Stratejik Mekansal Planlama Ve Düzenleyici Geleneksel Planlamanın Katılım, Eylem Projeleri Ve Esneklik Boyutlarında İncelenmesi - Bursa İli Örneği

Abstract

Son yıllarda içinde bilgi ve haberleşmede yeni teknolojilerin gelişimi ve eş zamanlı olarak küresel düzeyde yaklaşımların farklılaşması nedeniyle ulusların teknik ve sosyal yapılarında ciddi değişimler meydana gelmiştir. Üretim sürecindeki gelişmeler, buluşçuluğa odaklanma ve esneklik anlayışı, küresel düzeyde oluşan yönetim ve örgütlenme hareketleri, fark edilebilir bir mekansal gelişmeyi beraberinde getirmekte ve değişimler sosyal ve mekânsal kararları daha stratejik olmaya yönlendirmektedir. Küreselleşmenin yaşanmasıyla beraber ekonomik ve sosyal yapılarda da önemli değişimler yaşanmaya başlamıştır. Bu değişimler, ulus devletlerin önemini yitirmesi, sınırların ortadan kalkmaya başlaması, bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerle birlikte uluslararası ticaretin artması, tüm ekonomik eylemlerin ulusötesileşmesi, rekabet edebilirliğin öneminin artması, demokrasi anlayışının temsili demokrasiden katılımcı demokrasiye dönüşmesi ve sivil toplumun öneminin artması, sektörler arası işbirliklerinin artması olarak özetlenebilir. Bu bağlamda ekonomik ve sosyal bir bütün olarak küreselleşme sürecinden en çok etkilenen yapılar olarak metropoliten kentlerden söz edilebilir. Kent, yaşanan gelişmelerle birlikte değişim gösteren bir yapıdır. Yaşanan değişimlerle birlikte planlamanın çözüm bulması gereken sorunlar da nitelik değiştirmiştir. Kentler daha karmaşık yapılar haline gelmiş, planlama anlayışı da buna bağlı olarak sivil toplum merkezli, tartışma ve karşılıklı uzlaşmaya dayanan, işbirliği yapıcı yaklaşımlar yönünde eğilim göstermeye başlamıştır. Planlama anlayışındaki değişimler stratejik planlama yaklaşımlarının öneminin artmasını beraberinde getirmiştir. Bütün bu süreçlerin sonucunda, tüm dünyada kent mekanındaki değişimlerle birlikte planlama yaklaşımlarının yapısı da değişikliğe uğramıştır. 1990’ların başında kentlerde ilk uygulamaları görülmeye başlanan stratejik planlama yaklaşımı, esnek yapısı, katılımı ön plana çıkarması, kamu-özel sektör arası iş birliklerini desteklemesi, uzun dönemli yaklaşımlar sunması, yönetim anlayışına değişiklik getirmesi gibi özellikleri ile geleneksel planlama yaklaşımından farklılaşmaktadır. Planlama literatüründe düzenleyici planlama ile stratejik mekânsal planlama arasında düzenleyici “kesinlik” ve stratejik “esneklik” konularıyla birbirinden farklılaşmaktadır. Bu çalışmada literatürde ve uygulamada stratejik mekânsal planlama incelenmekte, arazi kullanım politikalarının ve düzenlemelerinin Türkiye uygulamalarının “kesinlik/esneklik” kavramlarının değerlendirmesini yapılmaktadır. Stratejik mekânsal planlama alınan kararların düzenleyici planlara aktarılmasında esnekliğin nasıl sağlandığı çalışmanın konusu olmuştur. Ülkemizde Avrupa Birliğine uyum yasaları çerçevesinde çıkartılan kurumsal stratejik plan yasası, mekânsal odaklı stratejik plan kararları üretilmekte yetersiz kalmaktadır. Türkiye’de metropoliten alanlarda stratejik mekânsal planlama süreci ve planlama yaklaşımına ilişkin konular yasal düzenlemelerde açık olarak tanımlanmadığı görülmektedir. Konu ile ilgili yapılan çalışmalardan, bugün Türkiye’de denenmiş stratejik mekânsal planların dayandığı temel bir stratejik mekânsal planlama modelinin olmadığı bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı, Avrupa ile bütünleşme sürecinde, Türkiye’de metropoliten bölge ölçeğinde stratejik mekânsal planlama sürecinin katılım ve esneklik konularının değerlendirilmesi olmuştur. Türkiye’de özellikle stratejik planlamanın yasal olarak zorunlu hale gelmesi