Batı Anadolu Kırsal Yerleşmelerinde 1970 Sonrası İnşa Edilmiş Nitelikli Konut Örneklerinde Yerel Veri Kullanımı

Abstract

Bu çalışmada, konut tasarımında "yer" kavramının nasıl ele alınması gerektiği araştırılmaktadır. Yer, mimari tasarım için temel bir veri kaynağı oluşturan ve tez kapsamında doğal ve kültürel olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılan bir takım belirleyici unsurlar içerir. Bu sınıflandırmada, iklim, topoğrafya, yeraltı ve yerüstü kaynaklar doğal veriler olarak ele alınırken, aile ve gelenek yapısı, dini inanış ve yaşam tarzı, üretim biçimi ve ekonomik etmenler ve yerel kalıp dili de yere ait kültürel veriler olarak değerlendirilmiştir. Mimari üründen elde edilen estetik düzey ve anlamsal zenginlik, bu yerel verileri değerlendirerek ve bağlama duyarlı olarak yaratılmış tasarımın bir sonucudur. Öyle ki; mimarlık yapıtı anlamını, bulunduğu yerden almaktadır. Özellikle 20.yy da, modernizmin getirdiği olanaklar, gelişen teknoloji ve dolayısıyla üretim biçimleri ile birlikte, tüm dünyayı etkisi altına alan bir küresel mimarlık dili baş göstermiştir. Oluşan bu küresel mimarlık dili ile kentsel bağlamından beslenmeyen, yapıldığı coğrafyanın yerel özelliklerine değinmeyen mimari yapılaşmalar oluşmuştur. Evrensel modellerin yerelliği gölgede bırakmasını mümkün kılan modernizmin bir ayırt edici özelliği de konut, ikamet ve yerleşme biçimleri üzerinde, kültürel alışkanlıklardan ve yaşama biçimlerinden çok ekonomik ve politik gelişmelerin izinin bulunmasıdır (Bilgin, 1996). Modern mimarlığın rasyonalist ve purist ilkeleri, kendini tarihten ve bağlamdan soyutlaması, uluslararası gelişen mimari bir dil ile mimarlığın bütün coğrafyalar üzerinde benzer çözümler ve biçimler yaratması, zamanla eleştirilmeye başlanmış ve modern karşıtı eleştiriler cereyan etmiştir. Modern sonrası ilk kapsamlı eleştiriyi yapan Team 10, mimarlığı doğal ve fiziksel çevreyle, kültürel ve tarihsel geçmişle ilişkilendirmek gerektiği üzerinde durmuştur. Postmodernizm, modern mimarlığın ortaya koymaya çalıştığı rasyonel ve uluslararası mimarlığa bir tepki olarak doğmuş, modern mimarlıkta dışlanan tarihsel öğeler, postmodern mimarinin biçimlenmesinde öncü olmuşlardır. Geleneğin ve kültürün yeniden keşfine ve kentsel belleğe değinen postmodern mimari, simgesel değerler ile ön plana çıkmıştır. Ancak sergilenen tavır ile tarih ve gelenekler umarsızca kullanılmış ve 'kitsch' kavramı doğmuştur. Diğer taraftan yer kavramının algısı da değişmiş ve yine 2. Bölümde değinildiği üzere birden fazla bölgeselcilik anlayışı gelişmiştir. Bu anlayışlardan biri olan eleştirel bölgeselcilik, ne teknoloji ne de göndermeler düzeyinde hiçbir şeye kapalı kalmadan çağdaş, yer-yönelimli kültürün geliştirilmesi için çaba harcar. Bu yönüyle, eleştirel bölgeselcilik bu çalışmanın ilkesel bakış açısını destekleyen önemli bir kavramdır. Türkiye'de konuta dair çözülmesi gereken birçok sorun vardır. Bu sorunlardan biri mimarların büyük çoğunluğunun mimarlık denemeyecek kalıplaşmış, birbirinin aynı özellikte, çevreye