Kent ve peyzaj planlaması çerçevesinde kıyı dolgu düzenlemelerinin incelenmesi : Maltepe -Samatya dolgu alanları sahil parklarının peyzaj planlama açısından irdelenmesi

Abstract

Su ve karanın birleştiği sınır ve sınırın her iki tarafında belli bir derinliği olan kıyı mekanı, coğrafik özelliği sebebiyle farklı kullanımlar için önemli bir kaynak olmuştur. Özellikle tarım, yerleşim, ulaşım, depolama, enerji üretimi, atıkların atımı, besin ve hammadde kaynağı, turizm, rekreasyon gibi farklı yapıda kullanımları bünyesinde barındırmaktadır. Sahip olduğu doğal ve kültürel değerlerle anlam kazanan kıyı mekam yoğun kullanımların baskısı altında ezilmekte, doğal denge, değerlerini ve içinde barındırdığı flora ve faunamn zarar görmesine neden olmaktadır. Bu derece farklılık gösteren kıyı mekanı kullanımları, alan üzerinde yarattığı olumsuz etkiler de farklı boyut ve niteliktedir. Bu alanların korunması, kullanamamaları anlamına gelmemektedir. Kıyının koruma-kullanma dengesi korunarak, içinde kullanımlara yer vermek gerekmektedir. Zaman içersinde insan ihtiyaçları ve ekonomik faaliyetleri, özellikle plansız kaynak kullanımının, kıyı alanlarını da içine alan doğal alanların tahribatına neden olmuştur. Kaynakların plansız kullanımı, doğal kaynaklar üzerinde baskıyı arttırmıştır. Kıyıların hatalı kullanımı, su kirliliği, su canlılarının yapılarının ve yaşama ortamlarının bozulmasına, kıyı ekolojisinin dengesini yitirmesine ve kıyı plastiğinin değişmesine neden olmuştur. Kent içinde yapılan park, bahçe gibi yeşil alanlar, uzun bir süre yapıların çirkin yanlarını örten, gizleyen bir öğe olarak algılanmıştır. Bu estetik kaygı sonucu yapılan planlamaların sonucunda ortaya çıkan olumlu etkilerin, insan yaşamı için gerekli ekolojik döngüye sağladığı katkılar daha sonraları anlaşılmıştır. Günümüzde, rekreasyon çok daha geniş, kapsamlı ve farklı bir anlam kazanmıştır. Kentleşme olgusu sonucu insanla doğa arasındaki ilişkinin gün geçtikçe azaldığı görülmekte ve açık-yeşil alanların, kent planlamalarında, geniş kapsamlı bir planlama çerçevesinde ele alınarak bir sistem içersinde geliştirilmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Kentsel alan içinde peyzaj bütünleşmesinin sağlandığı, kent insanının çalışma, yaşama ve rekreasyon gibi ihtiyaçlarına dengeli bir şekilde cevap XIV verecek kent mekanları, şehir plancıları ve peyzaj mimarlarının içinde yer alacağı multi disipliner bir çalışma ile oluşturulabilinir. İstanbul kenti özel konumundan kaynaklanan doğal özellikleri ve taşıdığı kültürel mirası nedeniyle önemli bir şehirdir. İki kıtayı birleştiren bir noktada bulunan kentte, yoğun bir kıyı tüketimi söz konusudur. Kıyı bandı, çevresel kirlilik ve plansız gelişmenin baskısı altında tahrip olmaktadır. Mevcut yeşil dokusunu ve ekolojik dengesini kaybetmektedir. Kıyı mekanı ve bağlantılı olduğu diğer mekanlar