(Fen Bilimleri Enstitüsü, 2014-03-03)
Sağıroğlu, Oya Filiz; Er, Alpay; 10029356; Endüstri Ürünleri Tasarımı; Design of Industrial Products
Çay, Türkiye’de geç tanınmış olsa da halkın gündelik yaşamında kısa sürede yer alarak tüketimi yaygınlaşmış ve içimini ‘keyfe’ dönüştüren camdan imal ince belli çay bardağı Türkiye’deki çay kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Sıcak tüketilen çayın içiminde incecik cidarlı camdan üretilmiş, kulpsuz küçük bir bardağın Türkiye’de çay kültürü ile özdeşleşmiş olması; bardağın Şişecam’daki üretiminin 1935 yılından bugüne, artan hacimlerde sürdürülmesi; ‘çağdaş uyarlamalarının’ halen tasarlanıyor olması; her kesim tarafından ulaşılabilirliği, satın alınabilirliği; İnce Belli’nin zamansız bir tasarım olduğu kadar status olmayan, ikon’laşmış karakterinin varlığı aşağıdaki soruların peşine düşülmesine neden olmuştur: ‘Çay içmek için ince belli formda camdan üretilmiş bir bardak’ ne zaman, hangi etkenlerle ortaya çıkmış, kimliğini oluşturan kaynaklar nelerdir? Bardağın Paşabahçe’de üretilmiş ilk formu, tipolojik kökeni nedir? Araştırma iki bölümde gerçekleştirilmiştir: İnce Belli’nin, Osmanlı dönemindeki varlığını gösteren belgelerden yola çıkılarak, ‘camdan ince belli formun’ 19. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkışını yaratan kültürel ve teknolojik etkenler üzerine tarihsel bir inceleme yapılmış; Cumhuriyet döneminin ilk sanayi yatırımlarından biri olan Şişecam A.Ş.’nin ve Paşabahçe A.Ş.’nin arşivleri incelenerek bardağın Paşabahçe Fabrikası’nda üretilmiş ilk formu/tipolojik kökeni araştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda; Osmanlı’nın Batılılaşma dönemindeki kültürel, teknolojik ve ekonomik dönüşümleri yaratan nedenlerin incelenmesiyle İnce Belli formunun kaynağı, ilk tüketici kitlesi, ilk üreticisi üzerine senaryolar oluşturulmuş ve bardağın tarihsel kimliği kurgulanmış; firmanın arşivlerinden ulaşılan dokümanlardaki verilerin analizi için bir yöntem geliştirilerek İnce Belli’nin Paşabahçe’deki tipolojilerinin kökenine ulaşılmaya çalışılmıştır.