1922-1960 Yılları Arasında, İzmir’deki Mimarlık Ve Kentsel Planlama Bağlamında Rıza Aşkan

Abstract

Kurtuluş savaşının etkileri devam ettiği yıllarda Yunan ordusu İzmir’den henüz denize dökülmüş ve 1922 yılında gerçekleşen İzmir yangını, İzmir’de fiziki bir tahribatın yanı sıra sosyal, ekonomik ve kültürel bir çöküntü oluşturmuştur. Yangın sonrası oluşan bu süreçte kentin her anlamda yeniden yapılandırılması zorunlu bir hale gelmiştir. Tamamen yıkılmış olan yangın bölgesinin imarı ve planlı bir şekilde yapılandırılması, fiziksel görüntü ve mimari açıdan önemli olduğu gibi sosyal, ekonomik ve kültürel altyapının oluşturulmasında da önemli bir etken olduğundan değerlendirmeye alınmıştır. Cumhuriyet döneminde ve 1950’li yılların sonuna kadar geçen dönemde Türkiye ve İzmir’deki sosyo-ekonomik, kültürel ve ekonomik yapı, mimari gelişmeler hakkında değerlendirme yapıldıktan sonra Y. Mimar Rıza Aşkan’ın biyogrofisi hakkında bilgi verilmiştir. Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecine denk gelen bu dönemde, İzmir’in yeniden imarı için kısıtlı imkanlar olmasına rağmen birçok yabancı şehir plancısı ile görüşmeler yapılmıştır. 1924 yılında Henri Prost’un danışmanlığında Fransız Danger kardeşler ile başlayan planlama süreci, 1930’lu yıllarda, İzmir Belediye Başkanı Behçet Uz’un üstün çabaları sonucu gelişerek sonuç vermeye başlamıştır. Danger kardeşlerin planı ekonomik olmadığı geekçesi ile eştirilere uğrar ve Başknet Ankara’nın plancısı Hermann Jansen’in görüşleri alınır. Jansen’in önerileri dikkate alınsa da uygulanabilir bulunmaz ve İzmir Belediyesi, İzmir Enternasyonel Fuarı’nda başladığı temizleme çalışmalarına hızla devam ederek bu yapılanmayı yangın bölgesi başta olmak üzere tüm İzmir’e yaymayı başarır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte her alanda yaşanan reformlar kamusal alanlarda da planlı park kavramını ortaya çıkarmıştır. Hermann Jansen Ankara’nın kentsel planlamasından sorumlu olduğu dönemde, 1932-1936 yılları arasında Ankara Gençlik parkını tasarlamıştır. İzmir Enternasyonel Fuarı’nın kuruluşuna denk gelen bu yıllar aynı zamanda Herman Jansen’in Yangın alanı ile ilgili çalışmalarını sunduğu yıllardır. Bu da Jansen’in fuarın planlamasında katkısı olup olmadığını akla getirmektedir. Ankara Gençlik parkı ve İzmir Enternasyonel Fuarı detaylı olarak incelendiğinde, bir çok yönden benzerlikler dikkat çekse de Jansen’in etkisinin olduğunu gösteren herhangi somut bir bulguya rastlanmamıştır. Kentin planlaması için 1939 yılında Le Corbusier ile başlayan görüşmeler, plancının 1948 yılında İzmir’e gelmesi ile sonuçlanır. 1940 yılından itibaren İzmir Belediyesi’nde görevli Rıza Aşkan Le Corbusier’nin ziyareti ile birlikte, İzmir’in planlanmasında etkin bir rol almıştır. Her ne kadar Le Corbusier’nin önerileri uygulanamaz bulunsa da bu çizimler 1951 yılında İzmir’in planlanması için açılan Uluslararası yarışmada, yarışmacılara fikir vermesi amacı ile dağıtılmıştır. Aşkan’ın bu süreçteki en önemli rolü uygulanamaz denen ve eleştirilen Le Corbusier planınında şehrin genişlemesi öngörülerek varyant bağlantı yolunun yapılması ile birlikte Eşrefpaşa ve Hatay yönüne doğru yapılaşmanın temellerini atması olmuştur. 1955 yılında Doğan Tekeli, Sami Sisa ve Gündüz Özdeş tarafından kazanılan Konak sitesi mevzi kentsel tasarım yarışmasında Juri üyesi olan Aşkan, İmar müdürü olduğu bu yıllarda Richard Neutra, Prof. Düdok gibi yabancı mimar ve şehircilerin yanı sıra Sedat Hakkı Eldem’in de görüşlerini de alarak Konak Meydanı’nın şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. 1954-1957 yılları arasında Eşrefpaşa bölgesindeki meydan düzenlemesi, yapılaşma ve kentsel planlama, bu dönemdeki sosyo-ekonomik yapının kurulması açısından büyük önem taşımaktadır ve Aşkan, İzmir İmar Müdürü olarakbu süreçte önemli bir rol oynamıştır. İzmir Enternasyonel Fuarı 1930 yılından itibaren, Behçet Uz’un belediye başkanı olması ile birlikte temizlenerek planlı bir şekilde yeniden yapılanır. Bu süreçte örnek alınan Moskova’daki Gorki parkı hakkında detaylı bilgi verilmektedir. Fuar fiziksel olarak planlanmasının yanında aynı zamanda genç Türkiye Cumhuriyeti’ni Uluslararası alanda ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan temsil eden, modern bir hareketin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Fuar’ın kurulduğu 1936 yılından 1960’lı yıllara kadar geçen süreçte Rıza Aşkan’ın bu alandaki katkıları büyüktür ve son bölümde Rıza Aşkan’ın yapılarının bir kısmı kronolojik olarak değerlendirmeye alınmıştır.

