Sürdürülebilir ulaşım bağlamında hizmet olarak hareketlilik (Mobılıty as a servıce – Maas): İstanbul

Abstract

Hareketlilik kişinin bir yerden bir yere gidebilme kolaylığı, imkânı ve özgürlüğüdür. Hareket etmek bir yerden bir yere ulaşmak için bir araç olduğu gibi, kimi zaman amacın kendisidir. Pek çok yönüyle hareketlilik ve ulaşım gündelik yaşamlarımızı doğrudan etkiler ve yaşamlarımızın önemli bir parçasıdır. Ulaşım, temelde bireysel olarak, toplu taşıma ile ve bununla birlikte kapıdan kapıya ulaşım için toplu taşımayı destekleyen sistemler çeşitli ulaşım sistemleri ile sağlanabilir. Hareketlilik kalıpları / rutinleri ve buna bağlı olarak ulaşım tercihleri, kişilerin kişisel talep, tercih ve zevkleri doğrultusunda oluşabildiği gibi, ulaşım sistemlerinin etkisi ve gelişmişliği bu tercihlerin oluşmasında önemli bir etkendir. Kentleşmenin etkisinde hareketlilik ihtiyacının artması, gelişen süreçte otomobile dayalı "sürdürülemez" ulaşımın gelişmesini tetiklemiştir. Bu durum çeşitli ekolojik, ekonomik ve sosyal problemleri ortaya çıkarmıştır. Ortaya çıkan problemlerin küresel bir kaygı haline gelmesi, ortak çözüm arayışlarını gerekli kılmıştır. Sürdürülebilir hareketlilik mevcut ulaşım paradigmasından kaynaklanan sorunların çözümüne yönelik, değişime dayalı ideal bir konsept olarak ortaya çıkmıştır. Ulaşımda sürdürülebilirlik yaklaşımı için çok türlü ulaşım ve entegrasyon, eşitlik, kapsayıcılık, verimlilik ve bütüncüllük önemlidir. Sürdürülebilir ulaşım tüm ulaşım türlerinin en uygun şekliyle, entegre biçimde kullanılmasına, aktif ulaşımın ve toplu ulaşımın desteklenmesine dayanır. Sürdürülebilir ulaşımın sağlanması, kent içinde yapılan yolculuklar azaltılarak, yolculuk mesafe ve süreleri kısaltılarak, politika tedbirleri geliştirilerek, türler arası aktarma desteklenerek, teknoloji kullanımı ile ulaşım sistemleri daha verimli hale getirilerek mümkün olabilir. Gelişmekte olan ülkelerde ulaşımın sürdürülebilirliği anlamında, gelişmiş ülkelere kıyasla daha zor ve büyük problemler söz konusudur. Bu problemler yönetim yaklaşımı, ekonomik kısıtlar, toplumsal kalıplar, planlama yaklaşımı ve arazi kullanımı gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. Buna karşın gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkelerde önceden deneyimlenmiş çözümleri yerel özelliklerine göre adapte etme avantajına sahiptir. Sürdürülebilir ulaşımın teknoloji ile ilişkisi vurgulanmakta ve teknolojinin bir araç olarak sürdürülebilir ulaşımı destekleyecek yeni çözümler sağlama potansiyeli tartışılmaktadır. Teknoloji temelli, potansiyel çözüm önerilerinden biri, "Hizmet olarak hareketlilik / Mobility as a service (MaaS)" yaklaşımıdır. MaaS günümüzde, dünyanın pek çok kentinde hala etki ve kapsamı incelenmekte olan güncel bir yaklaşımdır. Bununla beraber, daha sürdürülebilir bir ulaşım sisteminin kentlerde var olabilmesi için gerekli "paradigma değişimi" kapsamında ihtiyaç duyulan aksiyonların uygulanabilmesi için potansiyel etkisi önemsenmektedir. MaaS bir akıllı ulaşım çözümü değildir fakat akıllı ulaşım çözümlerini kullanarak ulaşımda, ideal olarak, sürdürülebilirliği sağlamak adına bütüncül bir entegrasyonunun sağlanmasını vaat eder. MaaS yaklaşımı, talebe ve kullanıcı verilerine odaklı, kişiselleştirilmiş, pek çok anlamda çok türlü ulaşım sistemlerini entegre eden, farklı ödeme metotlarını ve avantajlarını kapsayan bir hizmeti ifade eder. Bunun yanı sıra ilgili aktörlerin ortak bir vizyonla hareket ettiği, organizasyonel ve kurumsal entegrasyonu gerektirir. MaaS, yalnızca bir mobil ulaşım uygulaması olmaktan öte, ulaşımla ilgili sürdürülebilirliği hedefleyen alternatif bir hareketlilik modeli olarak değerlendirilir. Çalışma kapsamında MaaS'ın temel özellikleri, sınıflandırma çalışmaları, aktörleri, gelişimi, sürdürülebilir ulaşım anlamında mevcut ve olası etkileri, vaatleri ve MaaS'a yönelik eleştiriler araştırılmaktadır. Son olarak hizmet olarak hareketlilik kavramı sürdürülebilir ulaşım ile ilişkilendirilmekte ve sürdürülebilir ulaşıma katkısı bakımından irdelenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde MaaS'ın, ulaşıma ilişkin sorunların çözümünde potansiyel çözümlerin oluşturabilmesi söz konusudur. Çalışma kapsamında gelişmekte olan ülkelerde MaaS üzerine yapılan araştırmalar ve bulgular incelenmiştir. Çalışma konusu olan İstanbul özelinde ulaşımın mevcut durumu, sorunları, sürdürülebilirliği ve ulaşımda dijital platformların kullanım durumu araştırılarak hizmet olarak hareketlilik anlamında potansiyeli irdelenmektedir. Bu anlamda İstanbul'da MaaS'a yönelik kullanıcı eğilimlerinin öğrenilebilmesi için farklı içeriklere sahip paketler kurgulanmış; anket çalışması ile bu paketlere olan tercihler kapsamında katılımcıların kişisel bilgileri ve ulaşım tercihleri analiz edilmiştir. Anket çalışması sahip olduğu kısıtlılıklar dolayısıyla pilot bir sana araştırması niteliğindedir. Buna karşın konuyla ilgili İstanbul'da öncül bir araştırma niteliğinde olup, MaaS'a ilişkin öngörünün oluşturulması ve gelecek çalışmalara yönelik fikir vermesi adına çıktılara sahiptir. Hareketlilik ihtiyaçlarına, kişisel özelliklere, ulaşımda teknoloji kullanım alışkanlıklarına göre farklı MaaS paket içeriklerinin tercih edildiği, MaaS paketleri oluşturularak ulaşım türlerinin entegre edilmesinin daha sürdürülebilir ulaşım türlerinin kullanımını, destekleyebileceği ve etkinleştirebileceği sonucuna varılmıştır. Bu çalışma gelişmekte olan ülkeler kapsamında ve İstanbul özelinde MaaS yaklaşımı ve sürdürülebilir ulaşım ilişkini araştırmakta, İstanbul'da sürdürülebilir ulaşım için MaaS uygulamasının geliştirilmesi için öneriler sunmaktadır.