Bım Kullanımının Tasarım Aşamasından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar Üzerine Etkileri

Abstract

Yapım projeleri yüklenici, alt yükleniciler, işveren, tasarımcı, danışmanlar, malzeme tedarikçileri gibi çok sayıda katılımcının katkısını gerektiren, projenin niteliğine, büyüklüğüne, bütçesine ve proje teslim sistemine bağlı olarak farklı düzeylerde ve rollerde çalışan insanları barındıran karmaşık ve bir defaya mahsus, özgün projelerdir. Yapım projelerinin, belirlenen bütçe ve sürede bitirilmesi proje katılımcılarının süreç içerisinde meydana gelebilecek olumsuzlukları ne şekilde ve hangi hızda çözüme kavuşturduklarına bağlı hale gelmiştir. Farklı katılımcıların bir arada bulunduğu yapım projelerinde, tarafların ortak amacı projeyi belirlenen bütçe ve sürede, hedeflenen kaynaklarla bitirmektir. Proje süresince ve sonrasında taraflar arasındaki ilişki ve sorumluluklar, hukuki belgeler olan sözleşmeler ile düzenlenir. Sözleşmeler taraflara hak ve yükümlülüklerini bildiren en önemli yazılı ve imzalı resmi belgelerdir. Sözleşmelerin proje süreci boyunca tarafların karşılaşabileceği sorunlarda yol gösterici nitelikte olması ve sürecin bu kapsamda sözleşmelerle korunmasının yanı sıra inşaat sektöründeki karmaşık yapı düşünüldüğünde taraflar arasında uyuşmazlıkların yaşanması kaçınılmazdır. Uyuşmazlıklar projelerin maliyetini arttıran, süresini uzatan, tarafların iş ilişkilerine zarar veren sıkıntılı süreçlerdir. Bu nedenle hem projenin hem de tarafların menfaati açısından uyuşmazlıkların çözümü önemlidir. Diğer taraftan, proje katılımcılarının faaliyetlerini yürüttükleri süreç içerisinde bütünleşik çalışabilmesi ve ortaya çıkabilecek olumsuzlukların taraflarca aynı pencereden görülüp uyuşmazlığa dönüşmeden giderilebilmesi amacıyla farklı sistemlerin yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir. Bu sistemlerden birisi de son zamanlarda Türkiye’deki yapım projelerinde de kullanımı gerçekleştirilen BIM (Building Information Modeling) sistemidir. BIM, bir yapının kavramsal tasarım aşamasından yapının ortadan kaldırılmasına kadarki tüm yaşam döngüsü boyunca alınacak kararlar için güvenilir bir temel oluşturan ve paylaşılan bir bilgi kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. BIM ülkemizde ve dünyada hem üç boyutlu bilgisayar destekli çizim programı, hemde bir projenin yaşam döngüsü boyunca güncellenen, projenin farklı aşamaları boyunca analiz ve tahmin verileri sağlayan bir sistem olarak bilinmektedir. Bu çalışmada BIM olarak ifade edilen üç boyutlu çizim programına zaman, maliyet vb. boyutlar eklenerek oluşturulan çok boyutlu bir enformasyon sistemidir. Bu sistem proje yaşam dönemi boyunca (planlama, tasarım, yapım, operasyon aşamalarında da) kullanılabilir. BIM ile yapı ile ilgili bilgilerin proje yaşam dönemi boyunca eklenip güncellenebildiği bir bilgi bankası oluşturulabilir. BIM proje katılımcılarının tamamı tarafından kullanılabilen, katılımcıların işlerini kolaylaştırdığı, mimar, mühendis, yüklenici ve işveren arasındaki koordinasyonu arttırdığı düşünülen bir sistemdir. Başka bir deyişle BIM, sadece projenin görsel simülasyonlarını değil, yapım aşaması öncesinde projenin sayısal verilerini elde etmeye yarayan, model analizleri sunan, farklı disiplinlere ait projelerde çakışma belirlemesi yapılabilen; bir yapının kavramsal tasarım aşamasından yıkılmasına kadar tüm yaşam döngüsü boyunca alınacak kararlar için güvenilir bir temel oluşturan ve proje taraflarınca paylaşılan bir enformasyon kaynağıdır. Bu bağlamda tez çalışması kapsamında, literatür çalışmaları, araştırmalar ve proje taraflarıyla gerçekleştirilen karşılıklı görüşmeler sonucunda yapım projelerinde BIM kullanımı, zorlukları ve getirileri irdelenerek ortaya konmuştur. Çalışmada, öncelikle Türkiye ve yurt dışındaki yapım projelerinde karşılaşılan ve literatüre sıklıkla konu olan uyuşmazlık kaynakları belirlenmiştir. Uyuşmazlık