sonrasında konu ile ilgili yapılan çalışma sayısında artış görülmektedir. Ancak “mekansal stratejik planlama” çalışmalarının sayısı oldukça azdır. Bu tez çalışması ile sınırlı sayıdaki araştırmalara katkı sağlanmakta, stratejik mekansal planlamayı hazırlayıcı ve uygulayıcıların görüşleri de dikkate alınarak başarıya ulaşma yolları sorgulanmaktadır. Tezin önemli sonuçlarından biri, yasal ve yönetsel düzenlemeler ile mekansal planlama arasındaki ilişkinin stratejik mekansal planların başarısı üzerinde doğrudan etkisinin olmasıdır. Tezde ayrıca, kurumsal ve mekansal planlama düzeyleri arasındaki paralelliğin önemi, planlamanın tüm hiyerarşik düzeylerinde uyumun zorunluluğu, faaliyet etaplama- finansman-denetim programlarının gerekliliği ve bu süreçte katılımın kaçınılmazlığı vurgulamaktadır. Bursa gibi barındırdığı fonksiyonların planlama sınırları ve il sınırlarını aşan, kentleşme sorunları bulunan, doğal ve kültürel değerleri tehdit altında olan ve başta deprem olmak üzere afet riskine yüksek düzeyde maruz kalan bir metropolün; üst ölçekli planlardan, kentsel tasarım gibi alt ölçekli planlara kadar bir bütün olarak ele alınması, şeffaf, geniş katılımlı, işbirlikçi ve devamlılığı olan bir planlama örgütüne ihtiyacı olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Bu gibi durumlar göz önüne alındığında Bursa’ya özgü bir stratejik mekânsal planlama anlayışının geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışmada kullanılan yöntem; Strateji, stratejik planlama ve mevzuat üzerine yazının gözden geçirilmesiyle literatür taraması yapılmıştır. Delphy tekniği ile konu ile ilgili deneyimleri olan uzmanların görüşleri alınmıştır. Bursa Stratejik Mekansal Planı hazırlanması sürecinde toplumsal katılım ve eylem projelerinin formüle edilmesi aşamalarının değerlendirmesi için Bursa Büyükşehir Belediyesi planlama uzmanları ve planlamaya katılan sektör yöneticisi akademisyenlerle görüşmeler yapılarak görüş ve değerlendirmeleri öğrenilmiştir. Bu çalışmanın giriş bölümünde konunun önemi, çalışmanın amacı ve yöntemi anlatılmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde; küreselleşme olgusu ile ilgili literatür bilgisi verilmiş, küreselleşmenin ekonomik, sosyal ve mekan üzerindeki etkilerinden bahsedilmiştir. Küreselleşmenin kentsel mekana etkisiyle ortaya çıkan küresel kent kavramı incelendikten sonra değişen planlama yaklaşımları iki farklı plan türü olan geleneksel düzenleyici planlama ile stratejik mekansal planlama özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde; Türkiye’de mekansal planlama süreçleri değerlendirilmiştir. Geleneksel düzenleyici planlama ile stratejik mekansal planlamanın ülke mevzuatındaki yeri, her iki plan türünde yaşanılan yönetimsel ve kurumsal açıdan genel olarak sorun ve belirsizliklerden bahsedilmiştir. Dördüncü bölümde ise; Bursa ili örneğinde stratejik mekansal planlama yaklaşımı ile hazırlanmış olan 2030 yılını hedef alan Çevre Düzeni Planı hazırlık süreci hakkında bilgiler verilmiştir. Planlamaların süreç ve uygulamalarını değerlendirmek için Bursa Stratejik Mekansal Planı’nın hazırlanması ve uygulama sürecinde görev almış olan planlama uzmanları ve akademisyenlerle görüşülmüştür. Sonuç bölümünde ise; genel bir değerlendirme yapılarak, önerilerde bulunulmuştur. Bursa’nın yerel dinamikleri göz önünde bulundurularak, stratejik mekansal planlamayı sahiplenme düzeyi, yasal mevzuat ile planlama çalışmaları arasındaki ilişkiler üzerinden planın başarılı olmasını etkileyen faktörler tespit edilmiştir. Tespitler üzerinden yasa ve mekan arasındaki ilişkiyi güçlendiren, başarıyı sağlayan veya başarıya ulaşmada engel teşkil eden oluşumların dayandığı nedenler sorgulanmıştır.

