Türk inşaat sektöründe bilgi işçileri

Abstract

Bilginin bir değer, bir entelektüel varlık ve dahası kıymetli bir bileşen olduğu bilgi çağında, geleneksel yaklaşımlar temel alınarak benimsenmiş olan proje organizasyonları ve hantal, gelişime kapalı ve rijit firma yönetim stratejileri, inşaat sektöründe birçok maddi ve manevi zarara neden olmaktadır. Geleneksel proje yaşam döngüsü süreçleri ve yönetim anlayışları, bilgi çağının gereksinimlerini karşılamakta zorlanmaktadır. Bu konularda 'bilgi'nin odağında yer alan personel üzerinden kurgulanacak güncellenebilir bir yönetim planlaması anlayışı gerçekçi ve uygulanabilir bir yaklaşım olarak düşünülebilir. Bu doktora tezinde, Türk inşaat sektöründe faaliyet gösteren büyük ölçekli yüklenici firmaların bünyesinde görev alan bilgi işçisi potansiyeline sahip personelin, mevcut organizasyon yapılarında farkedilmeme ve buna bağlı olarak kendilerinden beklenen düzeyde verim alınamama sorunlarına çözüm bulmak üzere, söz konusu personelin varlığının belirgin hale getirilerek potansiyelleri doğrultusunda değerlendirilebilecekleri yeni ve güncellenebilir bir yönetim anlayışının ortaya koyulması konusuna odaklanılmıştır. Doktora tezi kapsamında Türk inşaat sektöründeki bilgi işçilerinin varlığını saptamak ve saptanan bilgi işçilerinin iş süreçlerini yönetmek için bir yaklaşım ortaya koyulması planlanmıştır. Bu bağlamda konuyu doğru ve tutarlı bir şekilde ele alabilmek için öncelikle kapsamlı bir literatür araştırması yürütülerek elde edilen önemli bulgular tez kapsamında paylaşılmıştır. Bilgi işçisinin saptanabilmesi için öncelikli olarak bilgi işçisine ait temel özelliklerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu sebeple literatür araştırmasında saptanan bilgi işçisi temel karakteristik özellikleri iletişim, motivasyon, özerklik, uygulamalı ve teorik bilgiye sahip olma, enformasyona erişim ve onu kullanma becerisi ve entelektüel beceri olarak belirlenmiştir. Konu ile ilgili yürütülen literatür araştırmasında elde edilen bulgular ışığında bilgi işçisi saptama ölçeği geliştirilmiş ve söz konusu ölçeği de kapsayan bir çevrimiçi anket üzerinden Türk inşaat sektöründe çalışan mimar ve mühendislerin katılımıyla bir alan araştırması yürütülmüştür. Alan araştırması için hazırlanan anketin ilk bölümü, katılımcılar ve çalıştıkları firmalara ilişkin demografik verileri elde etme amacıyla hazırlanan sorulardan oluşmaktadır. Bilgi işçisine yönelik özellikler ise anketin ikinci bölümü olan, inşaat sektöründeki bilgi işçilerini saptamak için geliştirilen ölçeğin temelini oluşturmaktadır. Alan araştırması sonucu elde edilen veriler nicel analiz yöntemleri kullanılarak değerlendirilmiş ve bilgi işçisi saptama ölçeğinin tutarlılığı konusunda önemli ve anlamlı kanıtlar sunmuştur. Ölçekte yer alan sorulara verilen yanıtların birbirleri ile korelasyonları değerlendirilmiş ve elde edilen sonuçlara göre ölçeğin amacına uygun ve tutarlı bir yapısı olduğu saptanmıştır. Yapılan analizler sonucunda yürütülen alan araştırmasına katılım gösteren 113 mimar ve mühendisin %18'i bilgi işçisi olarak saptanmıştır. Sonuçlar kişisel veriler ışığında değerlendirildiğinde; 1980-1999 arası doğumlulular, kadınlar, doktora mezunları, mimarlar, 11-15 yıl