Gülnuş Emetullah Sultan In İmar Faaliyetleri

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nun 17. yüzyılın ikinci yarısı ile 18. yüzyıl başında içinden geçtiği ve çokça göz ardı edilen değişim sürecinde, 1664’ten 1687’ye kadar IV. Mehmed’in hasekiliğini yapmış, daha sonra tahta çıkan iki oğlu II. Mustafa ve III. Ahmet’in saltanatları sırasında toplam 20 yıl valide sultanlık makamında bulunmuş Gülnuş Emetullah Sultan ve yapıları da Osmanlı tarihinin bu dönemine gösterilen ilgisizlikten nasibini almıştır. Oysa bu önemli kadın sultan, hem öncelleri gibi devlet yönetiminde aktif bir rol oynamış hem de bu rolünü imparatorluğun dört köşesine yayılan zengin imar faaliyetleriyle meşrulaştırmıştır. Genellikle Üsküdar’daki külliyesi ve Mekke’deki imaret ve darüşşifasıyla tanınan Gülnuş Sultan’ın, Galata’nın tek saltanat camisinin banisi olduğu, aynı semtte su yollarıyla birlikte çeşmeler yaptırdığı, Kamaniçe’de, Sakız’da ve Oran’da adının kiliseden çevirme camilere verildiği, Edirne’de bir namazgâhlı çeşmesinin olduğu ve İznik civarındaki altı köprünün yapımını finanse ettiği bu çalışma ile ortaya koyulmaktadır. Ayrıca yapıların ortaya çıkışını hazırlayan tarihi süreç, Gülnuş Sultan’ın bunlara zemin hazırlayan aktif siyasi rolü ve pek çoğu günümüze ulaşmayan bu yapıları, arşiv kaynaklarına, vakfiyelere ve nadir görsel kaynaklara başvurularak gözler önüne serilmektedir. Hem yapılarının mimarileri hem de Gülnuş Sultan’ın baniliği önceki kadın sultanlarla karşılaştırılarak onun Osmanlı mimarisindeki yeri ve önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Böylece gözden kaçan bir kadın sultan ve bazıları hiç bilinmeyen yapıları yeniden gün yüzüne çıkarılmıştır.

During the transformation process that the Ottoman Empire passed through from the second half of the 17th century and early 18th century, Gülnuş Emetullah Sultan, who was the favorite of Mehmed IV form 1664 to 1687 and the queen mother of two of his sons, Mustafa II and Ahmet III, for 20 years, and her buildings have long been neglected. However, this powerful and important Ottoman woman played an active role in Ottoman state politics just like her predecessors, and legitimized her status with many buildings spreading the domains of the empire. Although she is usually known with her mosque complex in Üsküdar and also with the hospital and hospice in Mecca, she is also the builder of the only sultanate mosque of Galata, accompanying public fountains and their water supply systems. Churches in Kamianets, Chios and Oran have been converted to mosque in the name of her; she also built a fountain with a prayer platform in Edirne, six bridges near İznik and all of these are revealed thanks to this thesis. Moreover, the historical process and Gülnuş Sultan’s critical influence on politics that prepares those building activities are clearly presented with the help of archival documents, endowment deeds and rare visual sources. By means of comparing the architectural features of her buildings and her patronage with the previous women builders, her place and importance within Ottoman architecture is understood properly. Hence, a long neglected Ottoman woman builder and her buildings, some of which were not known until now, are revealed.