Kıbrıs Halk Müziği ve Türk Halk Müziğinde tespit edilen ortak eserlerin karşılaştırmalı incelemesi

Abstract

Kıbrıs, tarihsel süreç boyunca birçok medeniyetin, kültürün ve siyasal otoritenin etkisi altında kalmış; bu yönüyle Doğu Akdeniz'in en önemli kültürel geçiş noktalarından biri olmuştur. Ada, tarih boyunca Fenikeliler, Romalılar, Bizanslılar, Venedikliler, Osmanlılar ve Britanyalılar gibi farklı uygarlıkların yönetiminde bulunmuş, bu durum kültürel dokusuna çok katmanlı ve zengin bir yapı kazandırmıştır. Özellikle coğrafi konumu itibarıyla hem Doğu hem de Batı dünyası arasında bir köprü görevi üstlenen Kıbrıs, yüzyıllar boyunca çeşitli kültürel etkileşimlerin merkezinde yer almıştır. Kıbrıs'ın bu çok katmanlı tarihsel arka planı, adanın kültürel mozaiğini derinleştirmiş ve onu farklı kültürel öğelerin bir arada var olduğu özgün bir yapı hâline getirmiştir. Ancak, 20. yüzyılın ikinci yarısında yaşanan siyasal gelişmeler, özellikle 1974 sonrası adanın kuzeyi ve güneyi olarak fiili bir şekilde ikiye bölünmesi, Kıbrıs'ın kültürel kimliği üzerinde derin izler bırakmıştır. Söz konusu bölünme, sadece siyasal ve toplumsal yapıyı değil, aynı zamanda kültürel ve sanatsal üretimi de doğrudan etkilemiştir. Bu dönemde adaya Türkiye'den gerçekleşen göçler, özellikle Kuzey Kıbrıs'ta kültürel yapının yeniden şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Türkiye'den göç eden topluluklar, beraberlerinde kendi geleneksel müzik repertuvarlarını ve icra pratiklerini getirmiş; bu durum, Kıbrıs Türk toplumunun müzikal kimliğinin yeniden inşasında belirleyici olmuştur. Geleneksel Türk Halk Müziği unsurları, yerel Kıbrıs müzik unsurlarıyla etkileşime girerek hem geleneksel hem de modern tınıların bir arada bulunabildiği melez bir yapı ortaya çıkarmıştır. Bu yapı, yalnızca melodik ya da ritmik öğeleri değil, aynı zamanda sözlü kültür ürünlerini, çalgı kullanım biçimlerini ve icra tekniklerini de kapsayan bütüncül bir müzikal etkileşim süreci olarak değerlendirilebilir. Kıbrıs'ın müzikal kimliği, bu tarihsel ve sosyo-kültürel süreçlerin etkisiyle şekillenmiş olup, hem Kıbrıs Türk Halk Müziği hem de Kıbrıs Rum Müziği bağlamında çeşitli geleneksel unsurları bünyesinde barındırmaktadır. Her iki müzik geleneği de tarih boyunca adada hüküm süren kültürel çeşitliliğin bir yansıması niteliğindedir. Özellikle Kıbrıs Türk Müziği içerisinde, hem Osmanlı mirasının hem de Türkiye'den gelen göçlerle taşınan Anadolu müzik geleneklerinin etkisi açık biçimde gözlemlenebilmektedir. Yapılan saha çalışmaları ve arşiv taramaları sonucunda, adada Türkiye menşeli Türk Halk Müziği repertuvarına ait çok sayıda varyantın varlığı tespit edilmiştir. Bu varyantlar kimi zaman müzikal varyant kimi zamanda söz varyantı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı eserlerde ise bu varyasyonlar, hem melodik hem de sözel düzeyde birlikte görülmektedir. Tespit edilen bu varyantlar, Kıbrıs'taki müzik kültürünün yalnızca dış etkilerle şekillenmediğini; aynı zamanda yerel yorumlar, hafıza aktarımı ve icra pratikleri yoluyla yeniden üretildiğini göstermektedir. Bu bağlamda, Kıbrıs Türk Müziği hem tarihsel göç hareketlerinden hem de adanın kendi iç dinamiklerinden beslenen, çok yönlü bir kültürel ifade alanı olarak değerlendirilmelidir. Çalışma kapsamında ele alınan eserler ve varyantlar, bu müzikal çoğulluğun somut örnekleri olarak analiz edilmekte ve Kıbrıs'ın kültürel belleği açısından önemli veriler sunmaktadır. Bu tez hem Kıbrıs Halk Müziğinde hem de Türk Halk Müziğinde tespit edilen ortak eserlerin müzikal değişimlerini, benzerlik ve farklılıklarını tespit ederek analiz etmeyi aynı zamanda literatürdeki yerlerini tarihsel olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Tespit edilen eserlerin notaları, Kıbrıs kaynaklarında Tampere sistemine göre düzenlenmiş olup, eser analizlerinde bütünlüğün sağlanabilmesi amacıyla bu eserler, Türk Halk Müziği repertuvarındaki karar sesine uygun olarak yeniden notaya alınmıştır. Söz konusu eserler Türk Müziği teorileri açısından değerlendirilerek iki coğrafyadaki varyantları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.