da olumsuz etkilenmektedir. Bu nedenle en geniş ve doğal açık alanlardan birisi olan kıyı mekanı, sahip olduğu doğal ve kültürel değerlerin, toplumun her kesiminin kullanabileceği, estetik, fonksiyonel ve devamlılığı olan, bir planlama ile kentsel açık ve yeşil alan sistem bütünü içinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Böylelikle kentli su ile geçmişte alışık olduğu ilişkiyi kurabilecektir. İstanbul kenti kıyı alanlarının kent bütünü içinde, İstanbul kentsel açık ve yeşil alan sistemi içindeki yerlerinin tespiti ve önemlerim belirlemek; kıyı düzenlemelerinde sosyal, kültürel ve çevresel etkenlerin değerlendirilmesi sonucunda devamlılığı olan kıyı kullanımları ve peyzaj planlamaları amaçlanmaktadır. Bu amaca hizmet eden tüm faktörlerin değerlendirilmesi, uzun yıllar devamlılığın ve sürekliliğin sağlanması amacıyla canlı ve cansız materyalleri, farklı kullanım ve fonksiyon alanlarıyla destekleyerek peyzaj kıyı planlama anlayışını güçlendirmek varılmak istenen sonuçtur. Araştırma 9 bölümden oluşmaktadır; Birinci bölümde, giriş, araştırmanın amacı ve araştırmanın yöntemi hakkında söz edilmektedir. İkinci bölümde, araştırmanın konusuyla ilgili kavramların tanımlan yapılmıştır. Kent açık ve yeşil alan sistemleri, kent ekolojisi, yeşil alan standartları hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde, kıyı olgusu detaylı olarak incelenmiştir. Kıyı alt parçalan ele alınmıştır. Dördüncü bölümde, kıyı dolgu alanlanndaki arazi kullanımlar incelenerek, uluslar arası düzenlemelerden örnekler verilmiş ve peyzaj tasanm ilkeleri açısından kıyı dolgu alanlanmn değerlendirilmesi yapılmıştır. Beşinci bölümde, kıyılarla ilgili yasalar incelenerek, tarihi gelişimi, hukuki boyutu açıklanmıştır. Altıncı bölümde, İstanbul kenti kıyı dolgu alanları incelenerek, kent açık ve yeşil alan sistemi içindeki yeri ve önemi belirlenmiştir. Yedinci bölümde, örneklem alam olan Bostancı-Maltepe ve Samatya sahil parklan detaylı olarak incelenerek, peyzaj planlama açısından değerlendirmesi yapılmıştır. Sekizinci bölümde Samatya sahil parkı ve henüz inşat aşamasında olan Maltepe- Bostancı kıyı dolgu alanında yapılan anket çalışmalan, grafiksel olarak yapılarak, her iki alanda kullanıcı potansiyelleri, ihtiyaçtan ortaya çıkanlmıştır. XV Dokuzuncu bölümde ise, kıyı dolgu alanlarında yapılan peyzaj çalışmaları hakkında değerlendirmeler ve öneriler yer verilmiştir. Araştırmanın konusu olan kıyı dolgu alanlarıyla ilgili yasal, yönetimsel ve planlamaya yönelik veriler temin edilerek yasal süreç ve ilgili kanun ve yönetmelikler incelenmiştir. Kıyı kavramının farklı bilimlere göre tanımları yapılarak, kıyı alanlarında kullanım türleri incelenmiş, dünyadan örnekler verilerek kıyı planlamaları değerlendirilmiştir. Görsel ve yazılı verilerle, İstanbul kıyı dolgu alanlarının, kent açık ve yeşil alan sistemi içindeki