As the effects of the independence war continuing, the Greek Army was beaten and the major fire occurred in 1922 has ruined not only the physical appearance of Izmir but the social, economical and cultural structure as well. In the process after the major fire ruined the city, the restructuring became a must for Izmir from all directions. Urban planning and development of the ruined fire area is evaluated not only because it is important in architectural basis but it is also highly important while developing the social, economic and cultural infrastructure. After making an evaluation of the social, economical, cultural and architectural structure of Izmir between the first years Turkish Republic was founded until the end of 1950’s, information is given about the biography of Rıza Aşkan. Even the lack of sources in the foundation period of young Turkish Republic, Izmir Municipality contacted a series of foreign urban planners. The urban planning process had started with Danger brothers with the consultancy of Henri Post in 1924 and developed with the great effort of Behçet Uz, chief magistrate of Izmir municipality in 1930’s. The plan of Danger brothers was criticized due to high cost and the German Hermann Jansen, who was the planner of the capital city Ankara, was asked to be responsible of urban planning of Izmir. Herman Jansen’s design was not a plan to be applied directly. However, Jansen’s proposals were taken under consideration to reduce the costs and Izmir Municipality continued to develop the fire zone and branched out to whole Izmir in a short period of time. By the time Turkish Republic was founded, the reforms that occurred in multiple areas composed the idea of planned parks in public areas. Hermann Jansen planned Ankara Gençlik Park between the years 1932-1936 in the period he was responsible of urban planning of Ankara. The planning of Ankara Gençlik park, Jansen’s proposal for Izmir and Izmir International fair was planned in the same period which brings the probability of Jansen’s possible contribution in the design of Izmir International Fair. Ankara Gençlik Park and Izmir International Fair has a lot of common design parameters when evaluated in detail. However there is no concrete evidence showing Hermann Jansen’s affect. The negotiations started with the urban planner Le Corbusier in 1939 to plan the city and lasted in 1948 as he arrived in Izmir. Rıza Aşkan, who was an employee as an architect in Izmir Municipality since 1940, played an effective role in the urban planning process of Izmir. Although Le Corbusier’s proposal was not found reasonable, his drawings dispatched to the competitors in the International competition which was announced in 1951 for the urban planning of Izmir. Aşkan’s most effective role in this process was to put the Le Corbusier’s idea into action. The idea was to connect Konak with Hatay region through Eşrefpaşa with a connection road varyant which would help the city to expand in that direction. Rıza Aşkan continued his effectiveness as a jury member in the competition which was opened to design Konak that was won by Doğan Tekeli, Sami Sisa ve Gündüz Özdeş in 1951. Aşkan who was in charge of development in İzmir Municipality invited foreign architects and urban planners such as Richard Neutra, Prof. Dudok as well as Sedat Hakkı Eldem to take their decisions in the plannig process of Konak region. The planning of Eşrefpaşa region between the years 1954-1957 is important in terms of urban planning, development of the social and economical structure and Aşkan has played a great role in this planning stage as the head of development in Izmir Municipality. Izmir International Fair is cleaned of the wreckage and developed after Behçet Uz became the head of Izmir Municipality in 1930. Information is given about the Gorky Park in Moscow which came out to be a model for the Izmir International Fair. Izmir International Fair came out as a result of a modernity movement which represents the Turkish Republic in International area in economical, cultural and social basis. Rıza Aşkan contributed the planning and development of Izmir International Fair between 1936 until 1960’s therefore iIn the final stage, buildings that is designed by Aşkan and his awarded projects are evaluated chronologically.