FBE- İşletme Mühendisliği Lisansüstü Programı - Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/55

Gözat

Yazar "Aşıcı, Ahmet Atıl" ile FBE- İşletme Mühendisliği Lisansüstü Programı - Doktora'a göz atma
  • Öge
    Enflasyonun Sistem Dinamiği Modeli
    (Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016-02-25) Sansarcı, Engin ; Aşıcı, Ahmet Atıl ; 10103312 ; İşletme Mühendisliği ; Management Engineering
    Parasal genişlemenin ekonomik aktivite üzerindeki etkisi, ampirik olarak gözlemlenen bir olgudur.   Bununla birlikte, bu olgunun teorik açıklaması ve sonuçları, iktisat literatüründe süregelen bir tartışma olmuştur.   Bu çalışmada, Enflasyonun Sistem Dinamiği Modeli olarak isimlendirilen dinamik bir dengesizlik modeli sunulmuştur. Bu modelin amacı, parasal ekonomik verilerle reel ekonomik veriler arasındaki dinamik ilişkinin teorik temellerini ve sonuçlarını, denge dışı bir yapıyla açıklamaktır. Sistem dinamiği, karmaşık sistemlerin dinamik davranışlarını açıklamaya ve analiz etmeye  uygun  bir  modelleme  ve  simülasyon  metodolojisidir.    Sistem  dinamiği modellerinde, modellenmek istenen sistemler, içerdikleri yapısal birimler ve bunlar arasındaki karşılıklı ilişkiler üzerinden tanımlanır.   Bu karşılıklı ilişkiler zaman boyutunda tarif edilir, ve böylece sistemin bütününde doğrusal olmayan ve sezgilere aykırı davranışlar sergileyebilir. Tarihsel olarak, sistem dinamiği metodolojisi biyolojik sistemlerden sosyal sistemlere kadar pek çok alana uygulanmıştır.  Ekonomik sistemler de, yapısal karmaşıklık ve öngörülemeyen davranışların gözlenmesinden dolayı, sistem dinamiği prensiplerine dayanan modeller geliştirmek için uygundur. Literatürde sistem dinamiği metodolojisinin ekonomik modellerde kullanımı hakkında çok fazla çalışma olsa da, parasal ve reel ekonomik veriler arasındaki ampirik ilişkilerin teorik yapısını açıklamaya yönelik olarak kurgulanmış ve tamamlanmış bir sistem dinamiği modeline rastlanmamıştır. Bu açıdan önerilen model, bu amaç ve kapsamdaki ilk örnek olma özelliğini taşımaktadır.  Bu çalışmanın amacıyla ilişkili,  ampirik olarak gözlenmiş bazı davranış kalıpları vardır. İlk olarak, parasal şokların ekonomik aktivite ve işsizlik oranı üzerinde belirgin bir etkisi olduğu görülmektedir. İkinci olarak, işsizlik oranı ile fiyat ve ücret enflasyonu arasında ters bir ilişki olduğu görülmektedir. Son olarak, enflasyon oranının parasal şoklara karşı direnç gösterdiği, ve ekonomik çevrimlerde büyüme oranlarına kıyasla bir faz gecikmesi oluştuğu gözlenmektedir.  Bu davranış kalıpları birbirleriyle de ilişkilidir ve paranın reel ekonomik göstergelere farklı şekillerde etki ettiğini göstermektedir.  Sistem dinamiği,  karmaşık sistemlerin dinamik davranış kalıplarını açıklayabilme yeteneğinden dolayı,  ampirik verilerdeki bahsedilen davranış kalıplarının yapısal ve teorik nedenlerini açıklama konusunda uygun bir araçtır. Bununla birlikte, günümüz ana akım iktisat teorileri, sistem dinamiği modellerinde kullanılmak için uygun  değildir. Çünkü  ana  akım  iktisat,  rasyonel  beklentiler  ve  katı  denge varsayımlarına dayanmakta, bu varsayımlar da sistem dinamiği metodolojisinin yapısal gereklilikleriyle belirgin biçimde çelişmektedir.  Sistem  dinamiği  modellerinde  değişkenler,  durum  ve  akış değişkenleri  olarak tanımlanır. Akış değişkenleri,  durum  değişkenlerinin  zamanla  nasıl  değiştiğini gösterirler. Bu akış değişkenlerinin model içerisinde belirlenmesi, durum değişkenlerinin kendilerinin yerine, değişimlerinin modellenmesini gerektirir. Değişimlerin modellenmesi  durumunda  ise  durum  değişkenlerinin, değişim  boyunca  denge değerlerinden farklı değerler alması kaçınılmazdır. Diğer bir deyişle, sistem dinamiği modelleri doğası gereği denge-dışı modeller olmak zorundadır. Ana akım iktisatta çok temel bir varsayım olan denge varsayımı ise, ekonomik sistemin sürekli olarak bir dengede olduğunu, denge dışı durumların da yalnızca değişimin maliyetli olmasından kaynaklı bilinçli bir tercih olarak seçilmiş durumlar olduğu için yine bir çeşit denge durumu olduğunu  savunmaktadır.    