Oyunlaştırılmış artırılmış gerçeklik ile müze deneyimini geliştirme: İstanbul Oyuncak Müzesi

Abstract

Geleneksel müze sergileri, her ne kadar ziyaretçilerle iletişim kurmak ve sergi nesneleri ile ilgili bilgi aktarımını sağlamak için uzun zamandır duvara monte paneller ve multimedya ekranlar gibi statik bilgi araçlarını kullanmakta olsa da bu yöntemler ziyaretçilerin aktif katılımını ve sergi içeriğinin incelenebilmesini teşvik etmede yetersiz kalmaktadır. Hızlı teknolojik gelişmelerle birlikte geleneksel yöntemlere olan ilginin azalmasıyla, müze ziyaretçilerinin beklentileri de değişmiştir. Bu süreçte ziyaretçiler kendilerini pasivize eden müzecilik yöntemlerine kıyasla daha aktif olarak rol aldıkları sergileme yöntemlerini tercihleri haline getirmişlerdir. Bu değişen beklentileri karşılamak için sergi mekanlarını daha etkileşimli alanlara dönüştürmek amacıyla dijitalleştirme unsurları ve oyunlaştırmalar benimsenmeye başlanmıştır. Ziyaretçilerin bu taleplerine paralel olarak müzelerde kullanılan artırılmış gerçeklik (AG) teknolojisi ve oyunlaştırma unsurları müze ve ziyaretçi arasındaki etkileşimi artırarak önemli bir rol üstlenmiştir. Dijital unsurları gerçekliğin üzerine yansıtan AG'nin müze sergilerine entegre edilmesi ile bilgi aktarımı daha güçlü bir hale getirilmektedir. Ziyaretçiler AG ile geleneksel sergileme yöntemlerinde erişemedikleri bilgilere kolaylıkla erişebilmekte ve bu sayede deneyimlerini zenginleştirebilmektedirler. Öte yandan oyunlaştırma, içinde barındırdıkları ilgi çekici görevler ile katılımı artıran bir yaklaşımdır. Sergi nesneleri özelinde hazırlanmış olan bulmacaları ve etkileşimli hikaye anlatımlarını içeren oyunlaştırmaların müzelere entegre edilmesi, ziyaretçilerin müzeye olan ilgisini artırmakta ve karmaşık bilgilerin ziyaretçiler tarafından daha kolay anlaşılmasını sağlamaktadır. Bu unsurlar öğrenmeyi daha eğlenceli bir hale getirmektedirler. Bu tez çalışması, bir müze ortamında ziyaretçi etkileşimini geliştirmek için oyunlaştırma ve AG'nin birleşik kullanımını incelemeyi amaçlamaktadır. Tez çalışması kapsamında AG teknolojisi ile hazırlanmış olan oyunlaştırmalar ile müzelerin görsel olarak geliştirilmesi; bu öğeler vasıtasıyla tecrübe etmiş oldukları müze deneyimlerinde ziyaretçilere sergi nesnelerini daha derinlemesine inceleme ve müze ile olan etkileşimlerini artırma fırsatı sunulması hedeflenmektedir. Dünya genelinde müzelerde dijitalleşme çalışmaları mevcut olsa da oyunlaştırma unsurları ile AG teknolojisi ayrı ayrı kullanılmaktadır. Bu tez çalışmasında ise bu iki ögenin birlikte kullanımı çalışmayı mevcut dönemde yapılmış olan çalışmalardan ayırmakta ve daha özgün kılmaktadır. Bu sebeple tez çalışması kapsamında dünya ve Türkiye'deki AG ve oyunlaştırma uygulamaları ayrı ayrı incelenmiş, yerel ve evrensel çalışmalar üzerinde gerçekleştirilmiş olan incelemeler müzeciliğin gelecekte nasıl geliştirilebileceğine dair tespitler yapılmasına imkan tanımıştır. Bu metodoloji ile günümüzde ziyaretçilerin müzelerden beklentilerinin ve bu beklentiler doğrultusunda gerçekleştirilen müzelerdeki dijitalleşmenin müze deneyimleri üzerindeki etkilerine dair bulgulara ulaşılmış olup, bu husus araştırmanın temel amaç ve konusunu oluşturmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda İstanbul Oyuncak Müzesi'nde yapılan çalışmada, ziyaretçilerin sergi nesneleri olan oyuncaklarla etkileşim kurmak istedikleri ancak bu beklentilerinin aksine oyuncaklar ile etkileşimin, cam vitrinler ile sınırlandırıldığı gözlemlenmiş ve müzenin kapsamlı oyuncak koleksiyonuna