İstanbul'daki üniversite öğrencilerinin konut şartları: Fenomenolojik bir yaklaşım

Abstract

Konut, en temel ihtiyaçlardan birisi olarak bireyler için önemli bir olgudur. Dolayısıyla konut ve konuta ilişkin meseleler eğitim hayatından, sağlığa, hayat memnuniyetinden, sosyalleşmeye kadar farklı şekillerde kişilerin hayatına dokunmaktadır. Bu yüzden konut; günlük hayatta, akademik ortamda ve politikada sıklıkla tartışılmaktadır. Öte yandan insan hayatı için önemine karşın konut, küresel çapta bir sorun olarak varlığını sürdürmektedir. Farklı sosyo-ekonomik ve coğrafi özelliklere sahip çok sayıda ülkenin özellikle büyük şehirlerinde konut sorunlarıyla karşılaşılmaktadır. Büyük dünya kentlerinde kronikleşmiş yüksek barınma masraflarına bağlı sorunlar, Türkiye'de de gündemdeki yerini almış bulunmaktadır. Konuta erişimde zorluk, yüksek kiralar ve ücretler ekseninde gelişen tartışmalara ek olarak deprem gibi doğa olaylarına hazır olma seviyesi de sıklıkla tartışılmaktadır. Ülkemizde konut üzerine yapılan tartışmaların merkezinde İstanbul yer almaktadır. Hızlı nüfus artışı yaşanan kentte, konuta erişim giderek azalmakta ve barınma giderleri ödenebilir seviyeyi aşmaktadır. Bu durum İstanbul'da bulunan tüm sosyo-ekonomik gruplar tarafından farklı şekilde hissedilse de özellikle dar gelirli grupların artan barınma giderleri konusunda daha kırılgan bir yapıda oldukları söylenebilir. Bu açıdan ele alındığında kentteki en kırılgan gruplardan birisi olan üniversite öğrencilerinin durumu da dikkat çekicidir. İl dışından eğitim almaya gelen öğrenciler için barınma, çözülmesi gereken önemli bir hususu oluşturmaktadır. Bir yurtta kalmak veya ev kiralamak öğrenciler için en popüler seçenekler arasındadır. Ancak kentte artan konut masrafları barınma ihtiyacının karşılanmasını daha zor bir hale getirmektedir. Bu yüzden İstanbul'da barınma ihtiyacını karşılamaya çalışan üniversite öğrencilerinin, konut deneyimlerinin neler olduğu ile öğrencilerin barınma şartlarına ilişkin deneyimlerinin ve algılarının, İstanbul'da yaşama ilişkin bireylerin geleceğe yönelik beklentilerini nasıl etkilediği soruları bu araştırmanın sorunsallarını oluşturmaktadır. Sorunsaldan hareketle araştırmanın amacı İstanbul'da eğitim gören üniversite öğrencilerinin barınma deneyimlerinin ortaya konulmasıdır. Bu araştırma konutu barınma deneyiminin gerçekleştiği mekân olarak ele almakta ve fiziksel bir yapı olarak konuttan çok, konutun içinde yaşamını sürdüren kişilere mercek tutmaktadır. Araştırma amacına ulaşabilmek için nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma yaklaşımı olarak ise fenomenoloji veri temini ve üretimi konusunda yapısal iskeleti oluşturmaktadır. Fenomenolojik yaklaşım gereği çok sayıda katılımcı ile yüzeysel görüşmeler yerine, az sayıda katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Dolayısıyla yapılan analiz, İstanbul'da eğitim alan öğrencilerin tamamına yönelik genelleme yapmak gibi bir iddia taşımamaktadır. Araştırma sırasında veri ve bilgi temini için literatür taraması, rapor ve metin incelemeleri yapılmış olsa da araştırmadaki başlıca kaynağı katılımcılarla yapılan görüşmeler oluşturmaktadır. Görüşmeler 2022 yılının Nisan ve Temmuz ayları arasında 20 katılımcı ile İstanbul'da yüz yüze ve videokonferans yoluyla gerçekleştirilmiştir. Katılımcıları manipüle etmekten kaçınmak için önceden katı şekilde belirlenmiş sorular hazırlanmamıştır. Genel konu başlıkları belli olacak şekilde, sohbet arasında nispeten spontane şekilde sorulan yarı yapılandırılmış sorular tercih edilmiştir. Böylece katılımcı deneyimlerine doğrudan ulaşılmaya çalışılmıştır. Söz