Diğer  bir  deyişle,  günümüz ana  akım  iktisat modellerinde, ekonomik ajanların faydalarını kendi kısıtları içerisinde eniyilemeyen, dolayısıyla da bu ajanlar tarafından bilinçli bir tercih olarak gerçekleşmeyen hiç bir durumun var olmasına izin verilmez. Bundan dolayı, ana akım iktisat içerisinde ileri sürülen teoriler, sistem dinamiği prensipleri içerisinde kurgulanmaya uygun teoriler değildirler. Sistem dinamiği modellerinde kullanılmaya uygun teorik bilgilerin bulunabileceği alan, denge dışı  teorilerin de yer aldığı Keynezyen ve Post-Keynezyen  iktisat okullarıdır. Bu alandaki en etkileyici örnek, bir hidrolik analog bilgisayar olan Phillips Makinası'dır. Phillips Makinası, Bill Phillips tarafından 1949 yılında, London School of Economics'te tasarlanmıştır.   Günümüzde bu makinanın benzerlerinden biri de, Istanbul Üniversitesi'nde bulunmaktadır. Phillips Makinası, Keynesyen bir denge dışı ekonomi modeline tekabül eden bir diferansiyel denklemler sistemini simüle etmektedir. Bu çalışmanın ilk bölümü, hem sistem dinamiği metodolojisinin ekonomik modellerde kullanılmasıyla ilgili etkileyici bir örnek olduğu için, hem de çalışmanın teorik altyapısıyla ilişkili olduğu için, Phillips Makinası'nın tanıtılmasına ayrılmıştır.  Bu çalışmada, Phillips Makinası'nın iktisat tarihindeki ilk sistem dinamiği modeli olduğu ileri sürülmüştür.  Phillips Makinası'nın tanıtıldığı giriş bölümünün ardından, denge kavramı üzerine birbirinden farklı ve uyumsuz iktisadi görüşler hakkında bir tartışma bölümü verilmiştir. İlk kez bu çalışmada, denge kavramı ve bununla ilişkili konular hakkında yapılan tartışmalar, 'Zaman İhtilafı' olarak olarak tanımlanmıştır.   Bu tartışma bölümünün ardından, sistem dinamiği metodolojisinin tanıtıldığı ve ilgili literatür taramasının verildiği bölüm gelmektedir.  Ardından enflasyon literatürü, tarihsel bir perspektif eşliğinde verilmiş, ve konu hakkındaki önemli noktalara değinilmiştir. Enflasyon konusunun  anlatıldığı  bölümden  sonra,  model  açıklamasının yapıldığı bölüm verilmiştir. Bu  bölümde,  sunulan  sistem  dinamiği  modeli,  alt  modeller halinde gösterilmiş, ve açıklanmıştır.  Buna göre modelde altı tane alt model vardır. Para alt modeli, Phillips Makinası'nın simüle ettiği ekonomik model baz alınarak tasarlanmıştır.  Bu alt modelde, yaratılan gelirin para formunda devir daim etmesi açıklanmış, bu şekilde parasal talebin nasıl oluştuğu gösterilmiştir. Ürün alt modelinde, reel talep ve arz arasındaki ilişki tanımlanmıştır.  Arz ve talep değişkenleri birer akış şeklinde ayrı ayrı gösterilmiştir. Bu iki akış değişkeninin sürekli birbirine eşit olma zorunluluğunu ortadan kaldırmak üzere, bir envanter değişkeni tanımlanmıştır.  Buna göre toplam arz envanteri artıran, toplam talep de envanteri azaltan bir akış değişkenidir. Fiyat alt modelinde, ekonomideki genel fiyat düzeyi belirlenir.   Arz edilen miktar tarafından belirlenen birim maliyet ve ortalama kar marjı üzerinden fiyat düzeyinin  hedeflenen değeri belirlenir, ve fiyat düzeyi bu hedef değere belirli bir hızda yaklaşır. Fiyat  düzenleme  süresi,  ekonomideki  ürün  fiyat  etiketlerinin  ortalama  değişme süresini ifade eder, ve fiyat düzeyinin hedef değerine ne hızla yaklaştığını belirleyen parametredir. İşgücü alt modelinde, toplam çalışan ve işsiz işgücü birer durum değişkeni olarak tanımlanmıştır. Bu durum değişkenleri arasındaki akışlar, arz-talep ilişkisi üzerinden tarif edilmekte, ve işsizlik  oranını  belirlemektedir. Ücret  alt  modelinde de, işgücü piyasasındaki değişiklikler ve işsizlik oranının, ücret düzeyini nasıl etkilediği modellenmiştir. Buna göre, işsizlik oranı düşük olduğunda ve düşmekte iken ücret düzeyi yükselmekte, yüksek olduğunda ve yükselmekte iken de ücret düzeyi düşmektedir. Son olarak yatırım alt modeli tanımlanmıştır. Yatırım alt modelinde, yatırımların sermaye verimliliği ve talep tahmininden nasıl etkilendiği modellenmiştir. Bu alt modelde belirlenen hedeflenen parasal yatırım miktarı, ürün alt modelinde parasal talebin belirlenmesinde girdi olarak kullanılmaktadır.  