Açık Alan Tasarımında Katılım Yöntemlerinin Etkinlik Düzeyi Değerlendirmesi

Abstract

Açık Alan Tasarımında Katılım Yöntemlerinin Etkinlik Düzeyi Değerlendirmesi adlı bu çalışmada kentsel tasarım projelerinde katılımın sağlanması amacıyla kullanılan katılım yöntemlerinin etkinlik düzeylerini değerlendirmeye yönelik bir çerçevenin ortaya konması amaçlanmaktadır. Çalışma kapsamında, kentsel tasarım ile yakın ilişki içerisinde olan planlama paradigmalarında yaşanan dönüşümün katılım olgusunu nasıl etkilediği, planlama yaklaşımlarının literatürde tanımladığı katılım süreçlerinin uygulamada fark yaratıp yaratmadığı, farklı katılım düzeyleri ve yöntemlerinin neler olduğu, katılım yöntemlerinin etkinliğini ölçmeye yönelik kriterlerin neler olduğu ve kentsel tasarım projelerinin katılım süreçlerinde etkin yöntemlerin nasıl geliştirilebileceği de cevaplanmaya çalışılacak olan araştırma sorularıdır. Çalışmanın ikinci bölümünde kentsel tasarım ve planlama disiplini ilişkisi gözetilerek, planlama yaklaşımlarında yaşanan dönüşüm ve farklı planlama yaklaşımlarının “katılım” olgusunu nasıl ele aldığı irdelenmiştir. Bu kapsamda geniş kapsamlı rasyonel planlama, savunucu planlama, aşamalı (adım adım) planlama ve son olarak stratejik mekansal planlama yaklaşımları incelenmiştir. Bu incelemede planlamanın ortaya çıkışından beri farklı düzeylerde de olsa katılımdan bahsedildiği; geniş kapsamlı rasyonel planlama ve savunucu planlamanın işaret ettiği plancının halk adına karar vererek, halka bilgi verdiği “planlamaya katılım”dan; kısmen adım adım (aşamalı) planlamanın ve asıl olarak stratejik mekansal planlamanın tarif ettiği müzakereci, farklı aktörlerin bir arada kararlara etki edebildiği ve şeffaf “katılımcı planlama”ya evrilen bir dönüşüm yaşandığı görülmektedir. Üçüncü bölümde katılım olgusu ayrıntılı olarak incelenmiş, farklı katılım tanımları, literatürde tanımlanan farklı katılım düzeyleri ve katılım yöntemleri ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Katılım olgusunun farklı tanımları bulunsa da gerçek anlamıyla katılım halkın/bireyin karar verme süreçlerine dahil edilmesi, kararlara müdahale edebilmesi olarak tanımlanabilir. Literatürde yer alan farklı katılım düzeylerinin ortak özelliği de katılımcının kararlara etki gücü arttıkça katılım düzeyinin yükselmesidir. Ardından katılımda etkinlik değerlendirmesinin nasıl yapıldığına dair yöntemler araştırılarak, literatürde belirlenmiş değerlendirme kriterleri derlenmiştir. Yapılan incelemede katılım sürecinin karmaşıklığı ve ölçülebilir verilerle değerlendirilememesi nedeniyle kesin ve uzlaşılmış bir değerlendirme sisteminin olmadığı görülmüştür. Bu çalışmada da kentsel tasarım projelerinin katılım süreçlerinde kullanılan yöntemlerin etkinliğini değerlendirmeye yönelik altı kriterden oluşan bir kriter seti belirlenmiştir. Bunlar karara etki, tasarıma etki, temsiliyet, erken katılım, şeffaflık ve kaynaklara erişim kriterleridir. Dördüncü bölümde katılımcı süreçlerle uygulanmış, üç farklı açık alan