Gecekondu Tasfiyesine Dayalı Konut Üretim Sürecinin Yaşam Kalitesi Üzerindeki Etkilerine Yönelik Bir Çözümleme: İbb Örneği

Abstract

İster kırsalda ister kentte olsun bütün temel gereksinimlerin başında insan onuruna yakışır bir yaşama hakkının olması gelmektedir. Şehir içerisindeki hareketlilik ekonomik koşulların uygunluğuna bağlıdır. Ancak geçmişten günümüze gelinen süreçte ekonomik koşullara bağlı olarak yaşama hakkının nesilden nesile değiştiği, yoğunluğun artmasına ters bir şekilde kentlerde yaşamanın daha da zorlaşmakta olduğu ve yaşam kalitesinin azaldığı görülmektedir. Literatürde, yaşam kalitesi ile ilgili birçok çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalarda ortak yanlar bulunmasıyla beraber farklı içeriklerin de olduğu görülmektedir. Yaşam kalitesi, bireyin kendisi ile ilgili olduğu kadar, içinde yaşadığı sosyal, ekonomik ve fiziksel çevre ve toplumlada ilişkilidir. Şehir hayatında, sosyal, ekonomik ve fiziksel çevrenin etkileşimi ile belirlenen yaşam kalitesi, merkezi ve yerel karar vericilerin uyguladığı ve aldığı kararlarla doğrudan ilgilidir. Yaşam kalitesi ile ilgili olarak kentli nüfusa hizmet götüren belediyelerin önemli görev ve sorumlulukları bulunmaktadır. Kentlerdeki hizmetlerin karşılanması sorumluluğunda bulunan belediyeler, sosyal, ekonomik ve fiziksel açıdan yaşam kalitesinin geliştirilmesine yönelik altyapı, güvenlik, çevre, barınma, ekonomik faaliyetler, eğitim, sağlık gibi pek çok konuda sorumluluk ve görev sahibidirler. Belediyelerin bu sorumluluklarını yerine getirirken yetersiz kaldıkları da ortadadır. Gecekondulaşmanın ortaya çıkması ve devamında altyapısız ve sağlıklı olmayan bir yapının oluşması buna bir örnektir. Gecekondulaşmanın yoğun olarak yapıldığı alanlar henüz kentleşme düzeyine ulaşamamıştır. Bu sebeple merkezi yönetim başta olmak üzere kamu ve özel sektörün yoğun gündemini meşgul eden dönüşüm projelerinin baş aktörlerinden biri durumuna gelmiştir. Modern bir şehircilik görüntüsü vermediği düşünülen bu alanlar muhtelif dönüşüm projelerinin hedefi konumundadır. Böylelikle konut, gecekondulaşma süreciyle beraber, en önemli hizmet sunumlarından biri olmakla birlikte hizmetin yeterince verilememesinden ötürü çözümlenmesi neredeyse olanaksız bir sorun olarakta ortaya çıkmıştır. Yaşam kalitesi, çözülmesi oldukça zor sorunlar yumağında arka planda kalmış, ekonomik ve sosyal sebeplerden ötürü neredeyse hafızalardan silinmiş, ancak şimdilerde kentsel dönüşüm projeleriyle beraber belediyelerin ve diğer kurumların hedeflerinden biri haline gelmiştir. Ülkemizde, insanların kırdan ayrılarak kente doğru yapmış oldukları göçle kentlerdeki aşırı nüfus artmasıyla beraber çarpık kentleşme ve gecekondular ortaya çıkmıştır. Ciddiye alınması gereken bir olgu olan gecekondulaşma süreci, gündemdeki kentsel dönüşüm projelerine de temel teşkil etmektedir. Bunun sonucunda günümüzde devlet ve belediyeler aracılığıyla dar gelirlilerin konut sorununa çözüm bulmak ve gecekondulaşmayı önlemek ve kentin yaşam kalitesini artırmak amacıyla sosyal konutlar üretilmektedir. Çalışma ile, gecekondu tasfiyesine dayalı konut üretiminin, diğer bir deyişle sosyal konut üretiminin, gecekondu sahiplerinin yaşam kalitesi üzerindeki etkilerinin ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu çalışmada kullanılacak gösterge setinin oluşturulmasında, literatürde farklı bakış açıları ve farklı yaklaşımlara göre pek çok tanımı yapılan yaşam kalitesi kavramı ile ilgili yapılan çalışmalar incelenerek bir sistem geliştirilmiştir. Yapılan çalışmalarda, yaşam