ve kültüre dair hiçbir veriyi değerlendirmeyen projeler üretmeleridir. Çok az sayıda mimar konut projeleri üretirken mimarlığın kendisi ve projenin bağlamına dair kaygılar taşımaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulumundan bu yana mimari alandaki tarihsel spektrum incelendiğinde mimarlıkta bölgeselciliğin, 1930'larla birlikte başladığını, ancak gerçek anlamda bir tarih bilincinin 1970'lerden sonra uyandığını ifade edebiliriz. Çünkü 1970'lere gelindiğinde, tüm dünyada, toplumların geçmişte oluşturdukları kültür ürünlerinin korunması, yaşatılması ve gelecek nesillere miras olarak aktarılması, onlarla birlikte uyumlu yeni mimari çevrelerin yaratılması düşünceleri yeniden gündeme gelmiştir. Sorunun temelinde birçok toplumda ortaya çıkan kimliksiz, kişiliksiz, geçmişin birikimlerinden soyutlanmış ve özellikle de sürekliliği olmayan kültürel oluşumun mimari çevreye çarpık bir biçimde yansıması yatmaktadır (Şener, 1990). Dolayısıyla bu yıllar yerelliğin ulusallıktan öte olduğunun anlaşıldığı yıllardır. Mimarlıkta 1970 sonrası dönemi, herşeyden çok bir çeşitlilik ve arayış dönemi olarak algılanmalıdır (Güzer, 1996). Bu bakımdan tez çalışmasında 1970 yılından sonra inşa edilen konut projeleri ele alınmıştır. Tez kapsamında işlenen kuramsal çerçeve ile ilişkilenen çağdaş mimarilerin örneklenmesinde, özgün dokusunu günümüze kadar muhafaza edebilmiş, doğal ve kültürel verileri ile günümüzde çağdaş yapıları yönlendirmiş Batı Anadolu coğrafyası kırsal yerleşmeleri çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Bu çalışmanın temelini oluşturan çağdaş konut mimarisinde yerel veri kullanımı, yaratıldığı çağın ve çevrenin sunduğu teknik, malzeme ve bilgi birikimi ile kullanıcısının ihtiyaçlarına göre biçimlenen; yaşam tarzını, toplumsal ilişkilerini, inanış ve geleneklerini en yalın biçimde ortaya koyan mimariyi oluşturmayı amaçlar. Bundan yola çıkarak nitelikli konutlarda yerel veri kullanımının değerlendirilmesi konulu bu tez çalışması, çağdaş konutta yerel veri kullanımını değerlendirebilmek adına bir nitelik belirlemiştir. Bu nitelik; • Yerel verileri akılcı bir şekilde değerlendirme, • Bulunduğu çevreye saygılı yaklaşımı ile bağlamla diyalog kurabilme, • Konut kültürüne getirdiği yenilikçi bakış açısı ile geleneksel ve çağdaşı buluşturabilme, • Ve bu yönleri takdir edilerek ulusal/uluslararası bir ödüle hak kazanmış olma, • Veya Türkiye'deki mimarlık seçkilerine (çevrim içi veya basılı) girmeye hak kazanmış olma özellikleri ile tanımlanmıştır. Bu bağlamda, Batı Anadolu coğrafyasında yer alan ve inşa edilme tarihlerine göre sıralanan dokuz adet konut projesi, malzeme, konstrüksiyon, plastik ifade, işlev ve işlevler arası ilişkiler bakımından analiz edilmiştir. Doğal ve kültürel verilerin mekâna somut ve soyut aktarımları irdelenmiştir. Sonuç olarak bu projelerin hangi yerel verileri nasıl değerlendirdikleri ve yerel veri kullanımlarının konuta kattığı anlamlar ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak tablolar halinde ifade edilmiştir.

