Bir Döşeme Süslemesi Örneği Olarak İstanbul Apartman Karoları

Abstract

Apartman birkaç katlı ve her katında bir veya birkaç daire bulunan yapıdır. Batı'da sanayi devrimi sonrası oluşan koşullarda büyük nüfus yığılması olmuştur. Sanayi kentindeki bu büyük nüfusların, sanayi ve ticaretin yoğunlaştığı bölgelere erişebilmeleri için konut ihtiyaçları oluşmuş bu süreçte bir bina tipi olarak apartmanlar ortaya çıkmışlardır. Böylece, apartman modern sanayi toplumlarının yeni belirmiş orta tabakalarının, işçi ve memurlarının konutu olmuştur. İstanbul'da ise apartmanlar kenti batılı bir görünüme kavuşturma düşüncesiyle ortaya çıkmışlardır. İlk apartmanlar azınlıkların ve Levantenlerin genel nüfusu oluşturduğu Beyoğlu ve Galata semtlerinde batılı tipolojilere olan ilgi neticesinde, bir taklitle yapılmışlardır. Daha sonra apartman, Müslüman halkın yerleştiği Şişli, Cihangir, Nişantaşı, Teşvikiye, Maçka gibi semtlere modern olma isteğiyle yayılmıştır. Batılılaşma süreci içinde, Batı'dan gelen tipolojiye göre inşa edilmiş olan apartmanın süslemesinin bir unsuru olan apartman karoları da aynı tipolojik çerçeve içinde yerini almıştır. Bu çalışmada İstanbul'un çeşitli semtlerinde yer alan apartmanların karolarının belgelenmeye değer özellikler taşıdıkları ortaya çıkmıştır. Bu karoların motif özellikleri, renkleri, apartmana kazandırdıkları zengin, ayrıcalıklı atmosfer ile ayrı bir önem taşıdıkları görülmüştür. İstanbul'daki apartman karolarından ele alınan 81 apartmana ait 91 karo çok çeşitli renk ve motiftedir. Bazı apartmanlarda birkaç renk ve motifte karo kullanıldığı tespit edilmiştir. Bir statüko göstergesi olarak da algılanan apartmanın ayrı katlarda birkaç renk ve motifte karo bulundurmasının bu statükoyu vurguladığı ve arttırdığı düşünülmüş olmalıdır. Karoların bazen panolu bazen panosuz olarak değerlendirildikleri görülmüştür. 91 karodan 84'ü panolu, 7'si panosuzdur. Ele alınan 91 karonun 78'i geometrik, 1'i bitkisel, 12'si bitkiselgeometrik motiflidir. 45 bordürsüz, 46 bordürlü karo vardır. En çok kullanılan motifler sekizgen motifler, dörtgen motifler, dairesel motifler, yıldız motifleri, küp motifleri, stilize bitki motifleridir. Karoların renk özellikleri bakımından da büyük bir çeşitliliğe sahip oldukları görülmektedir. En çok kullanılan renkler beyaz, siyah, gri ve tonları, kırmızı ve tonları, sarı ve tonları, yeşil ve tonları, mavi ve tonları, kahverengi ve tonları ve pembedir. Ele alınan İstanbul'daki apartman karolarının motif özelliğinin büyük bir bölümü Batı'daki karoların motif özelliklerine göre biçimlenmiştir. Bu karoların Batı'daki apartmanlarla motif benzerlikleri vardır. Ayrıca İslam geleneğindeki çini süslemelerinin ve özellikle de Elhamra Sarayı'nın çini süslemelerinin İstanbul apartmanlarının karolarında motif olarak kullanıldıkları görülmüştür. Bu durum, 19. yüzyılda oryantal ilginin yoğun olarak yaşandığı Batı'da Elhamra Sarayı'nın çini motiflerinin çalışılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Batı bu motifleri kendi süsleme etkinliğinde değerlendirmiştir. Batılılaşma süreci içinde de bu motifler İstanbul apartman karolarına ulaşmıştır. Apartman karolarının yoğun iş trafiğinin olduğu binalarda yıprandığı tespit edilmiştir. Bununla beraber metruk olmayan, yüz yıllık apartmanların karoları dahi oldukça yeni görünmektedir. Netice itibarıyla, apartman karolarının üzerinde hem süsleme değerleri hem de apartman için yüklendikleri anlam bakımından dikkatle durulması gerekmektedir.

Apartment is a kind of building which has several floors, and one or two storeys at each floors. After the industrial revolution of the West, a big population explosion under the extraordinary conditions has happened. Housing for this population in the cities has been a need to reach the regions at where the industry and trade has taken place. In this process, apartments have emerged as the building type. Thus, the apartment type buildings have been the housing types of the modern industrial societies, the new emerged middle class, workers and officials. But in İstanbul, apartments have emerged as converting the appearance of the city into the western type structures. As imitating the western typologies, the first apartments were constructed in Beyoğlu, and Galata districts in which the minorities and levantines were living, After that, the apartments have been constructed in Şişli, Cihangir, Nişantaşı, Teşvikiye and Maçka in where the Muslim society were dwelling because of the demand of being modern. In the westernization process, also the apartment floor tiles have taken their places in the ornamentation and decoration works of the apartments which were constructed according to the same typological elements. In this study, it is understood that the tiles of the apartments located in the various districts of İstanbul are having the features which are valuable and should be documented. It was observed that these tiles with the motive features, colors, and their atmosphere adding contributions to the apartments, have a special importance. Totally 91 tiles which are evaluated from 81 apartments of İstanbul are in various colors and motives. It was detected that in some apartments that the tiles have been used in some colors and motives. As the apartments were admitted as an indication of the status quo, it may be thought that using of the several colors and motives at each floors have stressed and increased this status quo. It was observed that tiles were evaluated with panels or without panels. It was detected that 84 of the tiles are with panels and 7 of them are without panels. It was observed that 78 tiles out of 91 of the tiles which were evaluated are in geometrical figures, 1 of them are in vegetal figures, 12 of them are in vegetal-geometrical motives. There are 46 tiles with bordures and 45 tiles without bordures. The most used motives are octagonal, rectangle, circle, star, cubic and stylized vegetal motives. It is seen that those tiles have a very big variety in terms of the colors. The most used colors are white, black, grey and its tones, red and its tones, yellow and its tones, gren and its tones, blue and its tones, brown and its stones and pink. The motive features of the most of the tiles belong to the apartments in İstanbul which are evaluated have been stylized according to the motive features of the tiles of the western understanding. There is a similarity in terms of motives between those tiles and the tiles of the apartments of the west. Furthermore, it was observed that the Islamic traditional ornaments of the tiles and also ornaments of the tiles of the Elhamra Palace have been used as motives at the tiles of the apartments of İstanbul. The reason of this situation causes from the west as the tile motives of Elhamra Palace have been applied in the west at where the oriental approach of 19th century have been experienced. The West has evaluated these motives in its ornamentation activities. Also in the westernization process, these motives have reached to the tiles of the apartments of Istanbul. It was detected that the tiles of the apartments have been damaged due to the intensive business traffic. At the same time, even the tiles of the some apartments which are not actually deserted and having hundred year of age, are seemed quite new. In conclusion, both the ornamentation values of the tiles and the meaning of the tiles for the apartments should be taken into consideration.