Türkiye maden ihracatı ekonomisi ve pazar yapısı: MINT ülkeleri ile karşılaştırılması

Abstract

Türkiye zengin ve kompleks bir jeolojik geçmişe sahip olsa da bu zenginliğini maden ihracatına yansıtamamıştır. Kalkınma raporları ile ortaya koyulan maden ihracatı hedefleri tutturulamamıştır. Bu durumun çeşitli nedenlerden kaynaklansa da pazar yapılarının dikkate alınmaması, pazar yoğunlaşması, pazar bağımlılığı gibi sebepler de ihracat hacminin üzerinde etkilidir. Buradan hareketle maden ihracatı miktarının artırılması ve dalgalanma risklerine karşı daha dirençli hale getirilmesi için pazar yapılarının ve ihracatını etkileyen faktörlerin belirlenmesi önemlidir. Ayrıca pazar yapılarının yakın ekonomik büyüklükteki ülkeler ile karşılaştırılması içinde bulunulan durum hakkında bilgi sağlayacaktır. Gerçekleştirilen çalışma kapsamında, 2002-2020 yılları arasında Türkiye maden ihracatı önce toplam olarak sonra da ürün bazlı olarak ele alınmıştır. Toplam ihracat baz alınarak gerçekleştirilen pazar analizleri Türkiye maden ihracatının ve pazar yoğunlaşmasının 2013 yılına kadar arttığını, 2013 yılından sonra da azaldığını göstermektedir. Bu azalmanın, Çin'in Türkiye'den ithalat miktarının ve payının kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bunun neticesinde Çin'in Türkiye'den maden ithalatında etkili parametreler araştırılmış ve baskın faktörlerin Çin'in kişi başı geliri ve Yuan'ın Lira karşındaki alım gücü olduğu belirlenmiştir. Çin'in ve pazar yoğunlaşmasının hangi mineral ürünleri üzerinde etkili olduğunun tespiti için ürün bazlı pazar yoğunlaşması analizleri gerçekleştirilmiştir. Analizler, Çin'in ana ithalatçı olduğu tüm pazarlarda Çin'in büyümesine bağlı olarak daralma olduğunu ortaya koymuştur. Türkiye'nin ikinci büyük maden ihracatı partneri ABD'nin ithal ettiği ürün portföyü incelenmiş ve temel ithalat kaleminin işlenmiş mermer olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle işlenmiş mermer talebine etki eden faktörlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. İşlenmiş mermer son tüketicinin ulaşabileceği bir maden ürünü olduğundan moda ve kişisel tercihlerin mermer talebi üzerinde etkili olduğu düşünülmüştür. Google Trends ile elde edilen trend verileri genel talep modelline eklenmiş ve modeli iyileştirmiştir. Benzer ülkelerin maden ihracatı pazarları incelenerek Türkiye'nin mineral ihracatındaki yeri ve pazar performansı bu ülkeler ile karşılaştırılmıştır. Bu ülkeler içinde en küçük pazar hacmine ve pazar yoğunlaşmasına sahip ülke Türkiye olmuştur. Son olarak maden ihracatı ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki incelenmiş ve maden ihracatı ile ekonomik büyümenin eş bütünleşik olduğu yani birbirlerine etki ettikleri ortaya konmuştur

Although Turkey has a rich and complex geological history, it has not been able to reflect this richness in mineral exports. The mineral export targets set by the government and development reports could not be met so far. Even though this situation is caused by various reasons, reasons such as not considering market structures, market concentration, and market dependency, these parameters also affect the export volume. From this point of view, it is important to determine the market structures and the factors affecting exports in order to increase the amount of mineral exports and make them more resistant to fluctuation risks. In addition, the comparison of market structures with countries with close economic sizes will provide information about the current situation. Within the scope of the study, Turkey's mineral exports between the years 2002-2020 were taken into consideration in total and then on a product basis. Market analyzes based on total exports show that Turkey's mineral exports and market concentration increased until 2013 and decreased after 2013. It has been determined that this decrease is due to the amount and share of China's imports from Turkey. As a result, effective parameters in China's mineral import from Turkey were investigated and it was determined that the dominant factors were China's per capita income and Yuan's purchasing power against Lira. Product-based market concentration analyzes were carried out to determine which mineral products China and market concentration are effective on. The analyzes revealed that there was a contraction due to the growth of China; in all markets where China is the main importer. The product portfolio imported by the USA, Turkey's second-largest mineral export partner, was examined and it was determined that the main import item was processed marble. For this reason, it is aimed to determine the factors affecting the demand for processed marble. Since processed marble is a mineral product that can be reached by the end consumer, it was thought that fashion and personal preferences are effective on marble demand. Trend data obtained with Google Trends was added to the principle demand model and improved the model. By examining the mineral export markets of similar countries, Turkey's place in mineral exports and its market performance were compared with these countries. Among these countries, Turkey has the smallest market volume and market concentration. Finally, the relationship between mineral exports and economic growth has been examined and it has been revealed that mineral exports and economic growth are co-integrated, that is, they affect each other.