Kars Demiryolu Mirasını Koruma Önerisi Ve Eski Süt Tozu Fabrikası Koruma Projesi

thumbnail.default.alt
Tarih
2016-01-27
Yazarlar
Arslan, Merve
Süreli Yayın başlığı
Süreli Yayın ISSN
Cilt Başlığı
Yayınevi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Institute of Science And Technology
Özet
Kars İli, tarihöncesi dönemlerden bu yana pek çok topluma ev sahipliği yapmıştır. 1534 yılında Osmanlıların eline geçen kentte, imar çalışmaları başlamış ve Urartular döneminde inşa edilmiş kalenin eteğinde ilk yerleşim gelişmeye başlamıştır. ‘93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Ruslar, 1918 yılına kadar bölgede egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Ruslar, kale eteğindeki Osmanlı kentine dokunmamış, kalenin eteğindeki nehrin güneyinde ızgara planlı yeni bir kent kurmuşlardır. Rusya ve Osmanlı Devleti arasında bir sınır kent olan Kars, Ruslar için askeri nitelikli bir garnizon kent olmuştur. Kurulan yeni kentte, birbirine paralel geniş caddeler üzerinde tek ya da iki katlı taş yapılar inşa edilmiştir. Rus yönetimindeki Kars’ta, meydana gelen önemli gelişmelerden birisi de demiryolunun inşa edilmesi olmuştur. Batum-Tiflis-Bakü arasındaki bağlantıdan ayrılan bir kol, Gümrü’ye oradan da Kars’a ve Erivan’a bağlanmıştır. 1895 yılında başlanan demiryolu inşaatı, 1899 yılında tamamlanmıştır. Demiryolu ile birlikte, menfez, köprü ve durak noktalarında idari, teknik ve konaklama yapıları inşa edilmiştir. Kale eteğindeki Osmanlı kenti, Rus yönetimi ile birlikte yaşanan göçler nedeniyle boşalmaya başlamıştır. Konut dokusunun, büyük bir çoğunluğu boş kalmış, bakımsızlık nedeniyle yapılar haraplaşmıştır. Kalenin güneyinde Rusların kurduğu yeni kentte, inşa edilen yapıların çoğu, işlevleri değiştirilerek kullanılmaya devam etmiştir. Hem yapıların kullanılması hem de dayanıklı bazalt taşı ile inşa edilmesi, yapıların günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır. Ancak, günümüzde tarihi doku içerisindeki boş alanlara yeni yapıların inşa edildiği ve bunların çoğunun kentin tarihi dokusuna aykırı olduğu görülmektedir.  Tez çalışması kapsamında, demiryolu hattı ve çevresinde gelişen Rus dönemi mimarisi ile hattın yanında yer alan Eski Süt Tozu Fabrikası incelenmiştir. Endüstri mirasının önemli bir öğesi olan demiryolu ve ihtiyaç doğrultusunda çevresinde gelişen yapılaşma, sit ölçeğinde değerlendirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD)’na ait yapılar ile birlikte, hattın yanındaki Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ve Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM)’ne ait yapılar da incelenmiştir. Sit ölçeğinde değerlendirilen alanda, sadece Rus yapıları değil Cumhuriyet döneminde, demiryolu ile bağlantılı olarak inşa edilen diğer kurum yapıları da incelenmiştir. Yapılar, işlevlerine göre ayrılmış; idari, teknik ve konaklama yapıları olarak üç başlıkta ele alınmıştır. Yapıların tescil durumu saptanmış, özgün işlev ve güncel işleve yönelik bilgi derlenmiş, koruma amaçlı envanter fişleri doldurulmuştur. Ayrıca, farklı tipteki yapıların planları çizilmiştir.  Tez kapsamında incelenen diğer konu ise Eski Süt Tozu Fabrikası yapısı olmuştur. Yapı, Yeni Mahalle 196 ada 3 parsel üzerinde yer almaktadır. Mülkiyeti TCDD’ye ait olan yapının içerisinde bulunduğu parsel yaklaşık 12.000 m2’dir. Fabrika parselin güneybatı ucunda yer almakta olup, demiryoluna paralel konumlanmıştır. Aynı parsel içerisinde yapının doğusunda TCDD’ye ait bir lojman yapısı vardır. Fabrika ve lojman 2008 yılında tescillenmiştir. Halk tarafından Süt Tozu Fabrikası olarak bilinen yapının, Rus döneminde inşa edildiği bilinmektedir. Yapının ilk inşa edildiğinde, bir demiryolu yapısı olarak yapıldığı ileri sürülmektedir. Ancak yapılan alan çalışması ve analojik çalışmalar doğrultusunda yapının askeri amaçlı inşa edilen bir yapı olabileceği üzerinde yoğunlaşılmıştır. Rusların bölgeden çekilmesi sonrasında yapının ne olarak kullanıldığı bilinmemekle birlikte, mülkiyetinin TCDD’ye devredildiği anlaşılmaktadır. Yapı, 1934 yılında özel sektör tarafından fabrika olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1969 yılında kentte açılan Süt Endüstri Kurumu’na bağlı Süt Fabrikası ile birlikte, Süt Tozu Fabrikası’nda üretim azalmaya başlamış, bir süre sonra da durmuştur. Yapı günümüze kadar boş kalmış, bu nedenle büyük zarar görmüştür. Eski Süt Tozu Fabrikası, tek katlı, T biçimli, kagir bir yapıdır. Cepheleri düzgün kesme bazalt taşından yapılmıştır. Günümüzde tavan döşemesi olan ancak çatısı olmayan yapı, nitelikli cephe taş bezeme programı ile dikkat çekmektedir. Yapının kapı ve pencereleri tümüyle kaldırılmış, yalnızca pencerelerin demir kasaları günümüze ulaşmıştır. Eski Süt Tozu Fabrikası, kentteki diğer Rus yapıları arasında, mimari biçimlenişi, malzeme ve yapım tekniği açısından farklılıkları olan bir yapıdır. Geniş açıklıklı pencerelerde hatıl görevini, çelik I profiller üstlenmiştir. Pencerelerde demir doğrama kullanılmıştır. Tavan döşemelerinin, çelik profillerin arasının iri agregalı beton ile doldurularak yapıldığı görülmektedir. Bir mekanın üstü de çelik kirişlerin arası beton dolgu ile oluşturulmuş tonoz ile örtülüdür.  