekanik beden idealine dair yakalanan ipuçları ile saptanan mekanik beden idallerinin mimari yansımalarının, modernizmin geneline yayıldığı söylenebilir. Sözgelimi Le Corbusier'nin Moduloru, Bauhaus dahilinde gerçekleştirilen çalışmalar, Neufert'in ya da Dreyfuss'un standartlaştırma girişimleri, bedeni belirli hareket mekanizmaları içerisinde değerlendirir. Bu çalışmaların dışında bıraktıkları bedenler ile ilgilenir. Çalışma dördüncü bölümünde, öncelikli olarak ikinci ve üçüncü bölümde yakalamış olduğu ipuçlarını yan yana getirerek saptamış olduğu ideal olmayan bedenleri tartışmaya açar. Değerlendirilen bu ideal olmayan bedenler için kapsayıcı mekânsal üretimlerin alternatif olarak değerlendirdiği çeşitli mimari vakalar üzerinden işaret eder.