arası mesleki tecrübeye sahip olanlar ve merkez ofis çalışanlarının bilgi işçisi ortalama skorlarının diğer seçeneklere göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bilgi işçisi saptama ölçeğinin gelişmeye açık yönleri olmakla birlikte, bu alanda yapılan ilk çalışma olması nedeniyle özgün ve önemli olduğunu söylemek mümkündür. Bilgi işçisi saptama ölçeğinin geliştirilmesi ve bir alan araştırması ile uygulanmasının ardından bilgi işçilerinin inşaat sektörü bünyesinde yer alan büyük ölçekli yüklenici firmalardaki çalışma süreçlerine ilişkin bir iş süreci yönetim kavramsal modeli ortaya koyulmuştur. Bir personelin işe girişinden itibaren firmada geçirdiği toplam çalışma sürecini bütüncül olarak ele alan model; tanımlama, ölçme ve değerlendirme, performans izleme, karar verme ve geliştirme ana süreçlerinden oluşmaktadır. Modelin temelinde, bilgi işçisi potansiyeline sahip personelin işe giriş aşamasından itibaren saptanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve buna bağlı olarak söz konusu personelin de katkısı ile iş süreçlerinin geliştirilmesi yer almaktadır. Modelin kavramsal olarak nitelendirilmesinin temel gerekçesi, aslında model aşamalarında yer alan her eylemin kendi içinde farklı alt süreçler barındırması ve modelin bu anlamda bir üst perspektif sunmasıdır. Her firma kendi organizasyonel dinamikleri ve kurumsal kültürü bağlamında modelde yer alan aşamaları ve eylemleri uyarlayabilme ve geliştirme olanağına sahiptir. Model, Türk inşaat sektöründe yer alan büyük ölçekli firmalara bir bakış açısı ve sektörde farkındalık seviyesinin düşük olduğu düşünülen bilgi işçisi profiline sahip çalışanların potansiyellerini ortaya koyabilecekleri bir yaklaşım önermektedir. Türk inşaat sektörü özelinde yürütülen bu çalışmanın farklı coğrafyalardaki yüklenici firmaların temel dinamiklerine de ayak uydurabilecek esnekliğe sahip bir yapısının olduğunu söylemek mümkündür. Model işe giriş sürecinden itibaren bir bilgi işçisinin firma bünyesindeki çalışma hayatını bütüncül olarak ele almakla birlikte, firmaların bu modeli bir anda kabul edip uygulamaya geçirmesi mümkün görünmemektedir. Çünkü hâlihazırda her firmanın mevcut bir çalışma düzeni vardır ve aynı durum personel için de geçerlidir. Dolayısıyla geçiş döneminin de kurgulanmasına gerek olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda mevcut personele yönelik de bir geçiş modeli kurgulanmıştır. Model, her firmanın bilgi işçisi asgari sınırlarının firmanın kendi potansiyellerine göre değişkenlik gösterebileceğini savunmaktadır. Dolayısıyla mevcut personele yönelik geliştirilen geçiş modeli kapsamında personelin bilgi işçisi ölçeğine vereceği yanıtlar, işe yeni girecek personelin seviyesinin firmaya göre değerlendirilmesi için bir altlık niteliği taşıyacaktır. Bununla birlikte, firmada çalışan personel arasında bilgi işçisi potansiyeli taşıyanların saptanması ve iş süreçlerinin de geliştirilmesi, başka bir deyişle mevcuttaki değerlerin kaçırılmaması çalışma kapsamında önemsenen unsurlardan biridir. Modelin sınanmasını kabul eden Türkiye merkezli büyük ölçekli yüklenici bir firmanın bir projesine ait tasarım ofisi kapsamında çalışan 10 mimar ve mühendise anket uygulanmıştır. Anket sonuçları nicel