Tez kapsamında, yapının ayrıntılı belgeleme çalışmasından sonra, koruma kararlarını verebilmek için yapıdaki bozulmalar saptanmış ve nedenleri araştırılmıştır. Ardından, yapının özgün durumunu anlatan restitüsyon projesi hazırlanmıştır. Yapıdaki izler, analoji çalışmaları, yapı ile ilgili eski fotoğraflar, elde edilen belgeler ve sözlü kaynakların anlattıkları doğrultusunda restitüsyon kararları verilmiştir.  Yapılan belgeleme ve analiz çalışmaları sonrasında endüstriyel alanın ve Eski Süt Tozu Fabrikası’nın korunması için öneriler geliştirilmiştir. Sit ölçeğinde çalışılan alan ile tek yapı ölçeğinde çalışılan Eski Süt Tozu Fabrikası’nın korunması için geliştirilen öneriler ayrı başlıklar altında değerlendirilmiştir. Kars demiryolu hattı çevresinde gelişen ve çalışma sınırları içerisinde kalan alan, tarihi endüstriyel sit alanı olarak önerilmektedir. Alanın sit olarak tescillenmesiyle, alan içerisinde gerçekleşecek yeni yapılaşma denetim altına alınacak ve alan bir bütün olarak korunacaktır. Sit ölçeğinde çalışılan alanın korunmasına yönelik öneri geliştirilme aşamasında, Kars’ta yakın gelecekte demiryolu ile ilgili yapılacak gelişmeler dikkate alınmıştır. Bunlardan birisi Ankara-Kars arasında inşa edilecek hızlı demiryolu hattı projesidir. Tamamlanması uzun zaman alacak olsa da, hem demiryolunun etkin kullanılmasına hem de kente önemli katkıları olacaktır. Bir diğer önemli proje ise Tiflis-Gümrü-Kars demiryolu hattı projesidir. ‘Demir İpek Yolu’ olarak adlandırılan proje ile Çin’den Avrupa’ya bağlantı kurulması hedeflenmektedir. Yakın gelecekte tamamlanacak olan bu proje ile, Kars demiryolu hattının yeniden canlanması beklenmektedir. Yapılacak bu projelerle, hem yolcu hem de yük taşımacılığında hattın etkin olarak kullanılacağı düşünülmektedir.  Hattın gelişmesi ile birlikte alanda kullanılmayan yapıların da kullanılabilir olması öngörülmektedir. İdari ve konaklama birimlerine olan ihtiyacın artacağı düşünülmektedir. İncelenen Rus dönemi yapılarının plan ve yapısal özellikleri, bu kullanımlar için uygundur. Bu nedenle yapıların söz konusu işlevler doğrultusunda kullanılması önerilmektedir. Kentin lojistik bir merkez olacağı düşünülürse, depo yapılarına ihtiyaç duyulacaktır. Bu nedenle yeni yapılaşmanın olması beklenmektedir. Ancak alanda boş bir açık alanın bulunmaması nedeniyle, hattın çevresine taşımacılık firmaları tarafından inşa edilen yapıların depo olarak kullanılması ya da firmaların kullandığı bu alanlarda yeni yapıların inşa edilmesi önerilmektedir. Bununla birlikte, TMO ve KGM tarafından kullanılan yapıların, işlevlerini devam ettirmesi öngörülmüştür.  Tek yapı ölçeğinde çalışılan Eski Süt Tozu Fabrikası’nın ayrıntılı belgeleme çalışmaları sonrasında, müdahale yöntemleri belirlenmiş ve bu doğrultuda koruma önerileri geliştirilerek restorasyon projesi hazırlanmıştır. Günümüzde kullanılmayan yapının korunması ve yaşatılması için, yapıya yeni bir işlev vermek bir araç olarak düşünülmüştür. Yapının özgün durumuna en az müdahaleyi gerektirecek bir işlev seçilmiştir. TCDD, yaklaşık 40 senedir boş olan yapının korunması ve yeniden işlevlendirilmesi için bir çalışma yapmamıştır. TCDD’nin, yapı ile ilgili bir planın ve talebinin olmaması yapıya yeni bir işlev verme konusunda serbestlik sağlamıştır. Yapının konumu ve TCDD’ye uzak bir noktada yer alması, sit ölçeğinde verilen kararlar ve kentin gereksinimleri doğrultusunda yapıya ‘Kent Müzesi’ işlevi uygun bulunmuştur. Müzede, kentin tarihsel geçmişi ile birlikte, Süt Tozu Fabrikası ve işleyişi, demiryolu tarihi ve gelişimi, toplumsal tarihe yönelik görsellere yer verilecektir. Bununla birlikte, yapının içerisinde bulunduğu 12 dönümlük parselde peyzaj düzenlemesi yapılarak alanın ‘Kent Parkı’ olarak değerlendirilmesi önerilmiştir. Parsel içerisindeki TCDD mülkiyetindeki lojman yapısı da, müzenin bir parçası olarak işlevlendirilmiştir. Eski Süt Tozu Fabrikası’na verilen Kent Müzesi işlevi ve parselin Kent Parkı olarak düzenlenmesi, günümüzde pek fazla insanın uğramadığı bu alanın kullanılmasını ve canlanması sağlayacaktır.  Hem sit ölçeğinde hem de tek yapı ölçeğinde geliştirilen öneriler bir bütünlük içerisinde değerlendirilmiştir. Endüstriyel sit alanı duyarlılığı ile, geçmişe saygılı öneriler geliştirilmeye çalışılmıştır. Döneminin mimarisini ve endüstri anlayışını sunan yapıların korunması, hem tarihi kimliğin yansıtılması hem de geleceğe aktarılması için önemlidir.