yeri ve önemine değinilmiştir. Kıyı planlamaları içinde yer alan Samatya sahil parkı ve Maltepe-Bostancı kıyı dolgu alanları incelenerek, kullanıcılarla anket çalışmaları yapılmıştır. Tez kapsamında yapılan araştırmalar sonucunda, İstanbul kenti dolgu alanların her iki yakadaki toplam alanı 2.825.445 m2 ' dir. Anadolu yakası bu alanın % 59,08'ini, Rumeli yakası ise % 40,92'sini oluşturmaktadır. İstanbul kenti tüm kıyı dolgu alanlarında yapılan düzenleme çalışmaları tamamlanmamıştır. İstanbul kenti toplam açık ve yeşil alan miktarı 20.013.005 m2 ' dir. İstanbul kent içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 2,18 m2 ' dir. Dolgu alanlarda ise kişi başına düşen yeşil alan miktarı 0,30 m2 ' dir. Toplam kişi başına düşen yeşil alamn % 13,76'smı kıyı dolgu alanları oluşturmaktadır. Tez kapsamı içinde yer alan diğer bir araştırma olan anket çalışmaları ile günümüzde mevcut toplumsal kullanıma açık Samatya sahil parkı ve henüz inşaat aşamasında olan, tam anlamıyla faaliyete geçmemiş Maltepe-Bostancı kıyı dolgu alanında kullanıcı potansiyelleri belirlenmiş, kullanıcı istekleri, olumlu ve olumsuz etkileşimleri ortaya çıkarılmıştır. Farklı yaş grubu, farklı meslek grubu, farklı eğitim durumlarına göre kullanıcı istek ve ihtiyaçları belirlenmiştir. Günümüzün getirdiği yoğun yapılaşma, hızlı yaşam gibi etkenler sebebiyle insanların rekresyonel ihtiyaçlarının artması, bireyleri açık ve yeşil alanlara yönlendirmektedir. Kent içinde yapılan kıyı dolgu alanların hemen hemen hepsinde aynı olumsuzluklar olduğu için, kullanıcılar kıyı alanlarını çay bahçelerine, cafelere ve ya restoranlara gitmek için kullanmaktadırlar. Ekonomik seviyenin verdiği kısıtlamalar sebebiyle çok uzak alanlara gidemeyen bireyler bu tip alanları yoğun olarak kullanmakta, bu kullanım sonucunda ve yetersiz bakım çalışmaları ve yasal yaptırımlarda oluşan açıklıklar sebebiyle alanların tahribatı kısa sürede olmakta ve kullanım süresi azalmaktadır. Park anlayışı kullanıcı kitlesi için çok farklı bir anlama gelmeye başlamıştır. Bireylerin bu konuda eğitilmeleri plancının kararlarına bağlıdır. Park alanı içinde getirilecek farklı kullanım ve fonksiyon alanları oluşan bu olumsuz olguyu zamanla ortadan kaldıracak, tahribatları, zararlanmaları en aza indirerek, bu tip alanların uzun yıllar kullanılmasını sağlayacaktır. Doğal yaşam döngüsü içinde kıyı dolgu alanları ekosisteme zarar veren bir yapı teşkil eder. Kentleşme, sanayileşme, kullanıcı tahribatları sebebiyle kullanımı minimuma inmiş kıyı dolgu alanlarına alternatif yeni dolgu alanlar yaratma fikri yerine, yapılmış ya da yapılacak çalışmalarda doğal özellikler, çevresel faktörler, yasal ve yönetimsel etkenler, kullanıcı talepleri, uygulama ve denetleme göz önüne xvi alınarak yapılacak planlama ve çalışmalar kıyı dolgu alanlarını tam anlamıyla kullanılır hale getirecektir.

