Enerji performans sözleşmelerindeki risk kriterlerinin best-worst yöntemi ile değerlendirilmesi

Abstract

Avrupa Birliği, 2050 yılına kadar karbon nötr olma hedefine ulaşmak için enerji verimliliğini ana araçlarından biri olarak kabul etmiştir. Avrupa düzeyinde belirlenen hedeflere ulaşmak için enerji verimliliği uygulamalarını artırmaya yönelik sürekli yükselen ihtiyaç, enerji verimliliği yatırımlarının ölçeklendirilmesini zorunluluk haline getirmiştir. Bu kapsamda enerji verimliliği projelerinin gerekli finansmanın bulunması da dahil olarak uygulanmasını veya anahtar teslimine dek kurulmasını içerebilecek enerji hizmetleri sunan Enerji Hizmet Şirketlerine (ESCO-Energy Service Company) ihtiyaç doğmuştur. Enerji hizmet şirketleri için dünya literatüründe "Energy Service Company" (ESCO), Türkiye'de ise "Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi" (EVD) ismi kullanılmaktadır. ESCO'lar, Enerji Performans Sözleşmeleri (EPS) ile müşterilerine teknik destek, finansal destek, kurulum, bakım ve sigorta hizmetleri gibi farklı türde hizmetler sunmaktadır. Ancak bu uzun süreçte oluşabilecek riskler enerji verimliliği uygulamalarını, ESCO'ları ve müşterileri belirsizliğe sürükleyebilmektedir. Bu sebeple enerji verimliliği yatırımları ile ilgili tüm teknik unsurların ve belirsiz faktörlerin analiz edilmesi gerekmektedir. Bu belirsizliklerin ve risklerin tanımlanması, analiz edilmesi ve iyi yönetilmesi enerji verimliliği uygulamalarının sonunda beklenmedik durumlarla karşılaşmamak adına hem müşteriler hem de ESCO'lar için önemlidir. Ayrıca risklerin belirlenmesi ve iyi yönetim örneklerinin çoğalması ile şu an piyasada mevcut olan müşteri ve finans kurumları çekimserliği de önlenebilecektir. Literatür incelendiğinde anket çalışmalarının EPS'deki risk kriterlerinin değerlendirmesinde önemli bir yöntem olduğu görülmüştür. Bu tez çalışması kapsamında da EPS'deki riskler Türkiye özelinde hazırlanan bir anket çalışması ile araştırılmıştır. Hazırlanan anket çevrimiçi olarak Mart –Nisan 2023 tarihleri arasında uygulanmıştır. Anket katılımcıları alanında uzman akademisyenler, enerji yöneticileri, Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) şirketi temsilcileri, finans sektöründeki uzmanlar ve karar vericilerdir. Anket iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde anketi yanıtlayan kişiyi tanımaya yönelik sorular sorulmaktadır. Bu bölümde cevaplayan kişinin EPS'leri uygulama deneyimlerinin olup olmadığı, enerji verimliliği çalışmalarındaki toplam tecrübe yılı, hangi sektörde çalıştıkları ve enerji verimliliği çalışmalarının hangi noktasında oldukları sorulmuştur. Tüm katılımcılara sonuçların akademik çalışmalar için kullanılacağı ve verdikleri yanıtların anonim kalacağı bilgisi verilmiştir. Hiçbir katılımcıdan kişisel bilgi alınmamıştır. İkinci bölümde ise detaylı literatür araştırması sonucunda belirlenen 5 ana risk kriteri ve bu kriterlere ait toplam 21 adet alt risk kriterinin ikili karşılaştırılmalarının yapılması istenmektedir. Bu bölümde EPS'deki ana ve alt risk kriterleri açıklanmıştır. Her sorudan önce değerlendirmenin nasıl yapılacağı ile ilgili ayrıntılı açıklama yapılmış, değerlendirmenin nasıl yapılacağı ile ilgili çizelge ve örnekler verilmiştir. Anket sonuçlarının değerlendirilmesinde Best-Worst Yöntemi (BWM) kullanılmıştır. Uzmanlar tarafından değerlendirilen risk faktörlerinin birbirleri açısından önem derecelerini gösteren ikili karşılaştırma vektörleri BWM Solvers Microsoft Excel eklentisi aracılığıyla çözücüde formüle edilerek risklerin ağırlıkları hesaplanmıştır. Ankete yanıt veren 56 uzmanın verdiği yanıtların tutarlılık oranları kontrol edildiğinde 2 uzmanın tüm sorulara, 5 uzmanın da bazı sorulara tutarsız yanıtlar verdiği görülmüştür. Bu nedenle anketin seyrini değiştirmemesi adına toplam 7 uzmanın verdiği yanıtlar bütünüyle değerlendirmeye alınmamıştır.