tasarım projesi incelenmiştir. Projelerden ilki, Boston’da kent içerisinden geçen bir otoyolun yer altına alınması ile kazanılan kentsel alanın tasarımına yönelik geliştirilmiş olan Wharf District Park projesi, ikincisi Berlin’de yıllardır kullanılmayan bir alanın park olarak tasarlandığı Gleisdreieck Park projesi ve sonuncusu Fransa Saint-Étienne şehrinde boş bir arsanın meydan olarak yeniden işlevlendirildiği Place au Changement projesidir. Proje incelemelerinin ardından, projelerde kullanılmış olan 11 farklı katılım yöntemi belirlenmiş olan kriterler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu yöntemler duyuru, rehberli turlar, anket, odak grupları, çalıştay, halk toplantıları, açık oturumlar, internet tabanlı katılım, maket, toplumsal vizyon belirleme ve kendin yap yöntemleridir. Projelerde ortak kullanılan katılım yöntemleri yer alsa da projenin ölçeği, kapsamı ve katılımcı profilindeki farklılıklar yöntemleri çeşitlendiren etmenlerdir. Bu farklılıklar göz önünde bulundurularak uygun katılım yöntemlerinin geliştirildiği söylenebilir. Etkinlik düzeyi değerlendirmesinde yöntemler sağladıkları kriterler arttıkça daha etkili olarak değerlendirilmektedir. Kriterlerin değerlendirmede farklı ağırlıkları olmasa da gerçek katılımdan bahsedilebilmesi için ilk kriter olan karara etki kriterinde etkili olmaları önemlidir. Yöntemlerin etkinlik değerlendirmesi sonucunda her yöntemin kendi içerisinde kısıtlayıcıları ve zayıf yanları olduğu görülmüştür. Farklı yöntemler farklı düzeylerde katılımı sağlamakta ve aynı yöntemin uygulama aşamasındaki alternatif kullanımları yöntemlerin etkinliğini değiştirebilmektedir. En etkili katılım yönteminin hangisi olduğu ya da en başarılı katılım sürecinin hangi projede yer aldığı bu çalışmanın soruları arasında yer almamaktadır. Yapılan değerlendirme, yöntemlerin zayıf yönlerinin tespit edilerek geliştirilmesi ile etkinlik düzeylerini arttırmaya yönelik ipuçları vermeyi amaçlamaktadır. Yöntemlerin etkinlik düzeylerinin arttırılmasının yanı sıra projenin amacı, kapsamı, ölçeği ve katılımı sağlanması beklenen toplumun özelliklerine uygun yöntemlerin belirlenerek, birden fazla yöntemin bir arada uygulanması etkin bir katılım süreci gerçekleştirilebilmesinde önemlidir. Çalışmanın sonucunda, katılım yöntemlerinin geliştirilmesinde etkili olan planlama yaklaşımları da göz önünde bulundurularak yapılan değerlendirmede geniş kapsamlı rasyonel planlama, savunucu planlama ya da aşamalı planlama etkisiyle geliştirilmiş olan yöntemlerin hiçbirinin gerçek katılımın en önemli göstergesi olan karara etki kriterinde etkili olmadığı görülmüştür. Bunun yanı sıra stratejik mekansal planlama ilkeleri çerçevesinde geliştirilen yöntemlerin etkinlik sağlamada daha yüksek değerlere sahip olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Bu sonucun stratejik mekansal planlamanın katılım konusunda yalnızca literatürde yeni bir yaklaşım ortaya koymadığı, yaklaşımın uygulamada da etkin bir katılım sürecine işaret ettiği söylenebilir.

