LEE- Coğrafi Bilgi Teknolojileri-Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/19243

Gözat

Konu "Kentsel erişebilirlik" ile LEE- Coğrafi Bilgi Teknolojileri-Doktora'a göz atma
  • Öge
    Zaman – mekân boyutuyla kentsel erişilebilirliğe yönelik analiz araçlarının belirlenmesi: Engelliler örneği
    (Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-06-19) Kesik, Ozan Arif ; Aydınoğlu, Arif Çağdaş ; 706112007 ; Coğrafi Bilgi Teknolojileri
    Dünya nüfusunun her geçen gün artması ve yaşlanması, sağlıksız ve yetersiz beslenme, savaşlar, doğal afetler, hastalıklar, kazalar ve çevre sorunları gibi birçok nedenle her geçen gün daha fazla sorunla karşı karşıya kalmaktayız. Bu sorunların sonucu olarak dünyada engelli nüfusu giderek artmaktadır. 1975 yılında dünya nüfusunun yaklaşık %10'u engelli iken bu oran 2010 yılında %15'e yükselmiştir. Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) yapmış olduğu çalışmaya göre günümüzde dünya genelinde 1 milyardan fazla engelli bulunmaktadır. Nüfus yaşlandıkça engelli birey sayısı artmaktadır. 2000 yılında Avrupa kıtasında engelli nüfus %20 iken, 2050 yılında bu nüfusun %37'ye çıkacağı tahmin edilmektedir Bu sonuçlar gelecek yıllarda engelli nüfusun daha fazla artacağını göstermektedir. Engellilik tarihi çağlar boyunca toplumun mücadele ettiği bir durum gibi değerlendirilirken aslında bu mücadeleyi engelli kişi ve ailesi gerçekleştirmektedir. DSÖ engelliliği; bireylerin kısmi veya tüm vücut fonksiyonlarını kullanamaması, vücudunda yapısal bozukluk, eksiklik bulunması, bu durumların sonucunda herhangi bir sosyal olaya katılımının engellenmesi olarak tanımlamıştır. DSÖ engelliliği noksanlık, engellilik ve maluliyet olarak üç farklı gruba ayırmıştır. Noksanlık insan vücudunda organ, uzuv kaybı veya vücut yapısının görevini yapamama durumu olarak tanımlanırken, engellilik noksanlığın sonucunda aktivite kısıtlamasıdır. Maluliyet ise toplumsal olarak değerlendirilmesi gereken bir sorundur. Maluliyet seviyesi kişinin bulunduğu çevreye, sosyal yapıya, ekonomiye göre değişir. Engelli birey; 'doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, iyileştirme, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi', kişinin ideal kapasitenin altında olması, sosyal hayatta rollerini oynayamaması, belirli aktiviteleri yapamaması durumu olarak tanımlanmaktadır.. Erişilebilirlik şehir planlaması, inşaat mühendisliği, kamu yönetimi, coğrafya bilimleri gibi özellikle planlama ve yönetim ile uğraşan bilim dallarında önemini artıran bir kavramdır. Şehrin bütün alanlarının herkes tarafından erişilebilir olması şehrin gelişmişlik seviyesini, sosyal adalet ve eşitlik durumunu gösterir. Engelliler açısından hayati öneme sahip olan erişilebilirlik, zaman-mekân uzayında istenilen yere, bir ulaşım aracı kullanarak aktivitelere ulaşabilme kolaylığı ve özgürlüğü olarak tanımlanabilir. Bu tez çalışmasının temel amacı; farklı ulaşım araçlarının ve nüfusun fazla olduğu bir alanda, engellilerin kimsenin yardımına ihtiyaç duymadan toplumsal hayata daha fazla dâhil olabilmesi için yerel yönetimlerin kullanımına yönelik, zaman - mekân boyutuyla bu alanda kentsel erişilebilirlik ihtiyacı olan öncelikli alanların belirlenmesi, engelli erişilebilirlik parametresinin ve modelinin oluşturularak, CBT (Coğrafi Bilgi Teknolojileri) analizleri sonucunda çıktıların alınmasıdır. Çalışmanın araştırma soruları aşağıda sıralanmıştır. •Engellilerin erişilebilir olmasını istediği alanlar nerelerdir? Bu alanlar oluşturulan engelli davranış tiplerine göre farklılık gösteriyor mu? •Hangi alanlar engelliler için engel teşkil ediyor ve engelli erişilebilirliğini azaltıyor? •Engelliler gün içerisinde daha çok hangi mekânlarda bulunmayı tercih ediyor? Zamana göre bu değişim durumu nasıldır? Bu mekânların engelli davranış tiplerine etkisi nedir? •Engelli hareket hızına göre engelli toplu taşıma erişilebilirlik