Coğrafi Bilgi Teknolojileri Lisansüstü Programı - Yüksek Lisans
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Gözat
Yazar "David, Ruusa-Magano" ile Coğrafi Bilgi Teknolojileri Lisansüstü Programı - Yüksek Lisans'a göz atma
Sayfa başına sonuç
Sıralama Seçenekleri
-
ÖgeExploring spatial patterns and hotspots of hepatitis A and amoebic dysentery using GIS and geostatistical analysis in Turkey(Bilişim Enstitüsü, 2017) David, Ruusa-Magano ; Doğru, A. Özgür ; 706141019 ; Cografi Bilgi Teknolojileri ; Geographical Information TechnologyBulaşıcı hastalıklardan kaynaklanan salgınlar tarih boyunca belgelenmiştir ve güncel global sağlık raporları insanların çevresel etkileşimden kaynaklı Hepatit A ve Amipli Dizanteri (A Dizanteri) gibi bulaşıcı hastalıklardan etkilenmeye devam ettiğini göstermektedir. Bulaşıcı hastalıkların izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması hem tarihsel verilerin etkin bir şekilde değerlendirilmesi hem de söz konusu hastalıkların mekansal yayılımlarının detaylı olarak incelenmesi ile mümkün olmaktadır. 1854 yılında Londra'da ortaya çıkan kolera salgınından günümüze bu tür çalışmalarda haritalar etkin olarak kullanılmaktadır. Londra'da yaşanan salgında, salgının kaynağı, Dr. John Snow tarafından, haritalar aracılığı ile yapılan mekansal analizler kullanılarak belirlenmiş ve hastalığın daha fazla yayılması bu şekilde önlenmiştir. G ünümüzde benzer analizler bilgisayar ve bilişim teknolojilerinin de gelişimin ve konum verisinin daha hızlı ve etkin üretilmesinin sağladığı imkanlar ile çok daha etkin olarak gerçekleştirilebilmektedir. Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojilerinin sağladığı olanaklar göz ardı edilemeyecek derecede önemlidir. Bu çalışmanın konusu Hepatit A ve A Dizanteri hastalıklarının insidanslarının mekansal dağılımlarına bağlı coğrafi dokularını incelemektir. Hepatit A ve A Dizateri gibi hastalıkların farklı endemik ya da epidemik süreçlerine ilişkin coğrafi dağılımlarına dair doğru ve yeterli istatistiklerin olması bu hastalıkların bulaşıcılık, ölüm, olgu ya da yayılım hızlarına bağlı olarak etkin bir şekilde izlenmesi ve kontrol edilmesine olanak sağlamaktadır. Bu tür değerlendirmeler günümüzde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve geoistatistik/mekansal istatistik yöntemlerinin etkin kullanımları ile gerçekleştirilebilmektedir. Söz konusu yöntemler kullanılarak hastalıkların zaman ve mekandaki yayılımları ve bu yayılımların oluşturdukları mekansal dokular incelenebilmekte, hastalıkların sebepleri, etkenleri ve farklı sosyal çevrelerdeki hastalık davranışları ortaya konulabilmektedir. Bu bağlamda, halk sağlığının geliştirilmesi için bir araç olan mekansal epidemioloji, çevresel etkilere bağlı sağlık risklerinin değerlendirilmesinde artarak kullanılmaktadır. Çoğunlukla epidemiyolojik analizler risk altındaki nüfusta görülen olguların gözlemlenmesine dayanmaktadır. Tipik olarak olguların dokuları farklı seviyelerede hastalığa maruz kalan hastalar ile kişilerin hastalanmasına etkisi olduğu varsyaılan faktörler ile ilişkilendirilmeye çalışılır. Son yıllarda bu tür çalışmalar gelişen bilgi ve mekansal bilişim teknolojilerinin kullanımı ile çok daha verimli ve güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu kapsamda CBS ve geoistatistik yöntemlerin hastalıkların mekansal dokularının belirlenmesi, ölçümü ile bu