Where water and land meets a line, shore and either side of the shore deer coastal area, has different means of reserves for different purposes. Specially agricultural, urban, transportation, storage, energy sources, damping garbage's-scraps, food, raw materials, tourism, recreation etc. Coastal area consists of natural as well as the cultural meanings but those places under pressure of the usage, which disturbs and destroys the flora and fauna. Two different kind of coastal areas (sea-land), according to the usage, shows different effects and the degree of catastrophe is different. Protection of those areas, does not means that not using. Protection - usage has to be balanced. Careless usage of natural resources according to the human beings, requirements and the economical facts, effects the nature, which includes the coastal areas. Attentions and importance are increased on the natural resources due to the miss usage. The result of miss usage of the coasts, pollutes the water destroys the ecology, environment of the living creatures, and changes the appearance of the coasts. Primary understanding of the green lands, hiding the unnatural and the ugliness of, human made concrete structures. Even with that miss understanding, effects on the human life and ecology, which was discovered recently, were very positive. Recreations were made in more detail and by different means. Relation between human beings and the nature is dying out, according to the civilization. Therefore, green lands have to be taken in to an account in the urbanization. Green lands has the positive effect on the human therefore with the city planers and green land planers can work together to recreate new green lands. City of Istanbul has very important place due to the nature and historical inheritance. City is like a bridge between two continents therefore the coastal usage are very important. Due to the unplanned growth of the city and wrong usage, coastal areas, shore are destroyed and lost its ecology. Coast has the natural, historical and cultural values therefore citizens should be using the coast as they used to be. For that reason new planes has to be taken account. XVIII The aim is to show the importance and continuity of the coastal areas, by means of social, cultural and surroundings with in the Istanbul city, new green lands and coastal arrangement planes has to be done. To achive that aim, all the factors, materials alive or not, which are effecting the continuity has to be examined. By doing that the understanding of the coastal usage and green land planes on the coasts would be improved. The thesis consists of nine ( 9 ) chapters In the chapter one; preface, aim and the objectives of the thesis and the systems were used in the thesis trying to be explained. In the second chapter,; terminalogies of the thesis were explained. Also city open and green land systems, city ecology and standards of green land were defined. In the third chapter; shore, coast was defined and examined very well. Also structure of the shore is determined. In the fourth chapter; usage of areas in the filled coasts areas were examined. Also some international regulations and examples were given from abroad and comparison was made by means of landscape planing principals. In the fifth chapter; rules and regulations were examined about the coastal areas. Historical improvements and legal points were explained. In the chapter six; filled coastal areas were examined and the importance of the usage that coastal areas over the green lands were trying to be explained. In the chapter seven; example areas, Maltepe-Bostanci filled coastal areas and Samatya shore park were examined by means of landscape planing. In the chapter eight; some questionnaire was done in the Samatya shore park and Maltepe-Bostanci filled coastal areas which is still under construction, and the with the results tables were made graphs were plotted. From those results user potentials, the requirements and the needs of the citizens were defined. In the final chapter of the thesis; landscape planing in the filled coastal areas were examined and some suggestions and statement were done. According to thesis, all the legal rules and regulations for planning of the filled coastal areas were examined. Definition of the shore, coastal area was defined by means of different science and ways of usage of coastal areas were examined, some examples were given from the world. With the written notes and the visual examples importance of the filled coastal areas trying to be shown. Also in the example areas, Samatya shore park, Bostanci- Maltepe shore, some questionnaire has done to citizens. All the results for research has done with in the thesis shows that Istanbul has the total coastal area of 2.825.445 m2. Anatolian side has the 59,08% and European side has the 40,92% of that area. Coastal planing of filled coasts for the Istanbul has not been finished yet. xix istanbul has the total area means of green land, 20.013.005 m2. Green lands area per person is 2,18 m2, 0,30 m2 for the filled coastal area. Therefore 13,76% of the green lands is filled coastal areas by means of per person. With the help of questionnaire unfinished projects, which were the example areas, user potentials, positive and negative needs, requirements were defined. Different age, occupations, education groups needs and requirements were defined. All the citizens are using the filled coastal areas as open cafeterias due to the same problems, which are busy life and civilization. Income level low people could go far away, therefore, goes to the near areas, which are usually filled coastal areas. So those places could not be improved also could not be maintained properly due to lack of legal and economical facts. That results in destruction of those places in short time and very short lifetime. Meaning of parks becoming different to those users. To educate those people would be done by the planners. Activities and facilities with in the parks would be decrease the destruction and vandalizing that facilities during the time. So those places lifetime will be longer. Means of nature, filled coastal areas destroys, disturbs the ecological system. Instead of creating new filled coastal areas, old areas should be re-arranged according to the citizens needs, natural requirement, surrounding facts