Müzik psikolojisi: Temel kavramlar ve tartışmalar

Abstract

Bu çalışma, müzik psikolojisi alanının temel kavramlarını ve tartışmalarını ağırlıklı olarak bilişsel psikolojinin perspektifinden sunmak, bunun yanı sıra, bu kavram ve tartışmaların müzik eğitimi ve müziğe dair gelişim süreçlerine nasıl yansıdığını incelemek amacıyla yapılmıştır. Sunulan kuramsal altyapıya ek olarak, tez çalışması kapsamında, müzikal gelişim süreçlerinde çevresel faktörleri (aile ve öğretmen) ve motivasyon faktörünü ele alan bir çalışma yürütülmüştür. Bu çalışmanın odağı ise Türkiye'de birbirinden farklı yaş gruplarında, farklı enstrümanlar çalan ve farklı müzik eğitimi süreçlerinden geçmiş olan bireylerin müzikal gelişim süreçlerindeki ortak çevresel ve motivasyona dair unsurları incelemektir. Bu sayede, enstrüman çalan kişinin perspektifinden, müzikal gelişim sürecini olumlu veya olumsuz etkileyen çevresel faktörlere dair bir fikir edinilebilir ve bu verilerden müzik eğitiminde faydalanılabilir. Motivasyon faktörüyle ise çevreye bağlı (dışsal motivasyon) veya çevreden bağımsız olan (içsel motivasyon) etkenlerin müzikal gelişimde oynadığı rol aydınlatılabilir. Türkiye'de müzik psikolojisi alanı görece yeni bir alan olduğundan dolayı, çalışmada yer verilen kavram ve tartışmaların çoğunun Batı ülkeleri veya Batı kültürü baz alınarak yazılmış çalışmalara dayandığını da belirtmek gerekir. Bu sebeple, temel kavram ve tartışmalarda kültürel farklılıkların göz önünde bulundurulması gereken noktalarda, bu kavram ve tartışmaların Türkiye'de ne şekilde tezahür edebileceği aktarılmaya çalışmış ve Türkiye'de yapılmış çalışmalara mümkün oldukça yer verilmiştir. Müzik psikolojisinin alt alanları ve ilgilendiği konular düşünüldüğünde, müzik psikolojisi alanına dahil tüm konuları elbette tek bir çalışmada toplamak mümkün değildir, mümkün olsa da kapsamın genişliğinden dolayı çalışmanın aktaracağı bilginin derinliği tartışmalı olacaktır. Bu sebeple, yürütülen tez çalışması dahilinde müzik psikolojisine dair dört temel alan belirlenmiştir: Müzik algısı, gelişimsel müzik psikolojisi, müzik ve duygu, yaratıcılık ve doğaçlama. Bunlara ek olarak, bahsedildiği üzere, enstrüman çalan bireylerin müzikal gelişim süreçlerini ele alan, dolayısıyla gelişimsel müzik psikolojisi alanına dahil olan bir çalışma yürütülmüştür. Çalışmada müzik psikolojisinin temel konuları olarak neden yukarıda belirtilen dört konu seçildiğine ve bu kapsamda çalışmada nelere odaklanıldığına kısaca değinilecek olursa, ilk olarak, müziğe dair zihinde gerçekleşecek olan psikolojik süreçlerin pek çoğunun gerçekleşmesi için öncelikle müziğin algılanma sürecinin gerçekleşmesi gerektiği belirtilebilir. Dolayısıyla, ilk bölümde müzik algısına yer verilmiştir. Bu bölümde müziğin, işitme sisteminden beyne yolculuğuna yer verilmiş ve daha sonrasında, müziğe dair algı mekanizmalarının zihinde ne şekilde işlediğine değinilmiştir. Ses perdesi, melodi ve müzikal zaman algısı temel olarak odaklanılan alt konular olmuştur. İkinci bölüm olan gelişimsel müzik psikolojisi bölümünde, doğum öncesinden yetişkinlik dönemine kadar bireyin müziği işitme, algılama, öğrenme, icra etme gibi faaliyetleri nasıl gerçekleştirdiği ve zihnin yetişkinliğe kadar müzikal olarak hangi gelişim süreçlerinden geçtiği ele alınmaktadır. Bu sayede, yetişkin bir bireyin müzikal aktivitelerinin bağlamı ve müziğe yönelik psikolojik süreçlerinin temellerine yönelik daha kapsamlı bir kavrayış geliştirilebilir. Üçüncü