Kars has hosted many communities since prehistoric times. The Ottomans conquered the city in 1534 and started to construction works. The first settlement started to develop circumference of the castle which was constructed by Urartians. After, 1877-78 Ottoman-Russian war, Russians had dominated the region until 1918. Russians established a new city which has a grid plan on the south of the river which is on the around of the castle. Kars, which was a border town between the Ottoman Empire and Russia, was a military qualified garrison town for Russian. The city consisted of the parallel streets and one or two storeys stone buildings were built on these streets by Russians. The other important development was the construction of the railway. The railway line, which was separated from Batumi-Tbilisi-Baku’s railway line, was connected to Gyumri, Kars and Yerevan. Construction of the railway began in 1895, was completed in 1899. With railway, culvert, bridge and administrative, technical and accommodation buildings on the stop points was built. Population of the Ottoman city was dropped because of the migration because of Russian administration. The majority of the residences remained empty and lack of maintenance caused destruction. Many of the buildings, which were built by Russians, have continued to be used after changing functions. Both used of the buildings and constructed with the durable basalt stone has provided to reach the buildings until today. However, the new buildings has built on the empty areas on the historical texture and it is observed that most of them to be contrary to historical texture. In the thesis, railway line and Russian architecture which developed on this line and Old Powdered Milk Factory was investigated. The railway which is an important part of industrial heritage and structuring around the railway were evaluated in a urban scale. Together with, structures of The State Railways of the Turkish Republic (TCDD), structures of Turkish Grain Board (TMO) and structures of  Republic of General Directorate of Highways (KGM) were analyzed. Not only Russian structures but also structures which were built during Republic period were investigated. The structures were divided into three chapters according to their functions which are administrative, technical and accommodation structures. The registration status of the structures was determined, information about original functions and current functions was complied, inventory for the conservation of cultural property were filled. Besides, plans of the different types of structures were drawn. The other subject of the thesis is Old Powdered Milk Factory. The Factory is located on 196 block, 3 parcel in Yeni quarter of Kars. The area of which ownership belongs to TCDD is approximately 12.000 m2. The factory is located southwest of the parcel and parallel to the railway line. On the same parcel, There is a structure of which ownership belongs to TCDD and is located the east of the parcel. Factory and residence were registered in 2008. The structure, which is known as Powdered Milk Factory by the public, was built in Russian period. It is alleged that that building was built as a railway structure. But, field survey and analogous studies showed that building may be built for military purposes. After the Russians withdrew from the region, it wasn’t known building’s function but it is understood that the property assigned to TCDD. The structure was started to use as a factory by private sector at 1934. After, a new Milk Factory was opened at 1969 by Dairy Industry Authority, Powdered Milk Factory’s production was declined, after a while the production was stopped. The building was empty from 1970’s to the present day. So, it has been seriously damaged. Powdered Milk Factory is single storey, T-shaped and masonry building. Fine cut stone was used on facades and facades made of basalt stones. There is no roof but ceiling come until today. It is notable for its quality stone facade decoration program. Building’s doors and windows were completely removed, just only iron frames have reached the present day. It has differences about architectural style, material and construction technique among the other Russian buildings. Iron I profiles was used as a beam for wide span windows and window profiles are made of iron. Ceiling was formed from the steel profiles filled with coarse aggregate concrete. One of the rooms of the factory is covered with a vault which was formed from the steel profiles filled with coarse aggregate concrete. After the detailed documentation was made, deteriorations of structure were determined and the causes of deterioration were investigated for the decisions of conservation. Then, restitution project, which was described the original state, was prepared. Traces on the structure, the analogy studies, old photographs related to the structure and oral sources have been developed the restitution project.  