Önerilen sistem dinamiği modeli, iki farklı şok uygulayarak test edilmiştir. İlk olarak sisteme tek bir defaya mahsus olmak üzere para enjekte edilmiş, ve modelin davranışı izlenmiştir. Ardından sisteme sabit bir oranda para enjekte edilmiştir. Simülasyon  sonuçlarına  göre,  model  ampirik  gözlemlerdeki  davranış kalıplarına benzer  bir  davranış sergilemektedir. Örneğin işsizlik  oranı,  ücret  enflasyonu, fiyat enflasyonu, beklenmeyen enflasyon ve reel ücret düzeyi ile ters orantılı bir davranış sergilemektedir. Saçılım  diyagramlarının  özellikleri,  ampirik  verilerle düzenlenen grafikler ile benzerlik göstermektedir.  Bununla birlikte önerilen model, enflasyondaki süreklilik davranışı ve enflasyon-büyüme oranları arasındaki faz farkını da yaratabilmektedir. Model,  kullanılan  parametre  kümesine  göre  değişkenlik  gösteren  limit  çevrimi oluşturmaktadır. Bu çevrimler geleneksel iktisadi dalgalanmaların temel özelliklerini sergilemektedir. Makul parametre değerlerinde, çevrimlerin ortalama şiddeti %5, ve ortalama süresi 4 yıl olarak gerçekleşmektedir. Modelin güvenirliğini belirlemek için bazı testler uygulanmıştır. Yapısal onay testinde, modeldeki her bir eşitlik ayrı ayrı ele alınmış, ve ampirik ve teorik bilgilerle ne ölçüde uyumlu olduğu irdelenmiştir.   Parametre onay testinde, modelde kullanılan parametrelerin ampirik verilere kıyasla mantıklı, teorik olarak da uyumlu olup olmadıkları irdelenmiştir.   Direkt aşırı durum testinde, modeldeki formülasyonlar varsayımsal olarak aşırı durumlara uyarlanmış, ve analitik sonuçlarla gerçek hayatta aşırı durumlarda gerçekleşmesini öngördüğümüz durumlar kıyaslanmıştır.  Boyutsal tutarlılık testinde, değişkenlerin birimlerinin anlamlı olup olmadığı, gerçek hayatta neye  tekabül  ettiği,  ve  eşitliklerdeki  birimlerin  tutarlı  sonuçlar  verip  vermediği irdelenmiştir. Parametre hassaslığı testinde, modelin davranışının farklı parametre değerlerine göre ne ölçüde hassas olduğu analiz edilmiştir. Aşırı durum testinde, modelin davranışı gerçek hayatta karşılaşılmayan fakat teorik olarak mümkün bazı aşırı durumlar için test edilmiştir. Son olarak, davranış güvenirliği testinde, simülasyon sonuçlarının ampirik gözlemlerle uyumlu olup olmadığı tartışılmıştır. Modelin sergilediği davranışlara bakıldığında işgücü piyasasının, ekonomik değişkenliğin ana kaynağı olduğu söylenebilir. Benzer şekilde davranış hassaslık analizinin sonuçlarına  bakıldığında, davranış kalıplarının  bazı  parametre  değerlerine  karşı belirgin biçimde hassaslık gösterdiği, ve çevrimsel davranışı etkileyen ana unsurun is¸gücü piyasası olduğu görülmektedir. Buna göre, eğer ücret düzeylerinin düzenleme süreleri kısalırsa, iktisadi sistemin bütününde istikrarsız davranış gözlenmektedir. Bu sebeple politika yapıcılara, ekonomik istikrar için, ücret düzeylerindeki ani değişimleri kontrol edecek regülasyonlar önerilmektedir. Paranın ekonomik aktivite üzerindeki etkisini açıklamayı amaçlayan sistem dinamiği modeli, bu çalışmanın temel bilimsel katkısını oluşturmaktadır. Bununla birlikte, önerilen modelin davranışları ve bunların teorik çıkarımları, araştırmacılar ve politika yapıcılar için önemli bilgiler sunmaktadır. Son olarak, bu çalışmada denge ve zaman ihtilafı hakkında yapılan teorik tartışmalar, iktisat ve sistem dinamiği alanlarındaki teorik araştırmalara katkı sunacaktır.