hastalıkların doğalarının anlaşılmasına önemli katkılar koydukları şüphesizdir. Bu tezde Türkiye'deki il bazlı Hepatit A ve A Dizanteri olgularının zaman ve mekandaki değişimleri; mekansal dağılım, mekansal doku, sıcak noktalar ve kümelenmeler bağlamlarında incelenerek, hastalıkların karakterlerinin anlaşılması amaçlanmıştır. Bu hastalıklar, bir çok ülkede olduğu gibi, ölüm riski az olmasına rağmen görülme sıkılıkları ile Türkiye için de bir halk sağlığı problemidir. Hastalıkların endemisitesi temizlik ve hijyen koşullarındaki olumsuzluklardan bölgeler arası sosyo-ekonomik farklılıkların neden olduğu değişimlere kadar bir çok duruma bağlı olmakla birlikte Türkiye Hepatit A Virüsü (HAV) ve A Dizanteri enfeksiyonları bakımından orta endemik bir bölge olarak tanımlanabilmektedir. İl bazlı coğrafi, ekonomik, çevresel ve kültürel farklılıklar nedeniyle, bu hastalıkların görülme sıklıkları da ülke çapında değişiklikler göstermektedir. Bu tez kapsamında öncelikle mekansal epidemiyoloji konusu tanımlanarak farklı yönlerden incelenmiş ve Türkiye'de Hepatit A ve A Dizanteri bulaşlarının etkileri değerlendirilmiştir. Hastalıkların haritalandırılması, verilerin yumuşatma tekniklerinin faydalarından bahsedilerek, CBS, mekansal istatistik analizler ve geoistatistik konuları hakkında bilgiler verilmiştir. Bu amaçla Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı kapsamında desteklenmiş olan EnviroGRIDS projesi verileri kullanılmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından resmi olarak sağlanan söz konusu veriler 2000 – 2011 yıllarını kapsayan Hepatit A ve A Dizanteri verilerini içermektedir. Bu verilere ek olarak Türkiye İstatistik Kurumu'ndan elde edilen il bazlı nüfus bilgileri proje kapsamında hastalık insidanslarının hesaplarında kullanılmıştır. Veri düzenlemesi sürecinde ilk aşamada A Dizanteri ve Hepatit A hastalıklarına ilişkin vaka sayı verileri nüfus verileri ile oranlanarak hastalıkların görülme hızları hesaplanmıştır. Veri düzensizliklerinden kaynaklı istatistik çalışmalarada çıkabilecek olası sorunları ortadan kaldırmak için hesaplanan görülme hızı verileri Empric Bayes Yumuşatması (Emprical Bayesian Smoothing – EBS) yöntemi kullanılarak yumuşatılmıştır. Daha sonra elde edilen yumuşatılmış insidans verileri belirli bir nüfus bazında ifade edilerek morbiditeler belirlenmiştir. Bu aşamadan sonra düzenlenmiş veriler görsel ve istatistik analizlerden geçirilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Bu kapsamda kutu diyagramları kullanılarak hastalıkların görülme hızları zamansal olarak incelenmiş, zaman serileri haritaları ile zaman mekansal değerlendirmeleri yapılmıştır Kutu diyagramı analizleri sonucunda Hepatit A ve A Dizanteri bulaşlarında 2009 – 2011 yılları arasında kayda değer bir düşüş görüldüğü net bir şekilde anlaşılmaktadır. Hastalıkların yayılımlarının mekansal olarak izlenmesi için ise zaman serileri haritaları yöntemi oluşturulmuştur. Zaman serileri hartiaları; aynı konunun aynı mekanda farklı zaman birimlerindeki (günlük, aylık, yıllık, mevsimlik, dönemlik, ve benzeri) değerleri dikkate alınarak tasarlanan tematik haritalardır. İşaretleştirme ve görselleştirme aşamasında etkin olarak kullanılan sınıflandırma teknikleri ile olayların ve olguların zamansal ve mekansal dağılımlarının statik haritalar ile analizinde etkin olarak kullanılmaktadırlar. Çalışma kapsamında