analize tabi tutularak tasarım ofisi kapsamında bilgi işçisi potansiyeline sahip personel belirlenmiştir. Sonrasında, bilgi işçisi olarak saptanan personel ile birlikte söz konusu personelin departman yöneticileri ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bilgi işçisinin iş süreçlerinin yönetilmesine yönelik geliştirilen kavramsal modelin sınanması sürecinde personel ve yöneticiler ile gerçekleştirilen görüşmeler, modelin sektörde bugüne kadar dile getirilmemiş önemli bir sorunun çözümü olma potansiyeline sahip güçlü bir aday olduğunu göstermiştir. Görüşmelerin sonucunda, bilgi işçisi olarak saptanan personelin bilgi işçisi kavramına ve bu kavramın bir değer olarak değerlendirilmesine olan yaklaşımı olumlu bulunmuştur. Bilgi işçisi potansiyeline sahip personelin inşaat sektörü özelinde konunun farkındalık seviyesinin düşük olduğunu ortaya koyması, tez konusunun doğru bir soruna işaret ettiğinin göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Daha verimli olabileceğine inanan personelin özellikle çalıştığı firmanın liyakattan uzak organizasyonel yapısı kaynaklı sorunlar nedeniyle görünmez bir engele takılması tez kapsamında ortaya koyulan hipotezleri doğrulamıştır. Departman yöneticilerinin bilgi işçisi kavramına bakışı olumlu bulunmakla birlikte, personelinin iş süreçlerini geliştirmeye yönelik standart dışı uygulamalara karşı gösterdiği çekinceli tutum, alışılmış düzenin bozulmasına karşı gösterilen pasif direnç olarak değerlendirilmiştir. Yöneticilerin, kavramsal modelin sunduğu iş süreci yönetim anlayışını yenilikçi ve değerli bulmaları çalışmanın önemli sonuçlarından biri olarak değerlendirilmiştir fakat kuramsal boyutu olumlu bulunan modelin uygulamaya geçirilmesi senaryosuna beklentinin altında pozitiflikte yaklaşılması, rutini bozan her yeniliğe karşı gösterilen klasik bir karşı duruş olarak yorumlanmıştır. Modelin sınanması her ne kadar ilgili personel ve yöneticilerle yapılmış olsa da modelin sektördeki yöneticiler tarafından onanması da önemli bir aşama olarak görülmüştür. 'Uzman onayı' olarak adlandırılan bu aşama COVID-19 küresel salgını sürecinde kısıtlı olanaklarla yürütülen model sınama esnasında gerçekleştirilen görüşmelerin aynı zamanda uzman onayı/görüşü olarak kabul edilmesi ile tamamlanmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte insanın üretim sistemlerindeki rolünün de güncellenmesi durumu söz konusudur. Yöntemler sürekli gelişirken insanın üretim süreçlerindeki konumunun aynı kalmasını beklemek büyük bir yanılgıdır. Özellikle inşaat gibi insan odaklı bir sektörde, bilgiyi üretebilen, kullanabilen, saklayabilen, paylaşabilen ve aktarabilen bilgi işçisinin potansiyeli doğrultusunda değerlendirilmemesi, sırasıyla performans, personel ve proje kayıplarına neden olabilmektedir. Bu bağlamda Türkiye'de inşaat sektöründe büyük ölçekli yüklenici firmalarda çalışan bilgi işçilerinin saptanması ve söz konusu bilgi işçilerinin iş süreçlerinin yönetilmesine yönelik hazırlanan bu doktora tezi, sektörün çağı yakalaması adına atılması gereken önemli adımlardan birisi olma niteliği taşımaktadır. Literatürde bu alanda daha önce yapılmış akademik bir çalışma olmaması, doktora tezine bu anlamda bir başlangıç olma fırsatı sunmaktadır.

