İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi’nde Bulunan 1537 No’lu Hamparsum Nota Defterinin Tanıtımı Ve İçerisindeki Eserlerin Çeviriyazımı

Abstract

Türk Müziği tarihine bakıldığında büyük yaygınlık kazandığını gördüğümüz Hamparsum müzik yazısı Hamparsum Limonciyan tarafından geliştirilmiştir. Hamparsum Limonciyan, eski Ermeni Kilise Müziği'nde kullanılan 'Khaz Sistemi'ne bir takım değişiklikler ve düzenlemeler yaparak Türk Müziği ses sistemine uyarlamış ve sonradan kendi adıyla anılacak olan bir müzik yazısı sistemi geliştirmiştir. Hamparsum müzik yazısında perdeler için kullanılan yedi temel işaret vardır. Rast makamı ana makam olarak kabul edildiğinden bu yedi temel ses Yegah perdesinden, Neva perdesine kadar devam eden bir sekizli içinde belirlenmiştir. Perdelerin oktav farklılıkları temel işaretlerin altına eklenen çizgilerle ifade edilmiştir. Ara perdeleri göstermek için de ana perdelerin, temel işareti üzerine kısa, eğri bir çizgi konur. Bu işaretler, üzerine ilave edildiği perdenin tizleşeceğini gösterir. Süre değerleri perde işaretlerinin üzerine konulan noktalar, çizgiler ya da içi boş yuvarlaklarla gösterilir. Bu süre değerleri altlarında perde işareti olmadan yazılırsa, aynı süre değerindeki susları ifade eder. Bu çalışmada İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi'nde 1537 numarada kayıtlı bulunan ve Hamparsum müzik yazısı ile yazılmış olan nota defteri tanıtılmış ve içerisindeki eserlerin Arel-Ezgi-Uzdilek sistemine göre çeviriyazımı yapılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde Hamparsum Limonciyan ve geliştirdiği müzik yazısı incelenmiştir, ikinci bölümde çalışılan defterin tanıtımı yapılmıştır. Üçüncü bölümde defterin içerisinde adı geçen bestecilerin biyografileri genel hatlarıyla incelenmiş ve bestecilerin yaşadıkları zaman dilimleri, arasındaki ilişkiler, silsileler göz önünde bulundurularak defteri yazan kişi ile ilgili fikirler sunulmuştur.Son kısımda da çeviri yazım ile ilgili ön bilgiler sunulup defterde bulunan eserlerin Arel-Ezgi-Uzdilek nota sistemine çeviriyazımı yapılarak çalışma sonlandırılmıştır.

When Turkish musical history has been examined, Hamparsum musical writing that we see commonly see has been developed by Hamparsum Limonciyan. Hamparsum Limonciyan made several changes to Khaz System used in old Armenian Church music and adapted it to Turkish musical sound system and developed a musical writing system to be called by its own name. In Hamparsum musical writing, there are seven basic signs used for frets. Since rast maqam is regarded as main maqam, these seven basic voices have been determined within an octal that continues from Yegah fret to Neva fret. Octave differences of the frets have been stated by the lines added under the basic signs. To show the inter frets, a low, curved line is put on basic sign of main frets. These signs indicate that fret will be high. Time values are shown with points put on fret signs, lines or hollow rounds. If these time values are written without having fret sign underneath them, it states mute points in the same time value. In this thesis, notation notebook that is written by Hamparsum musical writing and registered to 1537 number in Istanbul Archaeology museum has been introduced and the artworks in it has been translated to Arel-Ezgi-Uzdilek system. In the first part of the thesis, Hamparsum Limonciyan and musical writting has been examined, in the second part, the notebook studied has been introduced. In the third part, biographies of the aforementioned composers in the notebook have been examined in general and the ideas have been presented regarding the person who writes the notebook by considering the sequences, relations among them and life time periods of the composers. In the last part, preliminary information regarding translation writing has been presented and the thesis has been ended up by translating the present artworks to Arel-Ezgi-Uzdilek note system.