sahip olması sebebi ile de vaka çalışması alanı olarak İstanbul Oyuncak Müzesi seçilmiştir. Bu geliştirmeyi keşfetmek ve değerlendirmek için oyunlaştırılmış bir AG arayüzü geliştirilmiştir. Çalışma yöntemi dokuz aşamadan oluşmaktadır: i. Müze nesneleri olarak oyuncaklar araştırma için seçilmiştir. ii. AG arayüzü ile yapılacak olan oyunlaştırmalarda kullanımı uygun olanlar belirlenmiştir. iii. Oyuncaklara ilişkin senaryoların ve müze deneyim rotalarının belirlenmesi amacıyla oyuncakların tarihi, sosyo-kültürel ve fiziki özellikleri araştırılmıştır. iv. Oyuncaklar fotogrametri ve lidar olmak üzere birden çok yöntemle taranmıştır. v. Taramalar neticesinde en iyi sonuç alınan nesneler ile hikaye anlatımının da katkısıyla bir müze deneyim rotası oluşturulmuş ve beş belirli oyuncağa odaklanılmıştır. vi. Bu metodolojiden elde edilen veriler, ilk olarak uzman testleri ile değerlendirilmiştir. vii. Geleneksel müzeciliğin deneyimlerinin araştırılması amacıyla müze deneyimini daha yakından keşfetmek, değerlendirmek ve müze deneyiminin bilgi aktarımını ölçmek için sergi nesneleri olan oyuncakların bilgilerinin yer aldığı bir müze broşürü tasarlanmıştır. viii. Oyunlaştırılmış AG uygulaması ile müzeyi deneyimlemek üzere 30 ziyaretçi, müze broşürü ile müzeyi deneyimlemek üzere 30 ziyaretçi olmak üzere proje kapsamında oluşturulan deneyimler, toplamda 60 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Deneyimler sırasında katılımcıların video kayıtları alınmış ve fotoğrafları çekilmiştir. Deneyimler sonrasında ise katılımcılara anketler yapılmış ve katılımcıların deneyimleri ile ilgili görüşleri alınmıştır. ix. Uzman testleri ve ziyaretçi deneyimleri sonucunda toplanan verilerin analizleri yapılmıştır. Bu tez çalışması kapsamında yapılan analizler sonucunda katılımcılarla gerçekleştirilen röportajlar neticesinde; oyunlaştırılmış AG uygulamaları ile müze deneyiminin daha ilgi çekici olduğu, öğrenme sürecinin geleneksel yöntemlere kıyasla daha akılda kalıcı ve eğlenceli olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca analizler, deneyim sonrası yapılan ankette oyunlaştırılmış AG uygulaması ile müzeyi deneyimleyen katılımcılar tarafından bilgi sorularının %84 oranında doğru cevaplandığı, müze broşürüyle müzeyi deneyimleyen katılımcıların cevaplarında ise bu oranın %59'da kaldığı görülmüştür. Bu sonuç, AG ve oyunlaştırma ögelerinin birlikte kullanılmasıyla oluşturulan oyunlaştırılmış AG uygulamaları ile gerçekleştirilen deneyimlerin bilgi aktarımı ve bilgilerin akılda kalıcılığı üzerindeki etkinliğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu çalışma, İstanbul Oyuncak Müzesi'nde sergilenen uluslararası oyuncakların, hikaye anlatımı yoluyla kültürel değişime katkıda bulunma potansiyellerinin vurgulanmasıyla, bu oyuncakların farklı kitleler arasında kültürel anlatıları paylaşmanın bir aracı olarak nasıl hizmet edebileceğini göstermiştir. Çalışmada AG'nin potansiyeli değerlendirilmiş ve gelecekteki müze uygulamaları için AG uygulama senaryoları tanımlanmıştır. Ayrıca dijital unsurlar ile oyunlaştırmaların birleşik kullanımı ile özgün bir yaklaşım sergileyen çalışma kapsamında, müzeciliğe farklı bir perspektif oluşturulmuştur. Çalışma sonucu elde edilen bulgular, araştırmacıları ve tasarımcıları dijital bir öğrenme deneyimine teşvik ederek oyunlaştırılmış AG uygulamaları geliştirmeye yönlendirecektir. Kullanılan metodolojiden elde edilen veriler ve sonuçlar, müzelerin ziyaretçilere daha ilgi çekici ve eğitici deneyimler sunmasına yardımcı olacak önerilere yol haritası sağlayacaktır.