Akdeniz Ve Avrupa'nın Termodinamik Klimatolojisi

Abstract

Bu tez çalışmasında, birçok can ve mal kaybına neden olan orajlar, hortumlar, dolu fırtınaları, şimşekler ve de sellere neden olan şiddetli sağanaklar gibi bir çok konvektif hava olayının Akdeniz ve Avrupa üzerindeki gelişimlerine uygun olan bölgelerin ve dönemlerin tespit edilebilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle şiddetli hava olaylarının gelişiminde önemli olan çeşitli termodinamik değişkenlerin aşağı ve orta troposferdeki dağılımları incelenerek bölgenin termodinamik klimatolojisi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler, çoğunluğu Avrupa genelinde olmak üzere Akdeniz, Türkiye, Rusya ve bir kaçı Kuzey Afrika ile Yakın Doğu ülkelerinde bulunan 69 yukarı seviye gözlem istasyonuna aittir. 1996-2002 (Nisan) dönemlerini kapsayan 12 UTC verileri kullanılarak jeopotansiyel yükseklik, potansiyel sıcaklık, karışma oram, bağıl nem, eşdeğer potansiyel sıcaklık, sıcaklık-çiy noktası sıcaklığı farkı (spread), sıcaklık lapse rate'i, yükselmeyle yoğuşma seviyesi/bulut taban yüksekliği (sıcaklığı ve basıncı) gibi birçok termodinamik değişken hesaplanmış ve aşağı ve orta troposfer için (yer seviyesi, 850, 700, 500 mb) analizleri gerçekleştirilmiştir. Aynca çeşitli kararsızlık indeksi, oraj, hortum, sağanak yağışlar gibi şiddetli hava olaylarının bölge üzerindeki oluşum potansiyelini tespit etmek amacıyla aylık ortalama değerleri elde edilmiş, yersel ve zamansal analizler yapılmıştır. Çalışmada kullanılan, literatürde yer almış indekslerden bazdan Showalter İndeksi ve diğer düzeltilmiş şekilleri, K-İndeksi, Toplam-Toplamlar İndeksi, Düşey Toplamlar ve Çapraz Toplamlar, Rackliff İndeksi, Jefferson İndeksi ve Adedokun İndeksi'dir. Atmosferin kararlılık durumunu belirlemek amacıyla mutlak, potansiyel ve şartlı kararsızlık gibi kararsızlık çeşitleri ilgili parametreleri ile birlikte incelenmiştir. Tüm bu analizler sonucunda, Avrupa ve Akdeniz'in mezo-ölçekli termodinamik klimatolojisi belirlenmeye çalışılmıştır. Akdeniz; Avrupa ve Türkiye için önemli bir aşağı seviye nem kaynağı olmaktadır. Nemli hava Nisan ayından itibaren Doğu Akdeniz'den Türkiye'ye girmeye başlamış ve Ağustos ayında Avrupa'nın büyük bir kısmına yayılmıştır. Kararsızlık indeksleri analizleri sonucu Türkiye, Avrupa'nın güney ve orta kısımları ile Yakın Doğu bölgeleri özellikle yaz aylarında konvektif hava olaylarına müsait alanlar olarak belirlenmiştir.

The aim of this study is determining the favorable regions and periods for the development of severe convective weather such as thunderstorms, tornadoes, hail storms, heavy rains which can cause an important damage in the Mediterranean and Europa. For this purpose, different thermodynamic parameters which are important for the development of severe weather conditions were examined with their specific distribution in the lower and middle troposphere and, thermodynamic climatology of this region was constructed. Mean monthly 12:00 UTC values of geopotential height, potential temperature, mixing ratio, relative humidity, equivalent potential temperature, temperature lapse rate, spread, lifting condensation level/cloud base height (temperature, pressure) and other thermodynamic parameters were computed for 69 upper stations over the Europa, Mediterranean, North Africa, Russia, Turkey and Near East. These parameters were analyzed for the lower and middle troposphere (surface, 850 mb, 700 mb and 500 mb). Also some of the static stability indices such as Showalter, Total Totals, Cross Totals, Vertical Totals, Jefferson, Adedokun, Rackliff, K-Index were used to determine possibility of the severe weather such as thunderstorm/tornado or heavy rain occurence in this region. All of the analyses were used to construct the meso-scale thermodynamic climatology of the Europa and Mediterranean. Analyses indicated that source region of the low level moisture for Europa and Turkey is the Mediterranean. In April, entering the humid air through Turkey from the eastern Mediterranean and during the summer, significant mean horizontal advection of warm, moist air into the continental Europa and western Russia was noted. Analysis of the stability indices showed that the Turkey, continental and southern part of the Europa and Near East countries are the favorable areas for the convective weather development in summer.