Knowledge is a value, an intellectual asset and also a valuable component of this age. For this reason, traditional approaches in project organizations, bulky, non-development and rigid management strategies have negative effects on the construction sector in terms of pecuniary loss and intangible damages. Traditional project life cycle processes and management approaches have difficulties in meeting the requirements of the knowledge age. Thus, an updateable management and employee planning approach based on 'knowledge' can be considered as a realistic and applicable methodology. This research aims to propose an improvable management approach for the large-scale Turkish construction companies in order to reveal the knowledge workers who are remained unnoticed in the existing organizational structures so far and therefore not be provided in the expected level of efficiency. In the scope of this research, a comprehensive literature survey was conducted to elaborate the concept of knowledge workers as their determination and suggest an approach for their management and business processes from a reasonable and consistent perspective. Specifying the basic characteristics of knowledge workers is crucial so as to discover them. In this context, communication, motivation, autonomy, possessing theoretical and practical knowledge, ability to access and use information and intellectual ability are resolved in literature survey as the basic characteristics of knowledge workers. An online survey consisting of two sub-sections is prepared to reveal and identify knowledge works. The first one covers the demographic information of the participants and the second one is the scale whose basis is the basic characteristics of knowledge workers. The total number of the participants is 113, which includes architects and civil engineers, in this survey conducted as a field study. The data acquired from this survey was evaluated using quantitative analysis methods and provided important evidence about the consistency of knowledge worker determination scale. In addition, the correlations of the answers in the scale part of the survey with each other were evaluated and it was determined that the scale was suitable for its purpose. As a result of the analysis, 18% of 113 participants were identified as knowledge workers. According to the results of demographic information of the participants, architects, head office employees, women employees, participants who have PhD degrees, participants with 11-15 years of professional experience and participants who were born between 1980-1999 have higher knowledge worker scores than the average of the survey. Although the aspects of knowledge worker determination scale are open to improvement, this research is unique and important because it is the first one in this field. After the development of knowledge worker determination scale and its implementation with a field study, a conceptual model for a business process management regarding the working life cycles of knowledge workers in large-scale construction companies has been introduced. The model has a holistic approach comprising the total working life cycle of an employee since their first employment. It consists of the definition, assessment and evaluation, performance monitoring, decision-making and development processes. The basis of the model is the determination of employees with the potential of being knowledge workers since their recruitment and accordingly monitoring, evaluation to make them contribute to the development of business processes. The model is called as 'conceptual model' because each action of the different stages in the model may contain various sub-processes, therefore, the model offers a higher perspective. Each company has the opportunity to adapt and develop the stages and actions in the model in terms of its organizational dynamics and corporate culture. This model proposes an approach to reveal the potential of knowledge workers and determination of them in Turkish construction companies. This research is conducted through Turkish construction industry; however, it has a flexible structure to be adapted according to the dynamics of other construction companies in also different geographies. This model covers the overall process of the employees in the company as noted, but it is not possible to be adopted and implemented by the companies at once. The reason of the resistance to the change is each company has an existing working environment, organization structure and culture which include/affect employees. Thus, a transition period should also be scheduled. In this context, transition period of the employees deserves a particular emphasis. The model argues that the minimum limits for knowledge workers of each firm may vary according to the firm's own potentials. Therefore, the transition model includes the answers of the existing employees to the knowledge workers scale that will be the basis of the evaluation of the level of new employees according to the needs of the firm. Besides, determining the potential of knowledge workers among all employees in the company and improvement of the business processes, in other words, discovery and preservation of the existing values in the firm are crucial factors in the scope of this research. The survey was checked through a design office with 10 architects and civil engineers who work for a Turkey-based construction company. The results of the survey were assessed with quantitative analysis and employees who have the potential of being knowledge worker have been determined. Afterwards, semi-structured interviews were conducted with the department managers of the employees specified as knowledge worker in order to discuss the management of their business processes. These interviews indicate that the model is a strong candidate that has the potential to be the solution of an important problem in the construction industry but remained unmentioned so far. As a result, the approach of the employees determined as knowledge workers to the concept of knowledge worker and its consideration as a value is positive. On the one hand, the level of awareness about the concept of knowledge is low in the constructions industry even for the employees as potential knowledge workers and that approves the necessity of this research. On the other hand, the employees who believe that they can be more productive remain restricted due to the problems based on rigid organizational structure of the company. This fact confirms the hypothesis of this research. Although the attitudes of the department managers towards the concept of knowledge worker, employees hesitate to develop the business processes with non-standard implementations or approaches. This fact is interpreted as passive resistance to the disruption of the accustomed order. The managers/directors consider the process management approach of the model innovative and valuable and this is one of the important results of the research. However, the understanding of the model theoretically is positive while the enthusiasm about the implementation of it is below the expectations. Although, the testing of the model was run with the relevant employees and managers, model was theoretically approved by several managers in the Turkish construction industry. This phase is called as 'expert approval' and unfortunately it was conducted with limited opportunities due to the COVID-19 pandemic. The role of human beings in production systems should be updated in accordance with the development of the technology. It is a great mistake to expect that the position of human beings in production processes to remain the same while the production methods are constantly improving. Construction industry is a human-oriented working environment and a failure to evaluate the potential of knowledge workers who can produce, use, keep, share and transmit information may cause performance, employee and project losses, respectively. In this context, this dissertation is the first in the field as an academic research and has a particular place for large-scale construction companies in Turkey to capture and meet the requirements of the knowledge age by determining knowledge workers and management of their business processes and also for further studies.