konusu görüşmelerde katılımcıların deneyimlerinin benzeşmeye başladığı görülmüş, tekrarın artmasıyla da görüşmeler bitirilmiştir. Alınan cevaplar ses kayıtları halinde depolanmış ve veriyi işlemek için Colaizzi'nin yöntemi kullanılmıştır. Bu işlem sonucunda İstanbul'a göç öncesi mekân algısı, İstanbul'a taşınma süreci, İstanbul'da barınma deneyimleri ve İstanbul'da barınma şartları konusundaki geleceğe yönelik beklentiler başlıkları üst-tema olarak kullanılmıştır. İstanbul'a göç öncesi üst-teması kendi içinde; tüm katılımcıların kent hakkında daha önceden beri bilgi sahibi oldukları görülmüştür. Bu durum İstanbul'un gerek ziyaretlerle gerek iletişim araçlarıyla sıklıkla görünür olmasıyla yakından ilişkilidir. Katılımcıların önceden ikamet ettiği kentlere kıyasla sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan dinamik olan İstanbul'u kaotik ve cazibeli olarak nitelendirdiği görülmüştür. İstanbul'a taşınma süreci üst-teması altında ise katılımcıların belleklerinde en çok yer tutan olgular kente varış aşaması ve onunla yakın zamanlarda deneyimlenen konut arama sürecidir. Yüksek konut fiyatlarının gündemde görünür olması, öğrencilerin önemli bir kısmının endişe duymasına neden olmaktadır. İstanbul'a taşınma sürecinde uygun fiyatlarda erişilebilir konut eksikliğinden kaynaklı olarak pek çok öğrenci kendilerine verilen süreyi yetersiz, yurtları ise alternatifsiz bulmaktadır. İstanbul'da barınma deneyimleri üst-teması altında ise pek çok alt-tema oluşmuştur. Bu alt-temalar genellikle konutların pahalılığı üzerinden şekillenmektedir. Ödenebilir fiyattaki konutlara erişimdeki zorluk, çoğu konutta kapasite üzeri kullanıma neden olmaktadır. Bu durum konut deneyimlerini etkileyen önemli bir noktadır. Nitekim kalabalık ortam; konutu paylaşma, gürültülü ortam, mutfak/yemekhane sıraları ve temizlik sorunları gibi yan sorunları beraberinde getirmektedir. Konut fiyatlarının yüksekliği öğrencilerin kampüs çevrelerinde bir konut bulmayı zorlaştırmakta yolda harcanan zamanı ve parayı arttırmaktadır. Konuttan etkilenen ve konutu etkileyen enflasyonist ekonomi, öğrencilerin sosyal ve kültürel yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Söz konusu durum öğrencilerin geleceğe bakışını da etkilemektedir. İstanbul'da barınma şartları konusundaki geleceğe yönelik beklentiler üst-temasında ise katılımcıların önemli bir kısmının İstanbul'daki kariyer fırsatlarının çeşitliliğine vurgu yaptığı görülmektedir. Öğrenciler için mezuniyet sonrası İstanbul'da geçirecekleri seneler, onların kişisel gelişiminde katkı yapacak bir fırsattır. Ancak konut fiyatlarının yüksekliği onların bu fırsattan yararlanmasını güçleştirmektedir. Bu araştırma sonucunda İstanbul'daki konut piyasasında görülen arzın ihtiyaçlarla uyumsuzluk gösterdiği görülmüştür. Konut arzında nitelik uyumsuzluğu sonucunda konut sorunları özellikle dar gelirli gruplar tarafından hissedilmektedir. İstanbul'daki üniversite öğrencileri açısından da barınma konusunun belleklerinde önemli bir yer edindiği, şartların son yıllarda ağırlaştığı, kira ve yurt ücretlerinin bütçelerinin üzerinde artış gösterdiği ve barınma memnuniyetinde olumsuz deneyimlerinin ağırlıkta olduğu görülmüştür. Ayrıca barınma masraflarının gelecekteki durumunun nasıl olacağı konusundaki belirsizliğin olumsuz etkisi de ifadelerde göze çarpmaktadır. Bu duruma karşın katılımcıların önemli bir kısmının İstanbul'da öğrenci olma deneyimiyle ilgili bir pişmanlık yaşamadığı, kentteki kaliteli üniversitelerden eğitim alma konusunda ve kentin imkânlarından yararlanma hususundaki kararlarından memnun oldukları görülmüştür.