Following the documentation and analysis studies, conservation modalities were proposed for industrial area and Old Milk Powdered Factory. The modalities of conservation for industrial area and factory were considered under the separate headings. The area which developed near the Kars railway and is in the field of study, is recommended as a historic industrial sites.  After the area is registered as a protected area, new construction in the field will be taken under control  and the area will be protected in integrity. New projects related to the Kars railway were taken in consideration when recommendations were developed for protection. One of these projects is high speed train project between Kars and Ankara. Although it will take a long time to be completed, when it is finished, it will make an important contribution to the city. The other important project is Tbilisi-Gyumri-Kars railway project. It is referred as a ‘Iron Silk Road’ and with this project, it is aimed to establish a connection between China and Europe. This project will be completed near future. After that, it is expected to revive the railway line. With these projects, railway line will be used effectively both passengers and freight transport. With the development of the line, it is foreseen that unused buildings will be used for some functions. It is likely to increase the need for the accommodation and administrative buildings. Plans and structural characteristic of the studied Russian period structures are suitable for accommodation and administrative functions. So they can use for these usage. If the city will be a logistics center, storage structures will be needed. Therefore, it is expected that new buildings will be built in this area. But, there is no empty area. Some storage was built on some empty areas of which ownership belongs to TCDD by transportation firms. If the new buildings are built, it is recommended to be done in these areas. In addition to this, it is expected that TMO and KGM’s buildings are used for the current function in the future. After detailed documentations of the factory, interventions methods were defined and restoration project was prepared. A new function is given to the structure for the conservation of the structure. It is considered that there will be at least intervention when it is chosen a function for the building. TCDD hasn’t done anything for conservation and giving a new function for 40 years. There is no plan and TCDD hasn’t a idea for the structure. So, it has provided a freedom in making a new function. So ‘City Museum’ function is suitable for the structure because of the location and takes place in a remote location from the other TCDD’s buildings, urban scale decisions and requirements of the city. The history of the city, Milk Powdered Factory and its operation, history and development of the railway, social history will be presented with the visual and some videos at the museum. Additionally, it is recommended that 12 decare parcel will be proposed ‘City Park’ after the landscape designs. The other building on the parcel, of which ownership belongs to TCDD, is suggested as a part of the museum.  ‘City Museum’ and ‘City Park’ functions will provide the area which people don’t come a lot will be visited by public and revitalization.  The proposal modalities developed in urban scale and Old Powdered Milk Factory were evaluated in integrity. With industrial sites sensitivity, proposals modalities which are respectful to history are developed. Conservations of buildings which are showed architecture and industry of Russian period is important for reflecting the historical identity and carrying to the future.
Açıklama
Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2015
Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2015
Anahtar kelimeler
Kars, Endüstri Mirası, Demiryolu, Demiryolu Mirası, Rus mimarisi, Koruma, Restorasyon, Kars, Industrial Heritage, Railway, Railway Heritage, Russian Architecture, Conservation, Restoration
Alıntı