XIX. yüzyılda Pera/Beyoğlu'nun ekonomik, kültürel ve politik yapısının mimariye etkileri

Abstract

Pera (Beyoğlu), XX. yy.a kadar Lövanten ve Avrupalı nüfusunun getirdiği özellik nedeniyle batılı gezginlerin daima yakınlık duyduğu, seyahatnamelerinde yaşamından kesitler verdikleri bir bölge olmuştur. XX. yy.da ise cumhuriyetle birlikte gelen ve nüfus yapışım değiştiren sosyal ve ekonomik değişim, bazı yazarların geçmişi araştırarak bölgeye nostaljik bir yaklaşımla eğilmelerini getirmiştir. Bu tezin amacı, hakkında çok fazla sayıda yayın çıkmasına rağmen pek azının bilimsel araştırmaya dayandığı Pera'nın ekonomik, kültürel ve siyasi yapısının mimariye etkilerinin araştırılmasıdır. Bu amaçla seyahatnameler ve bölgede yayınlanan günlük gazeteler taranmak suretiyle buradaki her türlü haber, ilan ve reklam değerlendirmeye alınmış ve haritalara işlenerek değerlendirilmiştir. VI. Daire'ye ait Abdülaziz Albümleri ile önemli bir belgesel değer taşıyan Sigorta Haritaları üzerinde yapılan saptamalarla, Pera (İstiklal) Caddesi'nin Galatasaray ile Tünel arasında kalan bölümünde konut-ticaret ilişkisi ortaya çıkarılarak, tek ailelik konuttan apartmanlaşmaya geçiş çeyrek yüzyıllık bir farkla her iki harita üzerinde irdelenmiştir. Tez altı bölümden oluşmaktadır. 1. Bölümde çalışmanın amacı, kullanılan yöntem ve yararlanılan kaynaklar tanıtılmıştır. 2. Bölümde bölgenin topografyası, fiziki sınırları ile mahalle ve sokakları tanımlanmıştır. 3. Bölümde ise İstanbul tarihi içinde XIX. yy.a kadar Pera'nın, bir uzantısı olduğu Galata bölgesi ile bağıntılı olarak tarihsel gelişimi irdelenmiştir. 4. Bölüm, araştırmanın ağırlığını oluşturan ve sonuç için verilerin toplandığı bölümdür. Burada büyük çoğunlukla gazetelerden elde edilen bilgilerle Pera'daki sosyo-ekonomik, kültürel ve politik durumla birlikte ilk belediye kararları ve bunların 1870 yangını sonrasında kentsel dokuya yaptığı etkiler araştırılmış, ayrıca bölgedeki yapı tipleri, Batı'lı örnekleriyle karşılaştırılarak ortak yanlar ortaya çıkarılmıştır. 5. Bölümde, bir önceki bölümde elde edilen veriler değerlendirilerek haritalar üzerine işlenmek suretiyle bölgenin konut-ticaret ilişkisi ile konut yapısı ortaya çıkartılarak ilk çok katlı konutlardan örnekler verilmiştir. 6. Bölüm sonuç bölümüdür. Pera'nın tarihsel gelişimi içinde mimari olgusunun genel bir değerlendirmesini içermektedir. Çalışmada üç ek bulunmaktadır. Ek A'da üzerine saptamaların yapıldığı haritalar ile cephe siluetleri verilmiştir. Ek B'de Mecelle-i Umur-u Belediye'de çıkan ve VI.Daire'nin kuruluş kararını belirten bölümlerle, L'Indicateur Constantinopolitain Guide Commercial'den alınan ilgili fotokopiler ve yazılı kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan çizelgeler yer almaktadır. Ek C'de ise günlük gazetelerden alınan konuyla ilgili reklam ve ilanların fotokopileriyle, bölgeyi tanıtan gravür, kartpostal ve fotoğraflar verilmiştir.

Pera (Beyoğlu) occupies on the last promontory and the hill, south and south-east of the Bosphorien Thrice formed by the Golden Horn and the Bosphorus. Great Pera Street (İstiklal) lies along the peak line of St. Theodore Hill from Tünel Place (66 m.) to Grand Champ Des Morts (Taksim). The coasts of these slopes, dawn to the Marmara and the Golden Horn determines the physical borders that had formerly contained both of the forest of the figs called "Sycae" by the Byzantines and of the "vineyards of Pera". Although there are a lot of publications about Pera, a few of them bases on a scientific research. The aim of this study is to investigate the socio economic, the socio-cultural and the political identity of Pera and their architectural influences in the nineteenth century. For this reason, the books of journeys (travel accounts) and the newspapers published at Pera were searched and the obtained information's are used on two main maps, indicate VItn Circle, which are from Abdulaziz Albums and Assurance maps dated 1905. So, the relation between housing and commerce and the transition from single-family housing to apartment housing, were both searched. The study has six main sections: 1. The aim of the study, the description of the investigation method and the nature of the basic sources. 2. The description of the topography and the physical boundaries with its districts and the streets. 3. The brief history of Pera, relation with Galata and Istanbul, in the age of Pre-Ottoman and between the XV^1 and the XVIIIm centuries: At first the Byzantines used the name "Pera" or "Peraea" which means "the other side of the sea". The Turks has still called "Beyoğlu". According to a tradition, after the conquer, the last Emperor of Trebizond, David Comnenus (1458-1461) was banished to Istanbul by Mehmed II and this "son of prince" (Beyoğlu), converted to Islamism and lived nearby Tunel. After the conquer of Istanbul by the Turks, since the city-walls had lost their function, their environment immediately was covered by the buildings.