In this study, it is aimed to set a framework for evaluating the effectiveness of participation methods, which are used to ensure public participation in urban design projects. In the scope of this study, the author will try to answer the questions of how the transformation of urban planning paradigms which have close relation with urban design, is effecting participation notion and to what extent the participation processes defined in planning literature could be put into practice. In addition on the one hand this study seeks to reveal the different levels and methods of participation processes and the criteria to evaluate the effectiveness of these methods, on the other it tries to present how to develop effective methods in participation processes of urban design projects. In the second part of the study, considering the relation between urban design and urban planning, the transformation of urban planning approaches and the ‘participation’ notions of different urban planning approaches are reviewed. In this review, it can be seen that there is a shift from ‘participating in planning’ in which the urban planner decides for community while the community is only informed about the decisions in the end, that is supported by comprehensive rational planning and advocacy planning, to a transparent, deliberative ‘participative planning’ involving different stakeholders to negotiate and affect the decision-making processes. Incremental planning and strategic spatial planning approaches support the participative planning. In the third part, the participation notion is reviewed and different participation definitions and different participation levels, which take part in the literature, are explained in detail. Despite the fact that the participation phenomenon has different definitions, it can be explained as the inclusion of the community and/or individuals to the decision-making processes and the intervention power of involved community to the decisions. Then, the methods to assess the effectiveness of participation means that defined in literature are explored and these assessment criteria, which have defined in the literature, are introduced. In this investigation it is observed that there is no a definite and recognized assessment system of participation process due to its complex structure and the lack of quantifiable data. An evaluation criteria set composed for assessing effectiveness of the methods, which can be used for the participation processes of urban design projects. These criteria are; influence on decisions, influence on design, representativeness, early involvement, transparency and resource accessibility. In the fourth part, three open space design projects, which applied with participatory processes, are examined. First of them is the Wharf District Park project from Boston. It is about the design of an urban space, which is created through moving an elevated highway along the city to underground. Stakeholders that have been involved in the process range from government, businesses, and professional organizations, to nonprofits, community members, and the design community. The design team of Wharf District Park (EDAW), ensured participation both on governmental and local level through more than one hundred public meetings, charettes and a model of the area. The second case is the Gleisdreieck Park Project, which is about the design and transformation of a large vacant area in Berlin, which has designed as a park. In Gleisdreieck Park Project participation process has been started before the design and a design competition have been organized based on people’s demands. And the last project is the Place au Changement, which was an empty lot that has turned into a square with a participatory process, in the city of Saint-Étienne, France. Place au Changement Project is the smallest case in this study but the feature of this project is the do-it-yourself method which is used in the participation process. After the case examinations, eleven different participation methods used in the projects are evaluated in the context of the assessment criteria defined before. These methods are informing, guided tours, surveys, focus groups, charettes, community meetings, public hearings, Internet based techniques, models, community visioning, do it yourself. Although these case projects all have some common participation methods, the scope and the scale of the project, diversity of the participant profiles varies the methods. It can be said that the convenient participation methods are developed through paying regard to these diversity of factors. In the evaluation of effectiveness level of methods, if the amount of the criteria met by a certain method increases; it is assessed as more effective method. In spite of the fact that each criteria has an equal value, a method has to meet the criteria of impact on decision-making to implement an authentic participation process. In the end of the effectiveness evaluation of the participation methods, it was understood that every method has its own restrictions and weaknesses. Different methods provide different levels of participation and alternative implementations of the same method during the process may change the effectiveness of each method. The questions such as which is the most effective participation method or which project has the most successful participation process are not subject to this study. The evaluation aims to determine the weak aspects of each method and to give some clues to improve them. In addition to improvement of effectiveness levels of the methods, choosing appropriate methods for each project’s aim, scope, scale and participant profile and combining these different methods are important to perform an effective participation process. After the evaluation of the methods, it is found that every method has its own restrictions and weaknesses. It is also stated that defining proper methods, which are accordant with the involved community, its characteristics as well as the project aims, and combining different methods are important for the effectiveness of participation processes. In the conclusion of the study, the examination about the urban planning approaches which was effective on the development of participation methods, it is found that the methods which developed in the scope of strategic spatial planning principles have more value to ensure effectiveness. This conclusion points out that, strategic spatial planning is not only providing a new approach about participation in literature, it also provides more effective participation process in practice.