Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerinin Kullanımında Etkili Olan Faktörlerin Genişletilmiş Teknoloji Kabul Modeli İle İncelenmesi

Abstract

Giderek artan rekabetin, düşük maliyet ve yüksek kalitenin önem kazandığı günümüzde, Kurumsal Kaynak Planlama sistemleri son derece önemli bir yönetim aracı olarak işletmelerdeki yerini almaktadır. Bu nedenle, sadece büyük ölçekli işletmeler değil pek çok küçük ve orta boy işletme de Kurumsal Kaynak Planlama sistemine geçişi tercih etmektedir. Kurumsal Kaynak Planlama sistemleri sadece yazılımdan ibaret değildir. Birçok işletme, yüksek maliyetlere katlanarak satın aldıkları bu yazılımlarda diledikleri başarıya ulaşamamıştır. Kurumsal Kaynak Planlama sistemi uygulama başarısı, örgütsel, teknolojik, kullanıcı ve proje yönetimi kaynaklı pek çok öge tarafından etkilenmektedir. Bugüne kadar teknoloji kabulü ve yayılımı ile ilgili birçok model geliştirilmiştir. Teknoloji Kabul Modeli (Davis, 1989; Davis ve diğ.,1989), Teknoloji Kabul Modeli 2 (Venkatesh ve Davis, 2000), Yenilik Yayılım Teorisi (Rogers, 1983), Planlı Davranış Teorisi (Ajzen, 1991) ve Birleştirilmiş Teknoloji Kabul ve Kullanımı Teorisi (Venkatesh ve diğ., 2003), Ayrıştırılmış Planlı Davranış Teorisi (Taylor ve Todd, 1995a) ve Yenilik Yayılım Teorisi (Rogers, 1983) bunlara örnek olarak verilebilir. “Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerinin Kullanımında Etkili Olan Faktörlerin Genişletilmiş Teknoloji Kabul Modeli İle İncelenmesi” konulu bu tez çalışmasında, Kurumsal Kaynak Planlama sistemleri kabulünün başarıya ulaşmasında etkili olduğu düşünülen ögeler ele alınmış; bu ögelerin, algılanan fayda ve algılanan kullanım kolaylığı aracılığıyla sistem kullanımı üzerindeki rollerinin ölçümleneceği bir model sunulmuştur. Geliştirilen model, Teknoloji Kabul Modeli’nden üç (algılanan fayda, algılanan kullanım kolaylığı, kullanım), Planlı Davranış Teorisi’nden bir (subjektif norm), Teknoloji Kabul Modeli 2’den bir (gönüllülük), Ayrıştırılmış Planlı Davranış Teorisi’nden bir (özyeterlilik), Yenilik Yayılım Teorisi’nden bir (uyumluluk) değişken içermektedir. Bunlar haricinde, teknoloji kabul modellerine dahil edilmeyen ancak yazında Kurumsal Kaynak Planlama sisteminin başarıyla kullanılmasında etkili olduğu belirtilen bazı değişkenler de (üst yönetim desteği, sistem yeterliliği, sistem esnekliği, uzun vadeli sonuçlar, örgütsel sadakat, eğitim ve etkin proje yönetimi) modele eklenmiştir. Sunulan model, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi uygulayıcılarının, ele alınan ögelerin etkileri konusunda değerlendirme yapmalarını sağlayacaktır. Geliştirilen modelin Kurumsal Kaynak Planlama başarı faktörleri yazınına en önemli katkısı, Yapısal Eşitlik Modeli çerçevesinde modelin bir bütün olarak test edilebilmesidir. Çalışma için, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi kullanan şirketlerden 450 anket alınmıştır. Hipotezler, Lisrel 8.8 aracılığıyla Yapısal Eşitlik Modeli kullanılarak test edilmiştir. Modelin test edilmesi için 2 aşamalı yaklaşım (ölçme modeli ve yapısal model) kullanılmıştır. Yapısal modelin sonuçları, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi kullanımının subjektif norm, algılanan kullanım kolaylığı ve algılanan fayda tarafından açıklandığını göstermektedir. Bunlar arasında kullanım üzerinde en fazla etkili olan algılanan kullanım kolaylığıdır. Kullanımın açıklanma oranı %24 bulunmuştur. Bu durum, algılanan kullanım kolaylığı, algılanan fayda ve subjektif norm değişkenleri dışında kullanım üzerinde etkili olabilecek diğer bazı faktörler olabileceğini göstermektedir. Çalışmadaki bir başka sonuç, algılanan kullanım kolaylığının, sistem yeterliliği, eğitim ve özyeterlilik tarafından açıklandığıdır. Bunlar arasında algılanan kullanım kolaylığı üzerinde en fazla etkisi olan özyeterliliktir. Sistem esnekliği ve uyumluluğu ise algılanan kullanım kolaylığı üzerinde etkili bulunmamıştır. Algılanan kullanım kolaylığının açıklanma yüzdesi %33’tür. Çalışmanın bir diğer bulgusu ise, algılanan faydanın, özyeterlilik, üst yönetim desteği, gönüllülük, uzun vadeli sonuçlar, örgütsel sadakat ve etkin proje yönetimi tarafından açıklandığıdır. Bunlar arasında algılanan fayda üzerinde en fazla etkisi olan etkin proje yönetimidir. Algılanan faydanın açıklanma yüzdesi %47’dir. Deneyim, şirket tipi (özel şirket/kamu şirketi), cinsiyet ve yaş değişkenlerinin düzenleyici (moderatör) rolünün araştırılması, bu çalışmanın bir başka katkısıdır. Teorik açıdan bakıldığında, bu çalışma Kurumsal Kaynak Planlama sistemlerinin kullanıcılar tarafından kabulünün Teknoloji Kabul Modeli kavramı içerisinde uygulanabilirliğinin doğrulanmasını sağlamaktadır. Ayrıca geliştirilen model, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi kabulü ile ilgili yazın çalışmalarında yer almakla birlikte, Teknoloji Kabul Modeli çerçevesinde sınırlı düzeyde incelenen etkin proje yönetimi, üst yönetim desteği, sistem esnekliği, sistem yeterliliği ve eğitim gibi bazı değişkenleri de içermektedir. Uygulama açısından bakıldığında, örgütlere ve sistem uygulayıcılarına, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi uygulamasında yönetim araçlarının (özellikle eğitim, etkin proje yönetimi, üst yönetim desteği konularında) faydalılığını ortaya koyan çıkarımlar sunması nedeniyle önem taşımaktadır.