kalitesinin oluşturulmasında, kavramın birden fazla boyutlu olması, oldukça geniş bir alanı kapsaması, farklı amaçlarla ortaya çıkması, bu amaç ve hedeflere bağlı olarak farklı göstergeler ve farklı değişkenler sistemi içerisinde açıklanmaya çalışıldığı anlaşılmıştır. Gecekondu tasfiyesine dayalı konut üretiminin hane halklarının yaşam kalitesine etkilerini anlamaya yönelik yapılan çalışmada (1) yaşam durumu, (2) fiziksel faktörler, (3) çevresel faktörler, (4) sosyal ilişkilere yönelik karşılaştırmalar, (5) hizmetlere erişim, (6) ekonomik faktörler, (7) genele yönelik memnuniyet başlıklarından oluşan 7 temel kategori ve bu kategoriler altında yer alan toplam 80 gösterge belirlenmiştir. Çalışmada İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin imal ettiği konutlarda oturan hane halklarının uygulama öncesi ve sonrasındaki yaşam kalitelerinin nasıl etkilendiği irdelendiğinden çalışmanın kapsamını İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mesken Müdürlüğü tarafından üretilen gecekondu tasfiyesine dayalı konut uygulamaları oluşturmaktadır. Bu sebeple, çalışmanın kapsamı ile ilgili İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mesken Müdürlüğü’nden veriler elde edilmiştir. Araştırmacının daha önceden aynı birimde görev yapıyor olmasının getirdiği avantaj ile verilerin elde edilmesinde genel olarak bir zorluk yaşanmamış ancak, süreç içerisinde verilerin doğruluğu ve güvenilirliği test edilmiştir. Ayrıca, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mesken Müdürlüğü konut üretimi süreci, tasfiye çalışmalarından başlamak üzere hane halklarına olan tahsis tarihine kadar süreçle ilgili bilgi edinilmiştir. Tez kapsamında, yaşam kalitesi ile ilgili göstergeler bağlamında İstanbul İli sınırları içerisinde alan çalışması yapılmıştır. Araştırma modelinin oluşturulmasıyla birlikte anket soruları oluşturulmuş, pilot anket çalışması yapılarak sorular nihai haline getirilmiş ve İ.T.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından sağlanan proje desteği ile bir firma ile anlaşılmış ve toplam 506 adet hane halkı ile görüşme yapılmıştır. Yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilen uygulamada; yanıtlayıcıların başkalarının etkisinde kalmamalarına özen gösterilmiş, anlaşılmasında zorluk çekilen noktalarda gerekli açıklamalar yapılmış, ankette yer alan soruların tamamının eksiksiz yanıtlanması sağlanarak anketlerin geri dönüşü sürecinde yaşanabilecek riskler ortadan kaldırılmıştır. Saha çalışmasıyla beraber demografik özelliklere göre yaşam tercihlerinin nasıl değiştiği analiz edilmiştir. Yapılan çalışmalar, önceden belirlenen varsayımlarla karşılaştırılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Bu çalışma, yukarıda bahsedilen konularla ilgili atılacak adımların daha ayrıntılı düşünülmesini sağlamak ve gecekondu tasfiyesine dayalı konut üretiminin etki ve verimliliğini artırmaya yönelik bir yönetim veya model yaklaşımına gereksinim olduğunu göstermek için önem arz etmektedir. Türkiye’de, yukarıda açıklanan tüm bu çalışmaların nasıl bir yöntemle yapıldığı ile ilgili elde mevcut ve güncel bir bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Çalışmanın gerçekleştirilmesi sonucunda ortaya çıkacak öneriler ve sorunlara yönelik çözümler, en önemlisi uygulamayı yapan birimler açısından bilimsel bir altlık oluşturacaktır. Bu çalışma sonucu, uygulamaların bilimsel bir temele oturtularak yapılması hem uygulayıcılar açısından hem de gecekondu sakinleri açısından daha birleştirici olacak ve karşılıklı iletişimi güçlendirecektir.

