Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Zanaat Ve Endüstri Üretiminde Tasarım

Abstract

Çalışmada Türkiye'de Erken Cumhuriyet Dönemi'ndeki endüstrileşme çabaları boyunca el emeğine dayalı zanaat üretiminin nasıl eleştirildiği araştırılmış, endüstri karşısında zanaat tartışmalarıyla tasarımın nasıl ilişkilendirildiği ortaya konulmuş, ürün tasarımıyla ilgili erken eleştiri incelenmiş, bununla birlikte zanaatların bazı özgün tasarım çalışmalarının uygulamaya dönüşmesini ne şekilde olanaklı kıldığı örneklenmiştir. 1930'larla 1940'ların ilk yarısında endüstrileşme çabaları devlet eliyle etkin bir şekilde yapılandırılmış ve zanaatla endüstri arasında karşıtlıklar kurulmaya başlanmıştır. Endüstrileşme destek altına alınınca daha önceleri ithal ürünlerle yerel zanaat üretimi arasında yaşanan gerilim, yerel makineleşmeyle yerel zanaat üretimi arasındaki gerilime dönüşmeye başlamıştır. Eskiyle yeni ekseni üzerinde bazı ?endüstri karşısında zanaat? tartışmaları yazılı olarak gündeme gelmiştir. Çalışmanın ilk kısmında farklı düzlemlerde gerçekleşen bu tartışmalar analiz edilmiştir. 1930'larda ekonominin dışa kapanmasıyla ?yerli malı? ve ?Türk Malı? kavramları oluşturulur, bu kavramların halka benimsetilmesine yönelik ?Yerli Malları Sergileri? düzenlenir. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'nce düzenlenen sergilerle yerli ürünlere ?sağlam, ucuz ve şık? imajı yerleştirilmeye çalışılmıştır. İstanbul Yerli Malları Sergileri'nde Vedat Ar, İsmail Hakkı Oygar ve Arif Dino, modernist stant tasarımı uygulamaları yapma olanağı bulmuşlardır. Türkiye'de 1930'larda ve 1940'larda modernizm etkisindeki ortamda oluşan tasarım kavramı ve eleştirisi eşyalar bağlamında incelenmiş, zanaatla kurulan ilişki iki örnek kişi olarak saptanan Sedad Hakkı Eldem ve Seyfi Arkan'ın işleri üzerinden ortaya konulmuştur. Ayrıca popüler yayınlarda oluşan ?modernist öneri yazını? eleştiri dilinin oluşmasına katkısı ve zanaat üretimiyle kurulan ilişki açısından örneklenmektedir. Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi'nde Ulusal ve Uluslararası Modern tasarım tartışmalarında geleneksel üretime ait bilgi birikiminin kullanılmasının sistemli bir şekilde ele alınmadığı, bununla birlikte yapılan tüm çalışmaların bu bilgiye sahip zanaatkârlar sayesinde olanaklı kılındığı görülmüştür.

This research examines how hand based production and crafts were criticized during the industrialization efforts of the Early Republican Turkey, how design was related to the debates of industry versus crafts, and examines the early criticism on design, and exemplifies how crafts enabled the practice of design. The government supported industrialization efforts actively in the 1930s and the first half of the 1940s, and opposition was constructed between crafts and industry. As a result of the governmental support on industry, the tension between the imported products and local crafts production gave way to the tension between local crafts production and domestic industrialization. ?Industry versus Crafts? debate appears in literature on the axis of the new and the old. The first part of the research makes an analysis of this debate. Within the protective state economy ?domestic product? and ?made in Turkey? concepts appear and Istanbul Domestic Products Exhibitions are organized in order to introduce these concepts to the public. National Economy and Savings Institution tries to attribute the qualifications ?durable, cheap and chic? to the image of ?domestic product? via organizing these exhibitions. Vedat Ar, İsmail Hakkı Oygar and Arif Dino had the chance to design modernist pavilions for the the Istanbul Domestic Products Exhibitions. The concept of design and its critique formed in the modernist circumstance of the 1930s and 1940s is examined in the context of objects, and the relation of them to crafts is exemplified with the works of Sedad Hakkı Eldem and Seyfi Arkan. Modernist advice literature is exemplified with its effects on the language of criticism and with its relation to craft production. The use of knowledge gathered from the traditional craft production was not used systematically within the National and International Modernism debates of the Early Republican Turkey. On the other and, all design that turned into practice was enabled by the craftsman with this traditional knowledge.