Cumhuriyet Dönemi İşçi Yerleşkeleri Ve Lojman Alanlarının Kente Olan Etkileri: Zonguldak Örneği

Abstract

Endüstri devrimi, Avrupa'da 18. ve 19. yüzyıllarda yeni buluşların üretime olan etkisi ve buhar gücüyle çalışan makinelerin makineleşmiş endüstriyi doğurması, bu gelişmelerin de Avrupa'daki sermaye birikimini arttırması olarak açıklanırken, üretim ise mal ve hizmetleri bir dizi işlemden geçirerek biçim, zaman ve mekân boyutuyla faydalı hale getirmek veya faydalılıklarını artırmaya yönelik her türlü etkinlik olarak açıklanır. Zaman ve mekanın üretimdeki önemli kriterler olduğu tanımından anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda endüstri ile hat safhaya çıkan üretim için zaman ve mekanın iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu gaye sonucunda kontrollü üretimin sağlandığı fabrikalar ve zaman kaybını aza indiren lojmanların ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştur. İlk sanayi kentlerini barındıran ve sanayinin lokomotifleri olan İngiltere, Almanya ve Fransa gibi Avrupa ülkelerindeki ilk lojman örnekleri dikkat çekicidir. 1. Dünya savaşı sonrasında toparlanmaya çalışan yeni bir Cumhuriyet olan Türkiye ilk olarak üretim faaliyetlerine geçmeli ve çağdaşı olan diğer Avrupa ülkeleri ile aynı seviyeye gelebilmeliydi. .Bu amaçla ülkenin çeşitli bölgelerinde ilk santraller kurulmaya başlanmıştır. Kurulan bu ilk santraller ile Alpullu, Nazilli, Bursa, Kayseri, Karabük, Zonguldak, İzmit gibi şehirler için kırılma noktaları sağlanmıştır. Santraller sadece üretim yapmayacak aynı zamanda ülkenin gereksinim duyduğu yeni bir toplum yapısını oluşturacaktır. Zonguldak kenti, fiziksel ve sosyal yapısının oluşumunda varoluş nedeni olan taş kömürünün etkisi çok büyüktür. Zonguldak taşkömürü havzasının üretime başladığı 1840’lı yıllardan günümüze kadar bölgede birçok işçi lojmanı ve barınağı inşa edilmiştir. Her dönem barınma birimi, kendi ekonomik ve sosyal yapısını göstermesi açısından önemlidir. Osmanlı dönemindeki mahkûm işçiler için üretilen işçi barakalarından Cumhuriyet dönemi bahçeli işçi lojmanlarına kadar değişik yelpazede işçi konutları oluşmuştur. Bu tip yerleşkeler ilk olarak içinde yaşayan insanları farklı şekilde geliştirmiş ve bulundukları şehirleri de etkilemişlerdir. Artık üretim yapmayan bir çok fabrika ve lojman birimi kentin bir köşesinde atıl olarak durmaktadır. Bu tip alanlar kentsel hafıza için önemli, geçmişin endüstri yapılarıdır. Tez kapsamında incelenen İlk Çatalağzı Termik Elektrik Santrali ve Türkiye Taş Kurumu’na ait birçok yerleşke korunması gereken, atıl durumdaki yapılardır. Böylesi değerli ve bir bütün olarak anlam ifade eden yerleşkelerin tamamının ivedilikle tescillenmesi gerekmektedir. Sonrasında ise yerleşkenin teknolojisinin yenilenerek sanayi işlevini sürdürmesi, bu mümkün olmuyorsa yeniden işlevlendirerek bölgeye kazandırılması yerinde olacaktır. Ayrıca bir alt başlık olarak günümüz sorunlarından olan kapalı siteler içinde incelediğimiz işçi yerleşkeleri bir gelecek senaryosu çizebilir.

The industrial revolution is described as the activity of the invention of the steam-powered machinery that produced the machine-based manufacturing which had the impact of the new discoveries of the production during the period of 18th and 19th century. By this means, accumulation of capital had increased, while the form of the production of goods and services have been reproccessed in order to increase the usefullness through the form, time and space aspects. As it is understood by the definition, time and space are the major aspects of the production. Accordingly, the industry for the production is required to have better evaluation of time and space. As a result of that, the factories and lodgings were indispensibly emerged to provide controlling the production as well as minimising the time loss. However, the archetypes of the industrial cities are remarkable in the European countries like Germany, France, England which are also the pioneers of the industry. After WW1 Turkey as a new established republic, initially was supposed to introduce modern production activities in order to recover the country and keep up to the same level with the other European countries. For this purpose, the first power-stations have been established around the country which were provided breaking point for the cities like Alpullu, Nazilli, Bursa, Kayseri, Karabük, Zonguldak, İzmit. These power-stations were aimed not only being the production places but also would constitute the social structure that the new country had needed. For the city of Zonguldak, the coal which is the raison d’etre of the city, has an enormous impact upon the city’s social and physical structure. Zonguldak coal basin which started production from the 1840s to the present day, many workers lodgings and shacks were built. The shelterings are the important living units in terms of showing the economic and social structure of the each period. From the Ottoman-era shacks for the prisoners workers to the Republican-era lodgings with gardens, various shelters have been built for the workers. These type of settlements, have affected the cities as well as developing the people in different ways. Currently many factories and housing units have become disfunctional that had been used once, and remain idle in the city. However, these type of urban areas are the historical industrial structures which are also mainly important for the urban memory. Within the scope of the thesis, Çatalağzı Termik Santral (Thermal Power station) and many other idle settlements of Türkiye Taş Kurumu ( Turkey Stone Instute?) were examined, which are immensely needed to be protected. On the other hand, such valuable and integrally meaningfull settlements are urgently needed to be registered as well. Afterwards, the settlements have to be renewed technologically in order to maintain their industrial functions, if perchance not possible refunctioning would be appropriated for the new uses. Additionally, as a sub heading, the gated communities and theris problematics were examined as part of the workers settlements in order to draw a future scenerio.