bölüm, gelişimsel müzik psikolojisi üzerine olan ve tez kapsamında yürütülen çalışmaya ayrılmıştır. Bu çalışmada, çevresel faktörler olan aile ve öğretmenin ve motivasyon faktörünün müzikal gelişim süreci ile ilişkisine odaklanılmıştır. Farklı yaş gruplarından ve farklı müzikal gelişim süreçlerinden geçen enstrüman çalan bireylerin, müzikal gelişimlerinde aile, öğretmen ve motivasyona dair öğelerin araştırılmasına yönelik yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Nitel veri analizi yöntemi ile incelenen bu çalışmanın sonucunda, enstrüman çalan katılımcıların ailelerinin, bireylerin müzikal aktivitelerine yönelik ilgili ve destekleyici olması ve ailedeki bireylerin de müzikle iç içe olmasının müzikal gelişimi olumlu yönde etkilediği; öğretmenin öğrenciye uygun bir öğretim metodunu benimsemesinin ve öğretmenin karakterinin öğrenciler tarafından olumlu bulunmasının (sıcakkanlı, motive edici, güler yüzlü vs.) da öğrencinin (katılımcının) müzikal gelişimini olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. Son olarak, katılımcıların müzikal aktivitelere yönelik motivasyonlarının yüksek olmasının, kendilerini enstrümanlarında geliştirmeye yönelik ve müzikal aktivitelerini sürdürmeye yönelik istekleriyle ilişkili olduğu ve motivasyonun müzikal gelişimi, müzikal gelişimin ise motivasyonu desteklediği bulunmuştur. Bunun yanı sıra, motivasyon, katılımcıların başarı ve başarısızlık olarak algıladıkları süreçlerle paralel bulunmuştur. Katılımcılar, motivasyonlarını düşüren etkenlerin başarısızlık, motivasyonlarını yükselten etkenlerin ise başarı olarak algıladıkları temalarla benzer olduğunu belirtmişlerdir. Dördüncü bölümde, müzik psikolojisinin Türkiye'de en yaygın çalışılan alanlarından olan ve akademi dışında da müziğin psikolojik boyutuyla en çok ilişkilendirilen alanlardan biri olan duyguya yer verilmiştir. Müzik ve duygu ilişkisi, çalışma kapsamında bilişsel perspektifle ele alınmıştır. Daha sonrasında, hissedilen ve algılanan duygu farkı açıklanarak, müziğe yönelik hissedilen ve algılanan duygu farklarında kültürel etkilerin izi sürülmüştür. Müziğe yönelik duygusal tepkilerde kültüre göre değişen veya her kültür için ortak kabul edilen özelliklerin neler olduğuna yönelik çalışmalar sunularak, farklı kültürlerde yer alan bireylerin müziğe verdiği duygusal tepkilerdeki benzer ve farklı mekanizmalar irdelenmiştir. Son olarak, beşinci bölümde bireyin zihninde gerçekleşen süreçleri akış halindeyken inceleme imkanı sunduğundan dolayı yaratıcılık ve doğaçlama ele alınmıştır. Yaratıcılık da doğaçlama da çoğunlukla, anlık olarak gerçekleşen, fikir olarak bir "aydınlanma" anını yansıtan, zihnin bireyin bazen farkında olmadan arka planda bağlantılarını kurduğu bir süreç olarak tanımlansa da bu yaratıcılığın da doğaçlamanın da her boyutunu kapsamaz. Dolayısıyla, bu bölümde sadece yaratıcı aktivite ve doğaçlama gerçekleştiğinde bireyin zihninde nasıl bir bilişsel işlem akışı gerçekleştiği değil, yaratıcı aktivitenin veya doğaçlamanın öncesinde ve sonrasında da zihinde neler gerçekleştiğine değinilmiştir. Sonuç olarak, akış sadece aktivitenin yapıldığı veya gerçekleştiği anı değil, öncesini ve sonrasını da kapsamaktadır. Öte yandan, yaratıcılığı da doğaçlamayı da eşsiz ve yeni bir ürün ortaya koyma süreci olarak gören yaklaşımlar tartışılmıştır. Her iki süreç ayrı ayrı ele alındıktan sonra ise yaratıcılık ve doğaçlama arasındaki ilişki, bilişsel bir aktivite olan problem çözme kavramıyla ele alınmıştır.

