LEE- Çevre Bilimleri Mühendisliği ve Yönetimi-Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/19238

Gözat

Yazar "Fıratlı, Ertuğ" ile LEE- Çevre Bilimleri Mühendisliği ve Yönetimi-Doktora'a göz atma
  • Öge
    Monitoring and assessing the temporal changes of natural lakes of Türkiye via satellite images
    (Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-10-02) Fıratlı, Ertuğ ; Tanık, Ayşe Gül ; 501162704 ; Environmental Sciences, Engineering and Management
    Bu tezin amacı, fiziksel özelliklerine, türlerine, yüksekliklerine, derinliklerine ve konumlarına göre sınıflandırılmış 2000 hektarın üzerindeki seçilmiş doğal göller için Türkiye genelinde uydu verileri ile doğal göllerin su yüzey alanı değişimlerini izlemek ve su durumunu değerlendirmektir. Su yüzey alanı (SYA) iklimsel ve/veya insan kaynaklı faktörlerle değişmektedir. Bu kapsamlı çalışmada izlenen tüm yöntem ve adımlar dikkate alınarak, karar vericiler, bilim adamları, uygulayıcılar ve diğer paydaşlar gibi ilgili taraflar için bir rehber görevi görecek bir metodoloji geliştirilmiştir. SYA değişikliklerinin arkasındaki temel nedeni anlamak, sorunu çözmenin en önemli adımıdır. Son zamanlarda, doğal göllerin çoğu, özellikle bazı havzalarda kuraklık koşullarıyla karşı karşıyadır. Dramatik SYA değişikliklerinin nedenleri dikkatlice araştırılmalı ve gelecekte bölgesel değişikliklerdeki düşüşü durdurmak veya azaltmak için ilgili önleyici tedbirler alınmalıdır. Bu çalışma karar vericilerin bu konularda gerekli eylemleri başlatmalarına yardımcı olacaktır. Önlem alınmadığı takdirde, bu son derece hassas göl alanlarının ve yakın çevrelerinin ekolojik dengesi bozulacaktır. Bu çalışma, su tipi, havza, rakım, derinlik, konum, arazi kullanımı/arazi örtüsü (AKAÖ) değişimi, baraj inşaatları, meteorolojik durum ve tarımsal faaliyetler ile ilgili olarak SYA değişikliklerinin arkasındaki sebep-sonuç ilişkilerini açıklamayı amaçlamaktadır. Tezin her bölümünde göllerin farklı özelliklerine odaklanılmakta ve ilgili faktörler arasındaki bağlantılar ve ilişkiler sunulmaktadır. Bu tezde öncelikle doğal göllerin SYA değişimleri ile ilgili çalışmalar için uluslararası literatür taranmıştır. Ardından, doğal göllerin bir envanterini oluşturmak için ulusal raporlar taranmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yayımlanan bir yayında, 302 doğal gölün de dahil olduğu uzun bir doğal göl listesi bulunmuştur. Buna ek olarak, benzer sayıda gölden oluşan bir başka resmi veri olan Sulak Alan Bilgi Sistemi (SAYBİS) temin edilmiştir. Bu iki ana envanter, SAYBİS veri tabanına göre 2000 hektardan fazla SYA'na sahip 302 göl tarandıktan sonra, 27 doğal göl seçilmiş ve kısa (son 5 yıl) ve uzun vadede (son 35 yıl) SYA değişimlerinin arkasındaki nedenleri anlamak için çalışmaya dahil edilmiştir. Türkiye'deki 25 havzadan 15'ine dağılmış en büyük 27 göl için SYA değişikliklerini araştırmak için uzaktan algılama enstrümanları, meteorolojik veriler, CORINE verileri, raporlanan SYA bilgileri ve diğer bazı ilgili veriler kullanılmıştır. Coğrafi olarak, kuzey havzalarında (Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz) büyük ölçekli (>2,000 ha) göl yoktur, ancak bunların dışında seçilen göller, ülke ölçeğinde bir çalışmayı temsil etmesi için tüm Türkiye'ye dağılmıştır. 