kaynaklarının irdelenmesiyle, geleneksel proje teslim sistemi süreci (tasarım-ihale-yapım) çerçevesinde tasarım aşamasında ortaya çıkan ve tasarım aşamasının yanı sıra yapım aşamasını da etkileyen uyuşmazlık kaynakları elde edilmiştir. Yapım projelerinde BIM kullanımıyla birlikte sürecin farklılaşabileceği göz önünde bulundurularak, sürecin daha iyi irdelenebilmesi amacıyla tasarım aşaması, şematik tasarım, tasarım geliştirme ve yapım ve sözleşme ile ilgili belgelerin hazırlanması bölümleri halinde ele alınmıştır. Bu kapsamda tezin amacı, geleneksel proje teslim sistemi ile yürütülen yapım projelerinde tasarım aşamasından kaynaklanan, tasarım ve yapım aşamalarını etkileyen farklı tipteki uyuşmazlıklar üzerine BIM kullanımının getirilerinin olup olmadığının, varsa ne şekilde ortaya çıktığının vaka etüdü çalışması vasıtasıyla araştırılmasıdır. Uygulanan vaka etüdü çalışmasında BIM’in tasarım aşamasından kaynaklanan, tasarım ve yapım aşamasını etkileyen uyuşmazlıklar üzerindeki etkileri proje bazlı incelenmiştir. BIM kullanılan yapım projelerinde öncelikle anket çalışmasının uygulanması düşünülmüştür. Buna rağmen, çalışmanın yapıldığı dönemde anket çalışması için gereken sayıda Türkiye’de BIM kullanımını gerçekleştiren yapım projesine ulaşılamamıştır. Bu nedenle, incelenen yapım projelerinde vaka etüdü çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, öncelikle 2 farklı yapım projesinde BIM kullanımını bizzat gerçekleştiren veya bu konuda yetkinliğe sahip tüm taraflarla görüşme yapılması planlanmıştır. Buna rağmen, ilgili projelerde işveren ve yüklenici taraflarda vaka etüdü sorularını yanıtlayacak yetkinlikte proje katılımcısı ile karşılaşılamamıştır. Bu nedenle, karşılıklı görüşme şeklinde uygulanan vaka etüdü çalışması ilgili projelerin ancak tasarımcı (statik-mimari-mekanik-elektrik) gruplarıyla gerçekleştirilebilmiştir. Geleneksel proje teslim sistemi kullanılan ve vaka etüdü kapsamında incelenen yapım projelerinin birinde tüm tasarımcı grupların BIM organizasyonuna dahil olduğu bilgisi elde edilirken, diğerinde elektrik-mekanik tasarım gruplarının BIM organizasyonunun dışında kaldığı ve klasik CAD sisteminde faaliyetlerini gerçekleştirdiği bilgisi elde edilmiştir. Vaka etüdü sonucunda BIM kullanımıyla tasarım sürecinin farklılaştığı, şematik tasarım aşamasının tüm tasarım gruplar açısından öneminin arttığı düşünülmektedir. Ayrıca, tasarım aşamasında tüm tasarımcı gruplar arasında BIM kullanımıyla, tasarım süreci açısından getirilerin çok daha net hissedilebileceği tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, BIM kullanımının yapım projelerinde yaşanan tasarım aşamasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların önemli bir bölümü üzerinde azaltıcı bir etki yarattığı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda, BIM kullanımının gerekliliğini algıladıklarını belirten vaka etüdüne katılan tüm taraflar, gelecekte yer alacakları projelerde BIM organizasyonunun içerisinde yer almak istediklerini belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra, özellikle hukuksal problemler konusunda model paylaşımı ve telif haklarına dair hususlara tarafların yapacağı sözleşmelerde dikkat edilmemesi durumunda klasik CAD sisteminde ortaya çıkmayan farklı tipteki uyuşmazlıkların da ortaya çıkabileceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, taraflar BIM’in eksik ve geliştirilebilir tarafları olduğunu da düşünülmektedir. Bu kapsamda özellikle sistem alt yapısının daha etkin hale getirilmesi ve işverenlerin BIM konusunda daha fazla bilgi ve tecrübe sahibi olmasıyla BIM kullanımının ülkemizde ve dünyada daha da yaygın şekilde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Son olarak, projeye dahil olan tüm tarafların BIM kullanımına dair bilgi ve deneyim seviyesi arttıkça, bu konudaki araştırmaların daha da genişletilebileceği ve daha sağlıklı tespitler yapılabileceği düşünülmektedir.