This study aims to investigate the fundamental concepts and discussions of music psychology and how these fundamental concepts and discussions reflect on the music education and musical development. Also, cognitive perspective was adopted to investigate these. In addition to theoretical issues, a study that examines the environmental factors (family and teacher) and motivation factor in musical development process was conducted. The main focus of this study was to examine the common environmental and motivational factors in musical development of people with different ages, different music education levels and different instruments in Turkey. By examining these, from instrumentalists' perspective, common positive and negative environmental and motivational factors related to musical development can be better understood and acknowledging these factors may contribute the music education field. It needs to be mentioned that this study mostly benefited from the studies written in Western countries or the studies that reflects the Western culture. Therefore, cultural differences were argued when it is needed to consider the cultural differences. To do that, when a concept or discussion are thought to be Western oriented, how this concept or discussion may be applied to Turkey was discussed. Besides, the studies that conducted in Turkey and about the issues of music psychology that this study focused on were included in the study. This study is the first graduate thesis in Turkey that studies the fundamentals of music psychology. Therefore, the scope of discussions about cultural differences was limited because of the limited literature of cultural differences in music psychology field in Turkey. When the field of music psychology and the subjects related to music psychology were thought, it can be said that it is impossible to cover all of the issues of music psychology in one study. Even if it were covered all the issues, most probably, it could not be discussed thoroughly because of the extensiveness of the scope. Considering these, four main subjects of music psychology were chosen to cover in this study: Music perception, developmental music psychology, music and emotion, creativity an improvisation. Besides, as mentioned, a study that examines the environmental and motivational factors in musical development process of instrumentalists with different instruments, ages, music education levels was conducted. The study presented after the developmental music psychology chapter. To briefly introduce the four main chapters in this study and explain the reasons for choosing these subjects, first of all, music perception placed as first chapter. Because, most of the psychological process related with music starts with perception of music. Therefore, the auditory system, the brain regions related with auditory system and the process of perception mechanisms of music in human mind were covered. Second chapter deals with the developmental music psychology. This chapter focuses on the musical activities such as hearing, perceiving, learning and how these activities are practiced and developed through prenatal period to adulthood. By studying the "history of the psychology of musical development" beginning with prenatal period, adult individuals' contexts of musical activities and the psychological processes related to music could be understood more deeply. Because, past activities almost always reflect on future activities when the issue is psychology/music psychology. Third chapter, presented the study that conducted for this thesis and the main focus of the study is the environmental (family and teacher) and motivational factors related with the musical development process. The environmental and motivational factors in musical development processes of people with different ages, different music education levels and intsruments were studied. Ian Dey's qualitative data analysis approach was employed and the data gathered from the interviews with 51 participants. The results demonstrated that if participants' families are interested in music and approach participants' musical activities positively, then these participants' musical development progress in a more positive way. The other environmental factor that included the study is teacher as mentioned earlier. Results indicated that if teachers adopt the appropriate teaching method for the student and adapt the method for the student and also have a positive personality trait (being motivative, warm etc.), then participants' musical development progress in a more positive way. When experiencing the opposite, for instance when teachers cannot adapt the teaching method for the student and behave negatively (angry, neglecting etc.) towards participants, participants tend to change their teacher or quit music education completely. Finally, results showed that being more motivated about musical activities were generally resulted in more willingness to continue musical development process or participating musical activities and also, continuing musical development process (taking instrument lessons, composing) were resulted in being more motivated. In addition, perception of success and failure were found to be related to factors that affect motivation positively or negatively. Positive factors were related to perception of success and negative factors were related to perception of failure, according to participants. Chapter four, deals with the relation with music and emotions. Emotional reactions are one of the most common subjects that have studied in music psychology field and in music psychology studies in Turkey. Therefore, this chapter aimed to present the studies about emotional reactions to music in different cultures, including studies conducted in Turkey with the cognitive psychological approach. It is important to point that this study examine the emotional reactions to music by differentiating the perceived emotions and felt emotions. Perceived emotions refer to the emotions that listeners perception about the emotions that the music reflect and felt emotions are about the emotions that listeners' feel when listening the music. After covering perceived and felt emotions concepts and discussions, cultural differences and similarities of emotional reactions to music were discussed and the discussion tried to trace the universals (if there are) of emotional reactions to music. Lastly, in chapter five, creativity and improvisation were studied in order to have a better understanding of the mind when the mind is "in flow" and what cognitive psychological features are related to "the flow" in the human mind. Both creativity and improvisation are generally referred to a processes that occur spontaneously, reflect the idea of illumination and referred to the processes that make connections between ideas or concepts in the "background" of the mind unwittingly, but that is not the whole case for both. Therefore, this chapter did not only focus on the spontaneous side of the creativity. Practices and processes that are experienced before and after the creative activities and improvisation are also discussed. On the other hand, the idea of creating a whole new and unique product as the most emphasized aspect of creative activities were discussed. The Western and Eastern concepts of creativity differs culturally and this study tried to shed light on the cultural differences. To form a similar discussion, in improvisation part, improvisation in jazz music was chosen to reflect the approach of Western music cultures and taksim, improvisation in Turkish music, was discussed to reflect the approach of Eastern music cultures. Last of all, after the concepts and discussions were presented about creativity and improvisation, the relation between creativity and improvisation were discussed by employing the problem-solving concept as one of the main cognitive psychological processes of human mind.