Experiencing Urban Morphology Development In Terms Of Urban Property Relations: Cases From Historical Peninsula

Abstract

Kent morfolojisi, kent formunun belirli bir zaman dilimi içinde geçirdiği dönüşümü inceleyen bir çalışma alanıdır. Bu tez çalışmasında, kent dokularındaki morfolojik gelişmeler, mülkiyet ilişkilerine dayanarak incelenmiştir. Kent formunu oluşturan sokak, bina ve parsel kombinasyonlarından oluşan kent blokları, bu incelemenin odak noktasıdır. Diğer yandan, biçimsel oluşum ve dönüşümü kentlerin tarih içerisindeki sosyo-politik ve ekonomik dinamiklerinden ayrı tutmamak gerekmektedir. Yapılaşmış çevrede üç boyutlu formlar arsa mülkiyeti üzerindeki iki boyutlu düzenlemelerle kavranabilir. Mekân üretim sürecinin yasal boyutunu temsil eden mülkiyet ilişkileri bu bağlamda, kent formunu oluşturan en küçük birimlerle birlikte incelenmeli ve kent tasarımcısı ve plancısının ana tasarım/planlama/koruma aracı olmalıdır. Bu tezde, bu bağlamda, kent morfolojisi ile mülkiyet ilişkileri arası ilişkileri Istanbul Tarihi Yarımada üzerindeki Beyazıt, Aksaray ve Yenikapı bölgelerinde detaylı olarak araştırılmıştır. Araştırmanın yöntemi, bir dizi teori ve uygulama pratiklerini izleyen, kentin oluşumunu ve dönüşümünü özetleyen tarihsel süreç incelemesi; detay çalışma alanlarının kent dokularının yine tarihsel süreç içerisindeki değişiminin metin ve haritalamalarla irdelenmesi; detay alanlarda kent bloğunun ana bileşenleri olan sokak, parsel ve bina ilişkilerinin fiziksel ve mülkiyet durumu açısından analizleri ve Conzen'nin tarihi kentlerin morfolojik çözümlemesinde kullandığı morfolojik bölgeleme çalışmasından oluşmaktadır. Sonuç olarak, tarih içerisindeki planlama uygulamalarının ve kente yapılan doğrudan müdahalelerin kent formunda yarattığı değişim anlaşılmış ve devam eden güncel projelerle tarihi kentin kimlik kaybı tehlikesi gözlenmiştir. Bu bağlamda kentsel mekâna yapılan müdahalelerin mülkiyet ilişkileri çerçevesinde gerçekleştiği sonucu elde edilmiştir. Morfolojik bölgeleme yöntemiyle, analiz çalışmaları üzerindeki veriler kapsamında, Beyazıt, Aksaray ve Yenikapı'da karakter alanlar belirlenmiştir. Oluşturulan morfolojik bölgelerin kent planı, tasarımı ve özellikle koruma planlarına altlık olarak kullanılabileceği vurgulanmıştır.

Urban morphology is a brunch of study that analyzes the transformations of urban form within a specific time period. Morphological developments in urban fabrics are researched in regard to property relations in this thesis study. Evolution and transformation of the urban forms are bound to socio-political and economic dynamics of the cities within history. Three dimensional forms of the built environment can be understood through two dimensional regularizations on land ownership properties. Property relations representing legal extent of production of space should be considered with the smallest elements of forms and should be the tool of urban planner or designer for designing/planning/conserving the urban areas. In order to make an analysis and discussion, urban blocks which are constituted by combinations of streets, buildings and plots are taken as the focus of this research. In this context, relationship between urban morphology and property relations are researched. Primarily, theories of urban morphology are explored. Concepts and studies of M. R. G. Conzen from British school of morphology are elaborated and street, plot, and building combinations are emphasized as the main units of town plan analysis of Conzen. In the second phase of the theoretical research, concept of property, its definition as a legal right and the relations among property relations, urban space, planning and design practices and laws are explained. Regarding this, morphological transformation of the Historical Peninsula of Istanbul is evaluated through empirical evidence. Especially, as focused study areas, urban fabrics of Beyazıt, Aksaray and Yenikapı regions are analyzed in terms of morphological changes in urban blocks. These areas are located in critical transportation nodes by being around Ordu Street, Atatürk Boulevard and Yenikapı port. Transformation of urban form in these regions is explored within historical development by interpretation of the historical maps. Components of urban blocks in the study areas are analyzed typologically. In an attempt to recognize ownership status and functional condition of the elements of urban blocks, territorial examinations are studied. These studies are strengthened with three analyses of Conzen: town plan, building fabric and land and building utilization. Land ownership patterns are also taken into consideration in addition to these three analyses. As a result of these analyses, Conzen's theory and practice of morphological regions are implemented for case study areas. Based on the historical evolution of the physical parts of the town, a hierarchical order system is determined for regionalization. The Historical Peninsula is the first order region. For second order regions, major plan units are determined. In the focused study areas, third orders represent street units and fourth orders indicate morphotypes. In conclusion, results of the planning practices and policies on urban form are elaborated. Property relations are explored in evaluation of urban form in the case areas of Beyazıt, Aksaray and Yenikapı. Effects of property relations are found as the main determinant of evaluation or transformation of morphological elements in the urban form. It is observed from the analyses of the cases from the Historical Peninsula that each interventions in regard to property relations cause significant changes in the form of the urban space. Additionally, due to progressing projects in the peninsula, the danger of disidentification of the Historical Peninsula is indicated. The identified morphological regions based on the analyses are recognized as a basis for conservation plans, urban design and planning practices.