Sucul Ortamlarda İlaç Ve Hormonların Saptanması, Davranış Ve Etkileri

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı sucul ortamlardaki ilaç ve hormon kalıntılarının varlığı, değişimi ve etkileri üzerine bilimsel bilgi oluşturmaktır. Bu bağlamda çok fazla kullanılan 10 adet ilaç etken maddesi ve 4 adet östrojen hormon bir yıllık satış verilerine göre seçilmiştir. Önemli bir içme suyu kaynağı olan Büyükçekmece Gölü ve bu göle akan beş adet derede seçilen ilaçların anlık konsantrasyonları izlenmiştir. Katı faz ekstraksiyonu ve tandem kütle spektroskopisine bağlı ultra performanslı sıvı kromatograf kullanılarak hızlı ve hassas bir ölçüm yöntemi geliştirilmiştir. Bazı ilaçlar, nehirlerde µg/L seviyesinde ölçülmüştür. En sık tespit edilen maddeler kafein ve antibiyotikler iken sentetik bir hormon olan 17α-ethynylestradiol sadece 4 defa tespit edilerek en az tespit edilen madde olmuştur. Bununla birlikte ilaç ve hormonların ekosistem üzerindeki etkileri, besin zincirinde farklı kademelerde bulunan canlılar üzerindeki farklı etkiler hakkında bilgi edinebilmek üzere çeşitli ekotoksikolojik araçlar ile belirlenmiştir. P. subcapitata akut ekotoksik etkileri belilemek üzere kullanılırken D. magna hem akut hem de kronik ekotoksik etkilerin belirlenmesinde kullanılmıştır. Mutajenik ve östrojenik etkileri belirlemek üzere sırasıyla AMES ve YES testleri kullanılmıştır. P. subcapitata ve D. magna ile yürütülen deneyler sonucunda ilaç ve hormonların yüzeysel sularda bulunan konsantrasyonlarının herhangi bir akut etki yaratması beklenmese de çalışılan maddelerin kronik etkilerinin ekosistem dengesini sarsıcı olabileceği gözlenmiştir. Tekil maddelerin etkilerinin gözlenmesinin yanında, bilimesel literatürde bulunan bilgi eksikliği nedeniyle ilaç ve hormon karışımlarının yarattığı etkiler de çalışılmıştır. D. magna akut ve kronik ve P. subcapitata akut ekotoksisite testlerinde bütün karışımlar sinerjistik etki göstermiştlerdir. Ayrıca maddelerin tekil olarak etki göstermedikleri konsantrasyonlarda karıştırılmaları durumunda, oluşturulan karışımlar ekotoksik etki yaratmaktadır.

The aim of this study is to provide specific information on the occurrence, fate and effects of pharmaceuticals and hormones in aquatic environment. Ten widely used pharmaceuticals and 4 estrogen hormones were selected according to one year-sales data. Büyükçekmece Lake and its five main tributaries were selected for the monitoring of the compounds. A rapid and sensitive method using SPE-LC-MS/MS was developed for measurement of the target compounds. Some pharmaceuticals were detected as high as µg/L levels in the rivers. Most frequently detected compounds were caffeine and antibiotics. In addition, different tools were used for the determination of ecological impacts of selected compounds to cover different effects and to understand responses of different species in different levels of the food web. P. subcapitata was used for the determination of acute effects whereas D. magna was used for the determination of both acute and chronic effects. Mutagenic and estrogenic effects were determined with AMES and YES tests, respectively. The results of ecotoxicological tests indicate that even tough studied pharmaceuticals and hormones may not have acute adverse effects at low concentrations; they may have drastic chronic effects. The effects of mixtures of pharmaceutical and hormones were also studied since there was a lack of data in the scientific literature. All mixtures had synergistic interaction for D. magna acute immobilization, P. subcapitata growth inhibition, and D. magna reproduction inhibition tests. Moreover, mixtures had stronger toxicity than predicted values even at concentrations at which single compounds do not exhibit effects for ecotoxicological tests.