Risk ve etkinlik yaklaşımına dayalı finansal başarısızlığın öngörülmesi: türkiye'deki aracı kurumlara yönelik uygulama

Abstract

Sermaye piyasasında faaliyet gösteren aracı kurumlar, yatırımcıların talep ve beklentilerini dikkate alarak birincil ve ikincil piyasada temel hizmetleri sunarak fon akışını kolaylaştıran önemli piyasa aktörlerindendir. Düşük işlem maliyetleri ve tam rekabet koşulları gibi etkinlik koşullarının piyasada olması, aracı kurumların faaliyetlerinin piyasa etkinliği üzerindeki etkisini ön plana çıkarmaktadır. Bu kurumlar, aracılık faaliyetlerinin yanı sıra yatırım bankacılığı, piyasa yapıcılığı, finansal danışmanlık ve varlık yönetimi gibi ilave hizmetler de sunmaktadır. Aracı kurumların performansı ve etkinliği, sermaye piyasalarının sağlıklı büyümesi açısından kritiktir. Ayrıca, sermaye düzeyi ve yeni sermaye yeterlilik gereksinimleri gibi faktörler, risk ve verimlilik arasındaki dengeyi sağlamada önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye'de aracı kurum sayısının azalması, hem piyasa koşulları hem de düzenleme gereklilikleri gibi faktörlerle ilişkilidir. Bu durum, aracı kurumların risk ve verimlilik üzerindeki sermaye düzeyinin etkisini değerlendirmeyi önemli kılar. Bu çalışmanın temel amacı, sermaye piyasalarının sağlıklı büyümesine katkıda bulunan aracı kurumların risk ve sermaye düzeyleri altındaki performansını ve etkinliğini araştırmak ve finansal başarısızlığa dair bir erken uyarı sistemi oluşturmaktır. Çalışma, iki aşamalı bir model kullanarak aracı kurumların risk, sermaye ve etkinlik ilişkilerini incelemekte ve finansal başarısızlığı tahmin etmeyi amaçlamaktadır. İlk aşamada, Türkiye'deki aracı kurum sektöründeki 18 yıllık bir dönemi kapsayan çeyrek dönem verileri kullanılarak sermaye, verimlilik ve risk arasındaki ilişki incelenmiştir. Etkinlik skorları, risk göstergeleri ve diğer finansal değişkenler kullanılarak oluşturulan 3SLS modeli ile aracı kurumların performansı değerlendirilmiştir. Bu aşamada, aracı kurumların etkinlik düzeyleri rekabet koşulları ve düzenlemeler nedeniyle dalgalanmış, risk ve sermaye arasındaki ilişkiler öne çıkmıştır. İkinci aşamada ise, finansal başarısızlığı belirleyen faktörleri inceleyen bir model kullanılmıştır. Pozisyon riski, sermayeleşme, likidite, karlılık ve gelir yoğunlaşması gibi değişkenler, aracı kurumların finansal başarısızlık riskini etkileyen önemli faktörler olarak belirlenmiştir. Bu değişkenler, önceki dönem verileriyle erken uyarı sistemine entegre edilerek, aracı kurumların finansal başarısızlığını tahmin etmede başarılı bir model oluşturulmuştur. Sonuç olarak, bu çalışma, aracı kurumların sermaye piyasalarındaki rolünü değerlendirmekte, risk, sermaye ve etkinlik arasındaki ilişkileri ortaya koymakta ve finansal başarısızlığa dair erken uyarı sistemine yönelik bir çerçeve sunmaktadır. Etkinlik, risk ve sermaye arasındaki ilişkilerin kapsamlı bir şekilde ele alınan çalışma çıktıları ile finansal başarısızlığa ilişkin erken uyarı modeli sonuçları politika yapıcılar açısından yardımcı olabilirken, kamuya açık bir veri setinin kullanılarak bulunan bu sonuçlar, sermayedarlar başta olmak üzere ilgili paydaşlara yönetsel ve pratik çıkarımlar sunmaktadır.