Müzikoloji ve Müzik Teorisi Lisansüstü Programı

Bu topluluk için Kalıcı Uri

http://hdl.handle.net/11527/233

Gözat

Konu "Aşık musikisi" ile Müzikoloji ve Müzik Teorisi Lisansüstü Programı'a göz atma
  • Öge
    A Comparative Analysis Of Ashik Saz And Ashik Music In West And East Azerbaijan Provinces of Iran
    (Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015) Shidfar, Farhad ; Parlak, Erol ; 417990 ; Müzikoloji ve Müzik Teorisi ; Musicology and Music Theory
    Bu tez, İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan bölgelerindeki ozan kültürü, Âşık Sazı ve Âşık müziğini araştırmayı hedeflemektedir. Giriş bölümünde belirtildiği gibi bu bölge, Âşık Sazı ve Âşık müziğini akademik araştırması açısından, Çin'den Mısır'a kadar aynı halk şiiri kültürünü taşıyan İpek Yolu'nun geçtiği ülkelere göre kör bir noktada kalmaktadır.Tezin giriş kısmında, geleneksel müziğin tanımlanması ve bununla ilgili farklı yaklaşımlardan sonra, Aşık müziği ve Aşık kimliği hakkında geniş bir açıklama yapılmıştır. Tezin amacını oluşturan en önemli konulardan biri, İran Türkleri'nin ve Azerbaycan'da yaşayan Azerbaycan Türkleri'nin Türkleşme sürecinin tarihsel olarak ele alınmasıdır. Azerbaycan Türkleri'nin ortak kültürel geçmişi paylaştığı İran'da, Azerbaycan'da ve kuzey bölgesinde yaşayan soydaşlarıyla, birçok sanat ve kültür alanında olduğu gibi, müzik alanında da benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkların sınırları oldukça net bir şekilde belirlenmiştir. İran ve Rusya arasındaki 1813'te Gülistan ve 1828'de Türkmençay Antlaşmasıyla siyasi, fiziki ve sosyal olarak Azerbaycanlılar birbirinden ayrılmıştır. Antlaşmaya göre "Aras" ve ya "Araz" nehrinin kuzeyinde kalan iller Rusya'nın, güneyinde kalan iller İran'ın olmuştur. Burada yaşayan halklar tarafından öngörülmemiş bu karar, ortaya çıkartılan kuzey-güney sınırı üzerinde halihazırda var olan ticari, sosyal, ekonomik ilişkileri yok etmesinin yanı sıra, insanların sınır yüzünden aslen yaşadıkları yerlere dönememesiyle sonuçlanmış, büyük bir mağduriyet yaşanmıştır. Orada yaşayanlar bu süreci, "70 yıl boyunca her iki taraftan sinek bile uçmadı" tabiriyle adlandırıp, durumun vahametini gözler önüne sermiştir. İran'ın 75 milyonluk nüfusunun 35 milyonunu Türkler ve çoğunluk olarak Azerbaycan Türklerinin oluşturduğu iddia edilmektedir. İran'da genellikle etnik bir kitle nüfusu kadar önemsendiği için burada yaşayan Azerbaycan Türkleri bu konuda müstesna değillerdir. Azerbaycanlılar tarafından en eski ve geleneksel müzik olarak kabul edilen, aynı zamanda halkın yatkın ve bağlı olduğu bir müzik türü olan Aşık müziği, Azerbaycan halkının öz müziği diye bilinmektedir. Bugünkü Azerbaycan makamlarının çoğunun kökeni Âşık müziğine dayanmaktadır. Âşık müziğinin temel sazı "Aşık Sazı" veya "kopuz" olarak tanımlanıyor. Halk arasında da "Âşık Sazı" veya yalnız "saz" denir. Saz, Azerbaycan ve Fars dilinde enstrüman anlamında olup, tarih boyunca tüm enstrümanların kökeni sayılmaktadır. Altı bölümden oluşan bu çalışmanın giriş bölümünde ana hatlarıyla gerekçesi, amacı, "Âşık", "Ozan" ve "Kopuz" gibi bu tezde kullanılan temel kavramlar hakkında genel tanımlamaları özetliyor ve devamında metodolojisinden bahsedilmektedir. İkinci bölümde, alan araştırması ve müzikal analiz metotlarının ele alındığı tarihsel bir sorgulam ve İran'ın kuzeybatısı ve Batı İran kavimlerine yönelik tarihsel bir inceleme yaparak, İran'ın Batı ve Doğu Azerbaycan bölgesi, coğrafî, tarihî ve kültürel açıdan ele alınarak bölgenin coğrafî etkileri ve komşu olduğu şehirlerin kültürel etkisinin yanı sıra, bölgedeki etnik grupların ve farklı dinlerin bir arada bulunduğu velayet sayısının, melodi ve şiir yapısının oluşumunda oynadığı rol tartışılmaktadır. Bu köklerin bağlantıları, Âşıkların (ozanların) icra ettikleri eserlerin sözleri ve melodi yapıları incelendiğinde açıkça görülebilmektedir. