Çevre Yönetiminde Ekonomik Araç Kullanımının İstanbul Katı Atık Yönetimi Üzerinde İncelenmesi

Abstract

Bu tezde, çevre yönetimi konusunda kullanılan başlıca ekonomik araçların tanımlanması ve kullanılmasında yaşanan kavramsal sorunlara açıklık getirilerek, yönetimde en uygun ekonomik araç ve/veya araçların kullanılması konusunda bir sistem önerisi geliştirilmiş ve katı atık yönetimi özelinde uygulaması yapılmıştır. Bu kapsamda öncelikle yurtiçi ve yurtdışındaki mevcut durum incelenerek, halen kullanılan çevre yönetimi araçları belirlenmiştir. Mevcut ve yeni ulusal ve uluslararası finans kaynaklarının ve ekonomik araçların tespiti yapılmış ve bu araçların nasıl bir sistem dâhilinde kullanıldığı araştırılmıştır. Hâlihazırda Türkiye’de uygulanan sistemin etkinliği değerlendirilmiştir. Söz konusu araştırmalar sırasında geçerli mevzuatın ve yönetim sisteminin durumu göz önünde bulundurulmuştur. Attığın kadar öde gibi birim fiyatlamaya dayalı sistemler halen dünyada uygulanmakta ve yenileri denenmektedir. Yerel ölçekte uygulama örneklerinin sayısının arttırılmasına ihtiyaç vardır. Katı atıkların yönetiminde yaşanan eksiklikler Türkiye’deki önemli çevre sorunlarından biridir. Bu tezde, ulusal ve uluslararası örneklerin araştırılması sonucu elde edilen bulgular ışığında, katı atık yönetimi konusunda dışsallıkların da göz önünde bulundurulduğu ve evsel katı atıklar için kullanılması önerilen bir sistem yaklaşımı geliştirilmiş ve çeşitli senaryolarla test edilmiştir. Bu amaçla yaşam döngüsü değerlendirme yöntemlerinden IMPACT 2002+ yöntemiyle İstanbul için katı atık kaynaklı dışsallıkların parasal değerleri tespit edilmiştir. Yaşam döngüsü değerlendirme çalışmaları genellikle gelişmiş ülkeler tarafından yapılmakta ve envanterler ile katsayılar bu ülkeler için mevcut olmaktadır. Türkiye gibi üst gelişmekte olan ülkeler için nitelikli veri üretilmesi gelişmekte olan ülkelerle olan farkların kapatılmasında gereklidir. Örneğin bu tezde Türkiye için KUYY değeri 24,359 Avro/KUYY olarak hesaplanmış ve kullanılmıştır. Katı atıkların karışık toplanarak kontrolsüz düzenli depolama alanına götürülmesi durumu için (A sistemi) dışsallıklar göz önüne alınmadan yaşam döngüsü maliyetleri 25-74 Avro/ton katı atık olarak bulunmuştur. Tüm geri kazanılabilir atıkların geri kazanılması ve düzenli depolama alanına götürülerek bertaraf edilmesi durumunda (B Sistemi) ise maliyetler 45-97 Avro/ton katı atık aralığındadır. IMPACT 2002+ yöntemi ile hesaplanan dışsallıklarla beraber değerlendirildiğinde ise sosyal maliyetler, A sistemi için 224-273 Avro/ton katı atık ve B sistemi için -331.1/-279.1 Avro/ton katı atık olarak elde edilmiştir. Dışsallıklar değerlendirilmeye alınmadan ekonomik optimum çözüm olarak A sistemi öne çıkarken sosyal maliyetlerle birlikte B sistemi avantajlı hale gelmektedir. Türkiye’de halen uygulanan Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) gibi, üretilen katı atık miktarından bağımsız sabit bir ücret almaya dayalı sistemler gerekli katı atık finansmanının karşılanması, katı atık miktarının azaltılması ve çevresel sorunların giderilmesi konusunda yetersiz kalmaktadır. Yeni önerilen sistemle geri dönüşüm miktarı arttıkça hanehalkının ödeyeceği verginin ve buna paralel olarak katı atık miktarının azalması beklenmektedir. İstanbul’da mevcut durumda ÇTV’nin toplam katı atık bertaraf maliyetini karşılama oranı %30’ların altındadır. Yeni sistemle bu oranda artış sağlanabilir. Katı atıklarla ilgili mevcut ve olası sorunların çözümünde mevcut sistemle finansman olanakları ve yapılabilirliği irdelenmiş, geliştirilen sistemin avantaj ve dezavantajları ortaya konulmuştur. Bu tezde önerilen “Dışsallık İlaveli Katı Atık Vergisi (DİKAV)” için çeşitli katı atık miktarlarına bağlı hesaplar yapılmış ve ÇTV ile karşılaştırması verilmiştir. Türkiye’deki durumda katı atıklara ilişkin olarak uygulanan ÇTV çevre koruma amaçlı değildir. Bunun nedeni, verginin, katı atık emisyon miktarı ile atık bertarafının marjinal maliyeti arasında teşvik edici bir ilişkinin olmadığı bir biçimde düzenlenmesidir. Mükellefleri daha az atık üretmeye zorlayacak veya teşvik edecek bir mali mekanizma yoktur. Dışsallık ilaveli katı atık vergisi ise bunu sağlayabilecek kapasitededir. Bu tezde önerilen skalaya göre atık miktarını azaltıcı yönde bir teşvik sağlanacaktır.