27 göl ile envanter oluşturulduktan sonra, uzaktan algılama verilerinin elde edilmesi ve analizi, meteorolojik verilerin elde edilmesi ve analizi, CORINE verilerinin elde edilmesi ve analizi, baraj inşaatları ve tarımsal faaliyetler gibi WSA değişikliklerinin diğer olası nedenleri adım adım değerlendirilmiştir. Farklı veri setlerinin yanı sıra göllerin yükselti, derinlik, konum, havza, koruma durumu ve su tipi ayrı ayrı incelenmiş ve tüm bilgiler göl envanterine dahil edilmiştir. Bu özellikler, göllerin SYA değişikliklerini değerlendirmek için kabul edilmiştir. Su tipi, çalışmanın en önemli kısımlarından biridir. Sonuçları değerlendirdikten sonra, su türlerine göre göller için bazı modeller bulunmuştur. Örneğin, Türkiye'de diğer tüm göller (acı, soda, tuzlu) yüksek rakımlarda (>750 m) bulunurken, alçak rakımlarda acı, soda ve tuzlu göl yoktur. Ayrıca tuzlu göllerin, farklı su tiplerine sahip diğer göllere göre genel olarak SYA değişikliklerine en duyarlı olduğu bulunmuştur. Tuzlu göllerin çoğu, çalışma süresi boyunca dikkat çekici SYA değişiklikleriyle uğraştığı gözlenmiştir. Başlangıçta, kısa vadeli (2016-2020) ve uzun vadeli (1985-2020) SYA değişikliklerinin analizi, Sentinel-2, Landsat-5 ve Landsat-8 gibi farklı uydu verileri kullanılarak analiz edilmiştir. Mevsimsel değişimleri anlamak için kısa vadeli analizler kullanılırken, göllerin farklı özelliklerine göre 35 yıllık değişim ve örüntüleri değerlendirmek için uzun vadeli analizler kullanılmıştır. Elde edilen veriler her bir göl için SAYBİS, ulusal veri tabanı ve gerektiğinde diğer resmi yayınlardan bildirilen verilerle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Analizler göllerin su tipine göre tatlısu ve diğer (tuzlu, acı, sodalı) göller olarak yapılmıştır. İkinci olarak, özellikle uzun vadeli SYA değişikliklerinde iklim değişikliği etkilerini anlamak için meteorolojik veriler çalışmaya dahil edilmiştir. Yağış, buharlaşma ve sıcaklık verileri, varsa göllere en yakın meteoroloji istasyonlarından toplanmıştır. Bazı durumlarda, sistematik verilerde eksiklik olduğu durumlarda en yakın ikinci veya üçüncü meteoroloji istasyonu seçilmiştir. Buna göre tüm havzalarda çalışma süresi boyunca sıcaklıklarda artış olduğu sonucuna varılmıştır. Bir sonraki adımda, göllerin havzaları için AKAÖ'yi anlamak üzere CORINE verileri çalışmaya entegre edilmiştir. 1990, 2000, 2006, 2012 ve 2018 verileri indirilerek 5 ana CORINE kategorisi altında analiz edilmiştir; yapay yüzeyler, tarım alanı, orman ve yarı doğal alan, sulak alanlar ve su kütleleri. Temsili görüntüler oluşturmak için veriler CBS araçlarında göllerin havzasının coğrafi konumu ile kesiştirilmiştir. Genel olarak, havzaların çoğunda yapay alanlar (yerleşimler) önemli ölçüde arttığı ve birçok havzada tarım alanlarının önemli ölçüde arttığı, orman ve yarı doğal alanların azaldığı tespit edilmiştir. Su kütlelerinin alanları, havzaların çoğunda önemli ölçüde azalmıştır. Bazı göllerin sulak alanlarının azalması, bazılarının artması nedeniyle sulak alanlar bir ortak trend göstermemiştir. Genel olarak, bu çalışma kapsamında değerlendirilen havzaların çoğunda orman ve yarı doğal alanların ve bazı durumlarda su kütlelerinin yapay yüzeylere ve tarım alanlarına dönüştürüldüğü sonucuna varılmıştır. Artan yapay alanlar ve tarım alanları çoğu zaman göllerin SYA'nını olumsuz etkilemektedir. Bu durum aynı zamanda artan insan kaynaklı faaliyetlere işaret etmektedir ve onu birçok havzadaki dramatik SYA değişikliklerinin ana itici gücü yapmaktadır. Göller daha sonra rakımlarına ve su türlerine göre sınıflandırılmıştır. Sonuçlar yorumlanırken göllerin derinliği, rakımı ve konumu dikkate alınmıştır. Derinlik, rakım ve konum bilgileri, göllerin SYA değişimleri üzerinde doğrudan etkiye sahip olabileceğinden, çalışmaya entegre edilmiştir.