Çevresel Hassasiyet İndeksi Ve İstanbul Boğazı’na Uygulanması

Abstract

Son yıllarda gemilerden kaynaklanan petrol kirliliği deniz ekosistemleri için büyük bir tehdit oluşturmaya başlamıştır. Bu durum ciddi boyutlarda petrol taşımacılığının yapıldığı Türk Boğazları gibi sularda daha da ciddi gözlenmekte olup, canlı türlerinin değişmeye hatta kaybolmaya başladığı; doğal ortamların bozulmakta olduğu bilinmektedir. Kıyı alanlarını tehdit eden gemi kazaları ve bunlardan kaynaklanan petrol kirliliği riskini azaltabilmek için, petrol kirliliğine yönelik bir acil eylem planlamasının yapılması böylelikle muhtemel bir kaza halinde kazaya acilen müdahelenin sağlanarak doğal ortamın ve bölgedeki ekosistemin en az zararı görmesi temin edilmelidir. Dünyada da bu amaçla kullanılmakta olan bazı karar destek sistemleri bulunmaktadır. Bunlardan en çok bilineni coğrafi bilgi sistemi üzerinde oluşturulan ve kıyı ekosistemlerinin petrolden etkilenebilirliğini ekosistem tabanlı olarak ortaya koymayı amaçlayan “Çevresel Hassasiyet İndeksi” (Environmental Sensitivity Index) olup yaklaşık 30 yıldır birçok kıyı ekosistemine uygulanmıştır. Çevresel Hassasiyet İndeksi kıyıların petrol kirliliğinden etkilenebilirliğini ortaya çıkartmak için bir coğrafi bilgi sistemi üzerinde kıyı alanına ait kıyı sınıflandırmasını, ortamda bulunan hassas flora ve faunayı ve kıyı bölgesinde insan kullanımı açısından önem arzeden ve/veya bir petrol kazası sırasında kolayca etkilenebilecek alanları işaretlemek suretiyle oluşturulmaktadır. Bu çalışmada uygulama alanı olarak seçilen İstanbul Boğazı üzerinde Çevresel Hassasiyet İndeksi uygulanmış ve belirlenen hassas kıyı alanları Coğrafi Bilgi Sistemi üzerinde sayısal olarak haritalanmıştır. Sonuçlar değerlendirilerek İstanbul Boğazı’ndaki hassas alanlar tartışılmıştır. Bunun yanısıra Boğaz’daki üç kritik nokta için kaza senaryoları yaratılmış ve müdahele yapılamaması durumunda etkilenebilecek doğal kaynaklar tartışılmıştır.

In recent years, oil pollution originating from ships and tankers has become a threat for marine ecosystems. This is observed in waters such as Turkey dramatically. It is also known that the living species is started to disturbed and even eliminated; and natural habitat impaired. In order to diminish accidents that threats the coastal areas and oil spill risk originating from them, an emergency response planning should be done. In this way, a probable accident could be responded accurately and immediately for assuring the natural environment damaged minimally. There are a few similar decision support systems in the world. The most-known one is the Environmental Sensitivity Index that is built on Geographical Information System and aiming to describe the vulnerability of coastal ecosystem from oil. This system has been applied on numerous coastal ecosystems in the last three decades. Environmental Sensitivity Index is composed of shoreline classification which is used to oil spill vulnerability of a shoreline; sensitive flora and fauna; and human – use resources that important for coastal zone residents. In this study Environmental Sensitivity Index is applied on Bosphorus, as the case study of this thesis, and sensitive areas determined through the study is mapped digitally on Geographical Information System. Results are evaluated and discussed. Besides accident scenarios are assumed for three critical points in the Bosphorus and natural resources that could be affected in case oil spill response is late or ineffective.