In this thesis, a system proposal for the use of most appropriate economic instruments was developed by solving conceptual problems emerging on the definition and use of main economic instruments for environmental management and it was applied on the solid waste management particularly. To this end; first of all, available environmental management tools were determined while present situation had been investigated in national and international scale. Available and new national and international financial resources and economic instruments were determined and searched for how to use these instruments in a system. Effectiveness of the current system in Turkey was evaluated. Legislation and management system in use were taken into consideration during aforementioned study. The new systems such as Pay As You Throw (PAYT) which depends on the unit pricing is currently being used and new ones are on development stage aroud the world. There is a need to increase of local application examples. The lack of solid waste management is one of the most important environmental problems in Turkey. In this thesis, proposed system approach was developed for municipal solid waste management by considering externalities according to findings as a result of research of national and international studies and was tested by different scenarios. For this purpose, monetary values of solid waste based externalities was determined in Istanbul by IMPACT 2002+ method which is one of the life cycle assessment methods. Life cycle assessment studies are generally performed in developed countries and inventories and factors are available for those countries specifically. For upper-middle-income countries like Türkiye, producing qualitative data is necessary to filling the gap between high income countries. For instance, in this thesis, Quality Adujusted Life Years value for Turkey has been estimated as 24,359 Euro/QALY and used. Lice cycle costs without externalities for System A which is the case of collection of commingled waste and disposal in the uncontrolled landfill are calculated as 25-74 Euro/ton solid waste. As if all recylable material is recyled and remaining part is disposed in the landfill (System B), life cycle costs are in the range of 45-97 Euro/ton solid waste. Social cost are obtained as 224-273 Euro/ton solid waste for System A and -331.1/-279.1 Euro/ton solid waste for System B by evaluating together with the externalities calculated by IMPACT 2002+ method. Without externalities, System A has appeared as economic optimum solution while System By is advantegous in social cost evaluation. The systems, such as Environmental Cleaning Tax has been currently using in Turkey, which are depending on the collecting of fixed fee which is independent from solid waste amount are inadequate for compensation of necessary waste management financing, decreasing the solid waste amount and relieving of envrionmental problems. By new proposed system, it is expected that the decreasing of tax to be paid per household parallel to the decreasing solid waste amount with increasing recycling rates. The compensation ratio of Environmental Cleaning Tax for total solid waste disposal financing is below 30% in Istanbul. This ratio can be increased with new system. Financial possibilities and feasibilities of the present system on the solution of solid waste problems at present and in possible future were investigated and the advantages and disadvantages of the proposed system were discussed. Calculation was performed for “Externality Added Solid Waste Tax” which is proposed in this thesis and comparison with Environment Cleaning Tax (ECT) was given. In situation of Turkey, ECT for solid wastes is not designed for environmental protection purpose. The reason for that it is designed such like there is no relationship between solid waste emission and external marginal cost of solid waste disposal in a stimulating manner. Taxpayers have no incentive and/or enforcement for producing less solid waste. Externality Added Solid Waste Tax has a capacity to do so. According to scale developed in this thesis, an incentive for less solid waste production is provided.