Whether you are in town or in the countryside, it has come to have a right to live in dignity at the beginning of all the basic requirements. However, from the past up to the present day in this process, the right to life that changes from generation to generation, in an inverse manner to the increase of density are becoming more difficult to live in cities and it is observed that the quality of life is reduced. In the literature, commonly it is evidence that there are shared properties of life quality, as well as differentiated ones based on its context. Quality of life is associated with social, economic and physical environments as well as individual and the public. In the city life, quality of life is determined by the interaction of social, economic and physical environment, and is directly related to the decision and implementation of the central and local decision-makers. Municipalities that serves the urban population has important duties and responsibilities related to quality of life. Municipalities providing service in the cities, for the improvement of quality of life, have responsibility and accountability for many issues such as education and health. Municipalities in fulfilling these responsibilities, obviously it is clear that they remain insufficient. The emergence of slums and the formation of an infra-structure and unhealthy environment is an example. Slum areas where the heavily made has not yet reached the level of urbanization. For this reason, which occupy the agenda of the central government, including the public and private sector actors has become one of the chief of intensive transformation project. These areas, which are thought to give a modern image is the target of various urban renewal projects. Thus, housing, along with squatters process, although one of the most important service delivery, due to the inability to adequately has emerged as an almost impossible problem to be resolved. Quality of life, have remained in the background of very difficult problems to be solved, deleted from memory due to the economic and social problems, has become one of the objectives of the municipalities and other institutions with urban renewal projects. In our country, people are leaving rural areas with increasing overpopulation in the cities they have made towards immigration has emerged unplanned urbanization and urban slums. Which is a phenomenon to be taken seriously squatting process, it is fundamental to urban renewal projects on the agenda. As a result, today, through the state and municipalities to find solutions to the housing problems of low income and to prevent squatters and to improve the city's quality of life is produced social housing. This study is the result of a research which sought to evaluate how the resettled residents had adapted to their new houses in Istanbul. The objective of this study is to examine the impact that social housing productions based on squatter housing demolition in Istanbul have had on their residents’ quality of life. These social houses are produced by Istanbul Metropolitan Municipality. Removal of the squatter dwellers and their relocation to the social housing affects their life quality after the removal. In the study, based on the liquidation of slum housing production, the production of social housing in other words, intended to put forward their impact on quality of life of slum owners. The creation of a set of indicators to be used in this study, a system has been developed by analyzing different perspectives on literature, studies about the concept of quality of life and different approaches. In the studies, in the creation of quality of life, there are more than a one-dimensional concept, a very large area to cover, come up with different objectives, different indicators, different variables depending on the goals and objectives are understood to be explained in the system. Analyses of interview and questionnaire data identified seven areas which are (1) living conditions, (2) physical factors, (3) environmental factors, (4) comparisons for social relationships, (5) access to services, (6) economic factors, (7) general satisfaction. At the end of the research, the users seem to be satisfied more of the physical factors than the social factors after demolition. The determination of the sampling area and survey following the completion of a research study, a field study has been started. Field work was carried out with a pilot questionnaire survey and field studies on the spatial properties of a sample have been completed. According to the results obtained after the pilot study survey questions, the questionnaire study of the implementation of the preparatory phase has been completed and updated and the goal is considered to be within the scope of the information that is detailed, scale questions and open ended questions due to the presence of face-to-face meeting is foreseen. The survey is supported by university and 506 units in total households were interviewed. To assess the quality of life of residents, interviews were conducted with the help of a questionnaire. A total of 506 interviews was completed in Eyup, Kartal and Sisli districts. The results of this research provide unique information from which improvements in future social housing projects could be made. The practice carried out face to face, has been sought them being under the influence of respondents in shot point difficulty in understanding made the necessary explanations, ensuring replied complete all fields in the survey questions that may arise in the process of return of questionnaires risks are eliminated. With the field work, according to demographic characteristics, how preferences have changed their lives is analyzed. Studies have compared with predetermined assumptions and hypotheses, and the results were evaluated. This study is important to ensure that the thought of letting in more detail the steps to be taken regarding the above mentioned issues and a method or model requirements aimed at increasing the effectiveness and efficiency of housing production based on the liquidation. In Turkey, a role model to other municipalities and also in a leading role, the Istanbul Metropolitan Municipality’s the mission, which is related to the production of housing is “fulfilling our historical responsibility to Istanbul, the meeting point of civilizations against the requirement of improving the quality of life of the city by contributing to reinforce the original identity of becoming a world city on behalf of and respected; local services, equitable, quality, open for development, provides management with an understanding of efficient and effective” and the vision is “Turkey's public embrace and face the window to the world which is Istanbul's unique heritage and high quality of life a sustainable world that makes the pioneering and leading municipal city”. Especially since it has been described as the process after moving into social housing and change the place of slum dwellers in the city, which is one of the main purposes in the thesis, especially social housing residents, the issue of how to increase the quality of life is becoming a key issue. In this study, the movement of slum dwellers and displaced persons, and social relations of the production of social housing households that have an impact on the success factors and the effects on quality of life are described. In the study, sitting in the housing produced by the Housing Department of the Istanbul Metropolitan Municipality, is affected before and after the application of how householders’s life quality is examined. Thus, a clear analysis of the relationship between quality of life and spatial change policies in order to improve the quality of life to be able to produce indicators and measures that determine quality of life are identified and recommendations are made. The most important limitation of the study, made by the Housing Department of the Istanbul Metropolitan Municipality housing and housing for residents in the services offered based on application. Research, Eyup, Kartal and in the Sisli district that has made to cover social housing and services is planned. In our country, obtained present a method of how to work with all these above mentioned there isn't a scientific study, and up to date. The realization of the study suggestions and solutions to problems that will arise as a result of, most importantly, will create a scientific base of the practice in terms of units. As a result of this study, applications of the scientific basis of an arrangement to be made by slum residents and practitioners, both in terms of unifying and opening the paths of communication in terms of communication will provide more closed in. This study is important to ensure that some methods or model requirements are essential to increase the effectiveness and efficiency of social housing produced by Istanbul Metropolitan Municipality. The study may enable relevant stakeholders to identify ways of improving the quality of life for social housing residents and also the sustainability of new social housing developments.