üretilen A Dizanteri ve Hepatit A zaman serileri haritalarında morbidite değerleri endemik, hiperendemik ve epidemik olamk üzere üç temel grupta sınıflandırılmıştır. Gerçekleştirilen analizler çalışma bölgesindeki konu eidlen hastalıklar bakımında yüksek ve düşük riskli illerin belirlenmesinde kullanılmıştır. Zaman serileri haritalarında çalışma süresince her iki hastalığında görülmesinde azalan bir trend olduğu anlaşımıştır. Çalışma kapsamında ayrıca lokal Moran I (LISA) ve local G i *(d) istatistik yöntemleri ile hastalıkların istatistik ve mekansal kümelenmeleri farklı yaş grupları da dikkate alınarak lokal olarak araştırılmıştır. Moran I yöntemi ile veri grubundaki esas kümlenmeler ve ekstrem değerlere sahip uç değerli iller berlilenerek sıcak ve soğuk noktaların tayinleri yapılmıştır. Moran I yöntemine ek olarak lokal G i *(d) yönteminde ise çalışmaya konu hastalıklar bakımından yüksek ve düşük riskli illerin belirlenmesi yapılmıştır. Her iki istatistik yönteminde de ilk adım olarak mekansal ağırlık matrisleri çalışmaya konu illerin konumları dikkate alınarak emprik olarak belirlenen sınır değerler kullanılarak üretilmiştir. Söz konusu ağırlık matrsileri tüm analiz sonuçlarını etkileyen girdi parametrelerinden biridir. Çalışma kapsamında LISA için anlamlılık düzeyi 0.05 olarak kabul edilirken algoritme 999 permütasyon ile mekansal kümelenmelerin belirlenmesini yapmıştır. Birbirine yakın objelerin daha fazla benzerlikler göstereceği kabulünün farklı şekillerde geliştirilmesi ile oluşturulan bu yöntemler mekansal istatistik analizlerin temel yöntemeleri arasında değerlendirilmektedir. Lokal mekansal otokorelasyon (LISA) çalışmaları sonucunda Hepatit A ve A Dizanteri hastalıklarının Türkiye'deki görülme hızlarının 2001-2011 yılları arasında azaldığı sonucuna varılmıştır. İstatistik sonuçlar da her iki hastalık için mekansal kümelenmelerin ve sıcak noktaların Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yoğunlaştıkları belirlenmiştir. Bu bölgelerde özellikle Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan, Batı Karadeniz Akarsu havzalarında kümelenmelere rastlanmıştır. Çalışmanın genel sonuçları 2001-2003 yılları arasında batı bölgelerin, özellikle Marmara, susurluk ve Gediz Akarsu Havzalarındaki illerin, Hepatit A virüsünden diğer bölgelere oranla çok daha fazla etkilendiğini göstermiştir. Bununla birlikte, 2006-2008 yılları arasında sıcak noktaların Batı bölgelerinden Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine doğru hareket ettiği gözlenmiştir. Bu kapsamda Hepatat A ve A Dizanteri hastalıklarının yoğun olarak görüldüğü batı illerinin Marmara, Batı Karadeniz, Gediz ve Menderes Akarsu havzalarında; doğu illerinin ise Aras, Fırat-Dicle ve Van Gölü Akarsu havzalarında bulundukları tespit edilmiştir. 2009-2011 yılları arasında ise Hepatit A ve A Dizanteri sıcak nokta ve kümelenmelerinin dikkat çekici bir şekilde azaldıkları gözlenmiştir. Yaşa göre yapılan Hepatit A analizlerinde 15 yaş altı çocukların beklendiği gibi daha yüksek oranda enfekte oldukları, özellikle 5-9 yaş grubunda ise görülme sıklığının en yüksek orana ulaştığı belirlenmiştir. Gerçekleştirilen tez çalışması, uygulanan yöntemlerin sağlık politikalarının oluşturulması ve salgın hastalıklarla mücadelede kullanılabilecek nitelikte sonuçlar elde edilmesinde etkin bir araç olarak kullanılabileceğini göstermiştir