With the experiencing of the globalization process, important changes in economical and social structures are started to be happened too. These changes can be summarised as the nation state’s losing of importance, starting the disappearing of the national borders, with the development in the area of science and technology, the increase in the international trade, the transnationalization of all of the economic facilities, the increasing importance of the competitiveness, transformation from the repsesentative democracy to participant democracy and the increase in the corporations between the sectors. In this context, it can be mentioned from the metropolitan cities as they are the most effected structures from the globalization process as an economic and social whole. It has passed approximately thirty years since the beginning of discussions concerning the increasing effects of globalization in which mass communication and technological developments have been influential. In the course of time the globalization discussion has been speeding up and the ones who are opponent and proponent have settled their positions. The definitions of it have differed in line with the ideological context, while for some academicians, globalization comes to mean imperialism, the suppression of the powerful over the weak. Other perspectives give it a positive meaning and accepted it as a process which contributes to the development of developing countries by means of transferring technology, structure and managements. Even though there are different definitions in literature, globalization is accepted as a process with wide area of influence. Globalization is a process which involves the conflicts, fragmentations and layers which have capacity to make inevitable changes and transformations to implement its own value systems in all aspects of life. The cities which are the places where there changes and transformations occur become the engines of the economic developments and the units of decision making in parallel to the changes in the economy. Cities are one of the areas of the influence of globalization. Cities have become the centers of competition which are articulated into the global world and encouraged by their countries to generate this kind of articulation under influences of the process of globalization. In this context, globalization and its effects of cities will be explained. City is a structure, which contains many changes during time. With the changes experienced, problems of the planning which need to be solved are also changed. Cities become more complex structures and depending on this, planning approach has started to develop towards collobarative approaches that are civil community centered and debate and collective agreement based. Changes in the planning approach makes strategic planning approaches to increase its importance. After all these processes, in the whole world, with the changes in the city centers, the structure of the planning approach also changed, the importance of participation and flexibility has increased. In this context, it can be mentioned from the metropolitan cities as they are the most effected structures from the globalization process as an economic and social whole. Within the planning literature, the distinction between regulatory planning and strategic spatial planning has exposed a recurring dichotomy that exists between the idea of ‘conforming’ (regulative certainty) and ‘performing’ (strategic flexibility) plans and planning systems. Strategic planning, produces solution suggestions, which are different from traditional planning approaches, with its characteristics like flexible structure, bringing out the participation, supporting cooperations between public-private, presenting long-term approaches, bringing changes to administration approach. In Turkey Institutional Strategical Planning Law approved for European Union laws is not satisfactory to produce the decision of Strategic Spatial Planning. There is not a basic strategical planning model based on spatial strategical planning in Turkey. Besides, there is not an integrated structure provided for the strategical plans prepared by municipality nor the strategical plans prepared by public utilities to coordinate with each other. The current planning regulations in Turkey have not defined explicitly the legal and administrative procedures and institutional arrangements for strategic spatial planning at the metropolitan region level. Furthermore, previous research concerned with the subject pointed out that there is no basic model for strategic spatial planning. The main objective of the study is to evaluate strategic spatial planning at the metropolitan region level in Turkey. In this study, strategic spatial planning in the literature and practises is analysed, and land-use policy and regulation in Turkey planning implementation is assessed by using deep interviews with persons who have taken place in preparation and implementation processes of strategic spatial plans and with academic work in terms of “certainty/ flexibility” concept. The subject of study is how to provided flexibility in strategic spatial planning decisions transferred to the regulatory schemes. For this purpose planning professionals and academics have been interviewed who have been tasked in the process of Bursa Strategic Spatial Planning preparation and implementation. One of the important results of this thesis is that the relationship between legal and administrative arrangements and spatial planning affects the success of the spatial strategic plans. This thesis also emphasize the importance of parallelism between the institutional and spatial planning levels, necessity of the compatibility with all hierarchical scales of plans, the need for activity-timing-financing-supervision programs and urgency of participation. While Bursa as one of the multicultural city of Turkey, with its potential to offer common history, common agenda and common world to enrich the urban experience of its dwellers, it is also trying to find a place to itself in global arena, but it gives no possibility to experience the differences in its borders. Today, the historical parts of the city are mostly confined to the places which are out of the urban experiences. It is undeniable fact that Bursa as a metropolitan city, which has exceed to the outside functional planning districts rather than its managerial borders, with urbanization problems, with threatened natural and cultural worthies of it and high level of disaster risk, needs to have clear and lucid, participant and regular planing organization handled as a whole from the top scale of Spatial Strategical Planning to the Urban Desing. When all conditions are considered, it is a fact that The Spatial Strategical Planning Approach needs to improved for Bursa. The methodology of this study inculedes literature framework about strategical spatial planning evolotion process and its laws and regulation in Turkey. Then, professionals and academics have been interviewed who have been tasked in the process of Bursa Strategic Spatial Planning preparation and implementation via delphy technic. This study’s intruduction section includes the importance of the subject and the aim and the methodology of the study. In the second section, the effects of the globalisation on city space has been analysed. Traditional regulatory planning and strategic spatial planning are explained, and changes in the planning approaches -with the changes of city space- are explained. Different facets of these planning systems are described. Third section, the planning system in Turkey is investigated generally in terms of legal and administrative procedures, and planning problems at the regional and metropolitan region levels were discussed. In the fourth chapter, informations are given about process of Environmental Organization Plan of Bursa province which is targeted to 2030 and based on strategical spatial planning aproach. For assesment of planning process and implemantaion of the plan professions and academics opinions are given who participate in process. Final chapter, general conclusions were drawn and future work objectives in the subject were suggested. By the level of adopting of strategical spatial plan and relation between regulations and plan imlemantation, key success factors of the planning are determined.