In this work, an investigation is made into how to approach the concept of 'place' in housing design. A 'place' contains some defining elements as a data source for architectural design, which is classified under two main titles within the scope of the thesis. One of them is natural data and the other one is cultural data. Climate, topography, subterranean and above ground sources are discussed as natural data. On the other hand, the nature of family and tradition, religious beliefs and lifestyles, production methods and economic factors and local architectural character are discussed as cultural data. The aesthetic level and the enriched meaning that is obtained with architectural product is a result of design that uses local data and evaluates contextual situations. Therefore, an architectural product takes its meaning from its context. Particularly in the 20th century, due to opportunity presented by modernism, developing technology and production techniques, a global architectural style occurred that affected the whole world. As a result of this global architectural style, architectural products generally made no mention of the characteristics of the local context. A distinguishing feature of modernism is that of being under the influence of economic and political development more than the residents' cultural practices and lifestyles (Bilgin, 1996). Modern architecture is isolated from history and context with its rationalist and purist principles. Also because of international style, similar forms and solutions occurred around the world. Therefore, criticism began against modernism. Team 10, the group of architects who made the first comprehensive critic against modernism, emphasized the need for connection between architecture and natural, cultural and historical backgrounds. Postmodernism was born as a result of the reaction to the rational and international architecture of modernism. The historical items excluded in modern architecture played a leading role in the shaping of postmodern architecture. The postmodern architecture that is focused on the rediscovery of tradition and urban memory draws attention using symbolic values. However, this attitude of using the historic and culture created the notion of 'kitsch'. On the other hand, the perception of the concept of place has also changed. Again, as mentioned in the 2nd Chapter, the understanding of regionalism has evolved more than one architectural approach. One of these approaches is critical regionalism, which strives to develop contemporary and place-oriented culture without staying closed to either the level of technology or the cultural references. With this aspect, critical regionalism is an important notion that supports the principled perspective of this study. In Turkey, there are many problems to be resolved about housing. One of them is that most architects work on housing projects with the logic of building to sell. This logic makes final products in different parts of the country similar to each other and not reflective of local data. Only a few architects concern themselves with the context of a project and the architecture itself while producing a housing project. When the historical spectrum is examined in the field of architecture since the establishment of The Republic of Turkey, regionalism in architecture began in the 1930's, however the real sense of the history of consciousness awoke after the 1970's. These are the years that people began to understand the enriched meaning of locality as opposed to nationality. In this regard, the focus of this thesis is on housing projects built after 1970. In the sampling of contemporary architecture related to this conceptiul framework, the rural settlements of Western Anatolia determined as workspace where has been preserved the original tissue until today and guided housing design with its natural and cultural data. Housing type was discussed to evaluate the use of local data on behalf of the conceptiul framework of the study. Because; • All cultures and groups have houses to enable them shelting in the manner, • For being possible to comparison and to arrive generalization because of the housing of constituting a large potion of the original settlements. The use of local data in contemporary residential architecture, which forms the basis of this study, aims to create architecture that is formed with technical, material and knowledge of the environment and is formed according to needs of user. Based on this, the work is subject to a qualification in order to evaluate the use of local data in contemporary dwellings. This qualification defined the properties as follows: • Rational evolution of the local data, • To establish a dialogue within the context of a respectful approach to the residing environment. • Supposed to go into the traditional and contemporary with an innovative perspective towards housing culture, • And appreciating that these aspects are entitled to national/international award • Or to be eligible to enter the outstanding architecture in Turkey (online or printed). In this context, nine housing projects, sorted according to the date of construction, were analysed for the relevance of and relationship between material construction, plastic expression and function. The projects are: • 1971- Gürel Summer House - 1989 Aga Khan Award for Architecture • 1971- Nail Çakırhan House - 1983 Aga Khan Award for Architecture • 1987- Demir Holiday Villages - 1992 Aga Khan Award for Architecture • 1999-Selışık Hausemann House ¬- 2000 Koleksiyon Architecture Almanac • 2001- B2 House - 2004 Aga Khan Award for Architecture • 2013- Gümüşsu Houses - 2016 Turgut Cansever National Award for Architecture • 2013- T House - 2015- Arkitera Architectural Awards, 2016 National Architectural Award • 2015- Barbaros House - 2016 Turkey Architecture Almanac • 2015- Mehmet- Ayşe Sungar House - 2016 Turkey Architecture Almanac. The tangible and intangible transfers of natural and cultural data to the space have been analysed. Consequently, an evaluation of using the local data in which housing design and the comparison of this is presented in the form of tables.