Since increasing competition and demand in low cost and high quality has gained more importance recently, enterprise resource planning systems take their places as a vital managerial tool in companies. Therefore, it is not only the big companies, but also the medium and small sized firms which prefer to implement Enterprise Resource Planning systems. Enterprise Resource Planning systems are not just software programmes. Many companies however could not achieve the success they wished in the programmes for which they paid real high costs. The success of Enterprise Resource Planning system implementation is affected by many organizational, technological, user and project management related factors. Until now, many technology acceptance models have been developed such as Technology Acceptance Model (Davis, 1989; Davis et al.,1989), Technology Acceptance Model 2 (Venkatesh and Davis, 2000), Innovation Diffusion Theory (Rogers, 1983), Theory of Planned Behaviour (Ajzen, 1991), The Unified Theory of Acceptance and Use of Technology (Venkatesh et al., 2003), Decomposed Theory of Planned Behaviour (Taylor and Todd, 1995a) and Innovation Diffusion Theory (Rogers, 1983). In this thesis, “Analysing the Factors Affecting Enterprise Resource Planning Systems Usage via Extended Technology Acceptance Model”, the effects of the factors which are thought to influence the success of Enterprise Resource Planning system adaptation are taken into consideration and their effects on system usage are measured via perceived ease of use and perceived usefulness in the proposed model. The developed model contains three factors (perceived usefulness, perceived ease of use, usage) from Technology Acceptance Model, one factor (subjective norm) from Theory of Planned Behaviour, one factor (volunteriness) from Technology Acceptance Model 2, one factor (self efficacy) from Decomposed Theory of Planned Behaviour and one factor (compability) from Innovation Diffusion Theory. Apart from these, some factors which are not included in technology acceptance models but are specified in literature to be effective in using the Enterprise Resource Planning systems successfully (top management support, system capability, system flexibility, long term consequences, organizational commitment, training and effective project management) have been added to the model. The presented model will help the Enterprise Resource Planning system practitioners to evaluate the effects of these factors. The most important contribution of the developed model to Enterprise Resource Planning success factors literature is that it tests the model as a whole in the framework of Structural Equation Modelling. For the purpose of the study, 450 surveys are taken from the Enterprise Resource Planning user companies. The hypothesises are tested via Lisrel 8.8 by using Structural Equation Modelling. A two-step-approach (measurement model and structural model) is used to test the model. The results of the structural model show that usage of Enterprise Resource Planning systems is explained by subjective norms, perceived ease of use and perceived usefulness. Among them, perceived ease of use has the highest impact on usage. The explanation rate of use is 24%. The lower explanation rate of use with respect to perceived ease of use, perceived usefulness and subjective norm shows that there can be some other factors which are not considered in this study. Another result of our study is that perceived ease of use is explained by system capability, training and self-efficacy. Among them, self-efficacy has the highest impact on perceived ease of use. The effect of system flexibiliy and compability are found to be insignificant on perceived ease of use. The explanation rate of perceived ease of use is 33%. Another finding of this study is that perceived usefulness is explained by self-efficacy, top-management support, volunteriness, long term consequences, organizational commitment and effective project management. Among them, effective project management has the highest impact on perceived usefulness. The explanation rate of perceived usefulness is 47%. Exploration of the moderating roles of experience, enterprise type (private enterprises/state owned enterprises), gender and age is another contribution of this study. From a theoretical point of view, this study confirms the applicability of Technology Acceptance Model to explain the users’ acceptance of Enterprise Resource Planning systems. Besides, proposed model contains some variables which have been contemplated within the literature related to Enterprise Resource Planning system acceptance but limitedly investigated in Technology Acceptance Model context, such as effective project management, top management support, system flexibility, capability and training. From a practical point of view, the study has importance due to some relevant implications represented for organizations and practitioners that could highlight the utility of management tools (especially about training, effective project management and top management support) for Enterprise Resource Planning system adaption.