parametresi oluşturulabilir mi? •Kadıköy ilçesinin zaman-mekân boyutuyla erişilebilirlik durumu nasıldır, buna göre engelli erişilebilirliğini arttırılması için hangi çalışmalar yapılabilir? Tez çalışmasında Türkiye genelinde farklı illerde bulunan 1050 engelliye ulaşılarak zaman – mekân kapsamlı 13 farklı soruyla anket analizi gerçekleştirilmiştir. Engellilerin erişilebilirliliğine Türkiye ve diğer ülkelere model oluşturması açısından toplu ulaşım araçlarının çeşitliğinin fazla olması (metro, metrobüs, tren, tramvay, feribot, otobüs), bu araçların yoğun olarak kullanılması, nüfus ve konut sayısının fazla olması ve kentsel planlama ihtiyacının olması sebebiyle İstanbul ili Kadıköy ilçesi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Engelli bireyler için toplu ulaşım erişilebilirliği analizinde, yürüme hızı en düşük olan tekerlekli sandalye kullanan engelllilerin yürüme hızları esas alınmıştır. Engellilerin toplu taşıma parametresinin oluşturulmasından sonra ağ analizi teknikleri ve yoğunluk analizi teknikleri kullanılarak çalışma alanında engelli erişilebilirlik durumu ortaya çıkarılmıştır. Literatüre katkı olarak engelli toplu ulaşım parametreleri oluşturulmuş ve analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda engellilerin zaman - mekân değişiminin analizine ve modellenmesine yönelik önemli bulgulara ulaşılmıştır. Buna göre, engel türünün, cinsiyetin mesleğin ve yaşın, engellilerin zaman – mekân prizmasını değiştirdiği sonucuna varılmıştır. Ankete katılan engellilerin %65'inin şehirdeki aktivitelerinde başkasının yardımına ihtiyaç duyduğu görülmüştür. Engellilerin erişilebilirliğini en fazla kısıtlayan etmenin toplu ulaşım araçları olduğu, en fazla erişilebilir olması istenen alanların ise kamu alanları olduğu tespit edilmiştir. Zamansal olarak engellilerin mekânsal değişimine bakıldığında genel olarak engellilerin toplumsal hayata karışamadığı ve çoğu zaman evlerinde bulunduğu sonucuna varılmıştır. Bu durum Türkiye'de engelliliğin maluliyet seviyesinde olduğunu göstermektedir. Kadıköy ilçesinde engelli olmayan bireylerin toplu ulaşım erişilebilirlik seviyesinin çok yüksek olduğu saptanmıştır. Kadıköy ilçesinde 1060,70 hektarlık alan engelliler için erişilebilir durumdadır. Engelliler için özellikle Caferağa, Osmanağa, Rasimpaşa mahallelerinin erişelebilirlik açısından daha önemli olduğu saptanmıştır. Bu alanların yoğun olarak tercih edilme sebebi gitmek istediği alanların, mekânların sayısının fazla olması ve engelliler için öneme sahip olan kamu alanlarının, eğitim alanlarının, sağlık alanlarının bu alanlarda yoğunlaşmasıdır. Ayrıca bu alan eğlence merkezlerinin, kafe ve diğer sosyal alanların yoğun olduğu alanları kapsamaktadır. Çalışma alanında ayrıca engellilerin engel türüne ve çalışma durumuna göre mekânların yoğunluğu ve zaman- mekân değişimi incelenmiştir. Buna göre engel türü, çalışma durumu ve zamana göre engelliler farklı davranış biçimine sahip olduğu saptanmıştır. Zaman ve mekânda engelliler için yapılan bütünleşik analiz modelinde en fazla kullanılan alanlar ortaya çıkarılmıştır. Bu analiz sonucunda 8– 12, 12-13, 13 –17, 17 – 24 saatlerini kümülatif erişilebilirlik yöntemiyle, engelli erişilebilirliği için toplu taşıma parametresine göre belirlenen sınıflara göre gruplandırılmıştır. Bu analiz sonucunda engelliler için zaman mekân boyutunda bütünleşik bir model belirlenmiş ve bu model sayesinde engellilerin gün içerisindeki hareketleri tek bir modelde gruplandırılmıştır. Zaman ve mekâna göre engellilerin hareketlerinin incelenmesi ve engelli erişebilirliğin artırılması açısından çeşitli senaryolar oluşturulmuştur. Bu senaryolar engellilerin topluma karışması için yapılması gereken mimari değişimleri ortaya çıkarmıştır. Buna göre engelli türüne göre, istenilen saat diliminde, toplu ulaşım araçlarını kullanarak erişebilinecek alanların tespiti gerçekleşecektir.