Construction projects are unique, complicated and one-off projects which include depending on project’s property, amount, budget and delivery method, needs multilateral contribution of large number of participants such as contractor, subcontractor, employer, designer, consultants, material suppliers. Completion of construction projects with specified budget and time depends on in what way and how quick unfavourable conditions are solved. Construction projects have different participants and participants’ common purpose is completion of the project in determinated budget and time, with targeted sources. Relations and responsibilities between the participants are formed with contracts, which are juridical documents. Contracts are the most important written and signed formal documents which states rights and obligations of the parties. Contracts are instructive documents to the parties about encountered problems during the construction period. However, if the complex structure of the construction industry is considered, even though construction period is protected by contracts, disputes are inescapable. Construction projects are inherently complex and the sums of money involved can be astronomical, so it is no surprise that conflicts and disputes are all too common between the participant of the project. Disputes are troubled process that increase projects’ owning cost, extend the time of delivery, damage labor relations of the parties. Therefore, with regards to both projects and parties’ benefit, disputes and sources of disputes are very substantial. On the other hand, with the purpose of solve the problems before come to the phase of dispute, different systems which suggest more integrated process between the project stakeholders are become widespread. Building Information Modeling (BIM) is one of these systems which is commonly used in world. Moreover, BIM using is gradually increasing in local construction projects. In this context, BIM is a digital representation of physical and functional characteristics of a facility. A BIM is a shared knowledge resource for information about a facility forming a reliable basis for decisions during its life-cycle; defined as existing from earliest conception to demolition of the project. BIM is a technology that allows us not only to create visual simulations of a project, but also to provide a digital prototype of a building prior to construction. BIM allows a building to be built and tested before the construction stage. Initially, BIM was viewed as a tool to design in three dimensions and use components rather than lines. In the time that it has evolved, it has grown tremendously, to a tool that is used for model analysis, clash detection, product selection, and whole project conceptualization. Traditional building design was largely rely on two-dimensional drawings such as plans, elevations, sections. BIM extends this beyond 3D, augmenting the three primary spatial dimensions (width, height and depth) with time as the fourth dimension (4D) and cost as the fifth (5D). BIM therefore contains more than just geometry. It also covers spatial relationships, light analysis, geographic information, and quantities and properties of building components. Use of BIM goes beyond the planning and design phase of the project, extending throughout the building life cycle, supporting processes including cost management, construction management, project management and facility operation. In this context, within the scope of this thesis; literature reviews, researches and interview studies are made to have extensive knowledge about BIM and to show importance of BIM on construction projects. In this study, disputes and dispute sources in construction industry in Turkey and whole world are investigated. As a result of this investigation dispute sources which arise design phase, affect both design and construction phase in construction projects are defined based on traditional project delivery (Design-Bid-Build) system. Design phase, which is mentioned in this study, is investigated as three section which are schematic design, design development, preparing construction and contract documents. The purpose of this thesis is to investigate what is the contribution of BIM on disputes which arise design phase, affect both design and construction phase in construction projects which are conducted traditional project delivery system. With conducting project basis case study, application of BIM effects on disputes which consist design phase, affect both design and construction phase in construction projects are investigated. In the context of this thesis, firstly, conducting questionnaire study in construction projects is planned. However, sufficient number of construction projects couldn’t found in Turkey while investigation are conducting. Therefore, case study is implemented in construction projects. Moreover, case study is at first planned to implement two different projects by interviewing with all stakeholder’s attendances who are using BIM or who are competent with BIM. However, in related these two projects, any BIM competency attandences couldn’t be found neither owner nor contractor side. Therefore, case study could be carried out with merely designer teams (static-architectural-mechanical-electrical) in these two projects. In this context, case study is conducted with all competent participants such as BIM coordinators and BIM Managers within related projects. Projects which are investigated in case study are all conducted with traditional project delivery system. According to the information of these projects, in one of project all designer teams are collaborated within BIM organization. Besides, in other project, electrical and mechanical designer teams were stayed out from BIM organization and executed their own projects by using classic CAD system. As a result of this case study, can be thought that conceptual design are becoming more indispensible for all design teams with differentiating design process in BIM organization. Moreover, it can be estimated that the advantages of BIM can be clearly noticed by collaborating with all designer teams in design process. In this context, it can be estimated that dimmer effect can be provided on considerable amount of disputes which arised in design process with using of BIM organization in construction projects. Accordingly, all attendances take part in case study stated that they clearly perceive the necessity of BIM using and look forward to collaborate within BIM organization. Also, participants are aware of BIM using will be necessary to keep up in developing construction sector. Hence, they demand to be a pioneer position to utilise more in financial issues. On the other hand, especially legal problems are considered, if the contracts between stakeholders are not regulated well, disputes about model sharing and copyrights can consist in construction projects. Also, participants of case study stated that there are some deficient and improvable properties of BIM. In this context, it can be estimated that using of BIM will become more widespread in both Turkey and whole world with especially developing BIM system infrastructure and increasing knowledges and experiences of owners about BIM organization. After all, it can be thought that investigations can be more extended and more concrete detections can be executed with increasing knowledges and experiences of all the stakeholders about BIM organization.