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde çözümlemesi yapılan melodilerin üzerinde, bölgenin çok kültürlü tarihinin büyük etkisi olduğu görülmektedir ve sonuç olarak şarkıların yüzeysel bir şekilde görülen melodik yapılarının, köklerinde aslında birbirleriyle olan derin bağlantılarını açığa çıkarmaktır. Saz'ın sınıflandırılması ile ilgili üçüncü bölümde, uluslararası bir sınıflandırma sistemi olan "Hornbostel – Sachs Classification System" kullanılmıştır. Bu sisteme örnek olarak "Aşık Sazı"nın sınıflandırılmasını verebiliriz. H-S sistemine göre "Aşık Sazı" telli bir Saz olup, 3 sayısına tekabül eder, bu da 321.32. sayısıyla ifade edilen "Necked Lute" ile eşdeğerdir. Buna ek olarak, "Azerbaycan Âşık Sazı ve Türkiye'deki Bağlama", organolojiye göre "321.32" ile ifade edilen, sapı rezonatöre bağlı veya aynı parçadan oyulmuş, boyun formuna benzer yapıda olan "Necked Lute" ile aynı kategoriye denk gelmektedir. Bu bölümde, Sazın fiziksel yapısını oluşturan tüm karakteristikleri; parçaları, boyutları ve akort sistemlerinin yanında, Saz yapım teknikleri ve Saz yapım atölye görselleri incelenmektedir. Dördüncü bölümde, Azerbaycan Aşık Sazında kullanılan nota sisteminden uyarlanan ve bugün yaygın olarak kullanılan bir çok Saz çalma tekniği ile nota stratejileri incelenmektedir Burada, Ilqar İmamverdiyev'in, notasyon uyarlama ve teknikleri üzerinde durduğu Saz için yazılmış nota kitapları da değerlendirmeye tâbi tutulmuştur. Sonunda Azerbaycan Aşık Sazı için bazı nota biçimleri ve uygulama teknikleri Changiz Mahdipour'un Qopuz Mektebi'nde, Âşık müziğinde uygulanmak üzere açıklanmıştır. "Âşık Müziği İncelemesi" başlığı altındaki bu çalışmanın Beşinci bölümünde yer alan müzikal inceleme, çalışmanın en önemli bölümlerinden biridir. Âşık müziğini özgün bir biçimde incelediğimizde, genele bağlı bir analiz sınıflandırması söz konusudur. Buna bağlı olarak tüm Âşık müziği repertuvarlarının yer aldığı ve bu repertuvardaki tüm eserlerin, Âşık müziği'nin melodik özellikleri, ölçü veya spesifik perde ayarları, anlamlı bağımsız melodi yapıları, perde hiyerarşisi, Âgâz (Başlangıç), Shahit (Şahit) ya da kalish (sesin hareketsiz durma isteği), durağan Shahit, dinamik Shahit, Akort, Uzayan sesler ve Dem sesler, Kadans "Forud", Ritim ve ölçüleri, Âşık müziği formu ve Azerbaycan vokal müziğinde söz ve şiir türleri ve tipleri bakımından incelenen sistematik bir tablo hazırlanmıştır. Altıncı bölümde ise İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan bölgelerindeki Âşık Sazı ve Âşık Müziği'nin, karşılaştırmalı bir inceleme sunulmaktadır. Bu amaç için ilk önce İran'ın Batı ve daha sonra Doğu Azerbaycan bölgelerindeki Âşık Müziği'nin icrâ edildiği muhitler anlatılmaktadır. Sözü edilen bölgelerde tarihî ve coğrafî özelliklerinin ardından, Âşık Müziği'nin icra şekli, Âşıkların müziklerini icrâ ettikleri mekânlar, kahvehaneler, düğünler, Âşık Müziği'nin repertuvarı, Âşık Müziği'nin İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan bölgelerindeki öncüleri kadar eski ve çağdaş Âşıklarında müzikal ortamlarından bahsedilmektedir. Bu bölümün son aşamasında literatürde geçen ve icralarında kullanılan enstrümanlar, bunlar arasındaki organolojik benzerlikler ve farklar, anekdot ve destan sayıları, Âşık müziği'nin repertuvar sayısı, ozan, halk şiirleri ve edebiyat ustaları, Aşık müzik performansı ve sahne stratejileri ve nihayet Kahvehaneleri'nin İran'ın batı ve doğu Azerbaycan bölgelerindeki farklılıklar ile ilgili bir inceleme sunulmaktadır.